B?DEN’IN ORTADO?U POL?T?KASI: ?LK ?K? YÜZ GÜNE ?L??K?N DE?ERLEND?RME
ABD’de Ocak 2021’de göreve ba?layan Joe Biden yönetiminin ilk yüz günlük süre zarf?nda genel olarak d?? politikas? ve özel olarak Ortado?u politikas? ?ekillendi. ABD Ba?kan? Biden ilk olarak Avrupa’daki ittifak a??na ve küresel kurumlara vurgu yaparak “Amerika geri döndü” mottosunu dile getirdi. Biden yönetiminin iç politika gündeminde Kovid-19 salg?n?n? azaltmak, a?? tedarikini sa?lamak ve ekonomiyi canland?rmak yer al?rken, d?? politika gündeminde Rusya ve Çin’in dahil oldu?u Asya-Pasifik bölgesi önemli bir yer te?kil etmektedir. ABD d?? politikas?nda Barack Obama döneminde ba?layan ve Donald Trump döneminde devam eden Asya’ya dönü? (Pivot to Asia) stratejisi Biden yönetimi d?? politikas?nda da merkezi yere sahiptir. Bu ba?lamda, Ortado?u ABD’nin Asya’ya dönü? stratejisinde önemlidir. Zira, ABD’nin Asya-Pasifik bölgesine yöneli?i bir ölçüde Ortado?u’nun göreli istikrar?na ba?l?d?r. Obama ve Trump döneminde ba?layan ve Biden yönetimi ile devam edecek Rusya ve Çin’in dengelenmesi politikas? Ortado?u’yu Biden yönetiminin d?? politika gündemine daha çok getirecektir. Bununla birlikte, Biden yönetimi Obama ve Trump dönemi Ortado?u’sundan farkl? bir Ortado?u ile kar?? kar??ya kalm??t?r. Bu ba?lamda, Biden yönetimi Rusya ve Çin’in Ortado?u ülkeleri ile ili?kilerini geli?tirmesi sonucunda rekabetin artt??? ve ABD’nin daha az ç?kar?na olan bölgesel bir oyun sahas? ile kar?? kar??ya kalm??t?r. Nitekim, Obama döneminde ba?layan ve Trump döneminde devam eden Ortado?u’da Rusya’ya kar?? yetersiz dengeleme (underbalancing) Rusya’ya büyük bir nüfuz alan? açt?. Keza, Çin Ku?ak ve Yol Giri?imi ile Ortado?u’daki nüfuzunu art?rm??t?r. Son olarak, Çin ?ran ile 400 milyar dolar de?erinde 25 y?ll?k bir anla?ma imzalad?. Dolay?s?yla, ABD’nin Asya’ya dönü? stratejisinde önemli yeri olan Rusya ve Çin’in Ortado?u’daki nüfuz alanlar?n? geni?letmesi, Biden yönetiminin Asya-Pasifik bölgesine yönelik politikas?n?n Ortado?u’dan ba?lad???n? göstermektedir.
Biden yönetimi göreve ba?lad???ndan beri ilk yüz günlük süre zarf?nda Ortado?u politikas? üç mesele (Körfez ile ili?kiler, ?ran dosyas? ve ?srail) üzerinden ?ekillenmi?tir. Körfez dosyas?nda, Biden yönetiminin Ortado?u’yu Avrupa ülkeleri ile “ortak ç?kar alan?” olarak ifade ederek Avrupa ile tarihi ortakl???n? restore etmesidir. Körfez ile ili?kiler hususunda Biden liderli?inde transatlantik ittifak Körfez ??birli?i Konseyi’ni (K?K) istikrarl? bir yap?ya kavu?turmay? hedeflemektedir. Katar ablukas? kald?r?larak güçlendirilmesi istenen K?K’in ?ran’a kar?? bir denge unsuru olarak kullan?lmas? beklenmektedir. Bunun yan?nda, Ortado?u’da Trumps?zla?t?rma politikas? izleyece?ini ilan eden Biden, ABD d?? politikas?nda insan haklar? de?erlerinin ön plana ç?kar?laca??n? da ifade etti. Bu minvalde, Biden seçim sürecinde “bitmek bilmeyen sava?lara” son verme vaadi do?rultusunda sava?lara ili?kin diplomasiyi ön plana ç?kard?. Bu minvalde, Biden yönetimi Yemen’de askeri sald?r?lara deste?ini keserek Birle?mi? Milletler (BM) gözetiminde sava?a diplomatik bir çözüm bulmak amac?yla özel bir temsilci atad?. Suriye ?ç Sava??nda da Biden yönetimi Suriye’nin Kuzeydo?usundaki ABD askeri birliklerini kald?raç olarak kullanarak BM öncülü?ünde yürütülen diplomatik sürece yeniden angaje olmay? hedeflemektedir. Ayr?ca, Biden 2001 y?l?ndan beri Afganistan’da bulunan ABD askeri birliklerini geri çekti. Biden, 20 y?l boyunca 300 bin askeri birli?i haiz Afgan Ulusal Ordusuna takriben 90 milyar dolar harcayan ve 2400 askerini kaybeden ABD’nin Afganistan’dan çekili?ini önceki yönetim döneminde var?lan “çekilme anla?mas?” ile izah etti. Biden seçim vaadini gerçekle?tirmesine ra?men Bat?l? müttefikleri ABD’nin çekili?i esnas?nda ya?anan hengamenin genel olarak Bat? siyaseti imaj?na zarar verdi?ini fark ettiler. Dolay?s?yla, Biden yönetimi döneminde ABD’nin Afganistan hezimeti stratejik körlük ile sonland?. Son olarak, Ortado?u’da Trumps?zla?t?rma politikas? ve d?? politikada insan haklar?n? ön plana ç?karma ba?lam?nda Biden yönetimi Suudi Arabistan ile ili?kilerine yeniden ?ekil vererek ABD ile Suudi Arabistan aras?ndaki ili?kilerde saatleri Trump öncesi döneme ald?. Biden yönetiminin Suudi Arabistan ile ili?kilerinde Yemen krizi ile siyasi ve toplumsal muhalefet gruplar?n?n hapse at?lmas? gündeme geldi. Biden Yemen Sava??n? “insani ve stratejik bir felaket” olarak niteleyerek Suudi Arabistan’a Yemen’de sald?r? amaçl? kullan?lmas? muhtemel silah sat??lar?na yasak getirdi. Hatta, Birle?ik Krall?k hükümetinden benzer bir ad?m atmas?n? da bekledi. Ancak, Boris Johnson hükümeti yasak getirmedi. Buna ra?men, Biden yönetimi terörizm ile mücadele ve ?ran’? dengeleme hususunda Suudi Arabistan ile i?birli?ini devam ettirmektedir. Biden yönetimi sald?r? amaçl? kullan?lmas? muhtemel silahlar?n sat???na yasak getirse de ?ran ba?lant?l? milis yap?lardan gelebilecek insans?z hava arac? ve füze sald?r?lar?na kar?? savunma amaçl? silahlar? tedarik etmeye devam etmektedir. Bu anlamda Biden yönetimi Suudi Arabistan’?n Rusya ve Çin ile savunma i?birlikleri kurulmas?n? engellemeyi hedeflemektedir.
Biden yönetiminin Ortado?u politikas?nda maliyeti azaltmak amac?yla Avrupa ülkeleri ile olan transatlantik ittifak? ihya etti?i ikinci husus ise ?ran dosyas?d?r. Bu dosya ayn? zamanda Biden’?n Ortado?u’da Trumps?zla?t?rma politikas? izleyece?i iddias? do?rultusunda ?ran ile nükleer anla?maya dönü?ü içermektedir. Biden yönetimi Trump döneminde ABD’nin KOEP’den (Kapsaml? Ortak Eylem Plan?) tek tarafl? çekilmesinin ?ran’? Çin ile ekonomik ve stratejik i? birli?i olu?turmaya itti?ini fark etmi?tir. ?ran dosyas?nda Almanya, Fransa ve ?ngiltere’den müte?ekkil E3 grubu ABD ile ?ran aras?nda nükleer müzakerelerin yürütülmesi için yo?un diplomasi yürütmü?tür. Biden yönetiminin ?ran ile nükleer müzakerelere girme amaçlar? aras?nda ?ran ve bölgedeki ?ran destekli milis gruplarla çat??maktan kaç?nmak ve ?ran’?n daha çok uranyum zenginle?tirerek nükleer silah elde etmesine seyirci kalmama iste?i bulunmaktad?r. Biden ?ran ile nükleer anla?ma görü?melerine dolayl? olarak ba?lasa da ABD’nin ?ran ile nükleer anla?maya dönmesi beklenenden yava? seyretmektedir. ?ran’?n balistik füzeler, vekil güçlerine destek ve KOEP yükümlülüklerine uyup uymayaca?? konular? ve Biden’?n ?ran’?n yükümlülüklerini yerine getirmesine kar??l?k yapt?r?mlar?n bir k?sm?n? kald?rmas?n?n iç politik maliyet ta??mas? ABD ile ?ran aras?ndaki görü?meleri sürüncemede b?rakabilir. ?ran ilk önce ABD’nin yapt?r?mlar?n? kald?rmas?n? isterken, Biden yönetimi ?ran’?n uranyum zenginle?tirme düzeylerini 2015 antla?mas?nda kabul edildi?i düzeye indirilmesini talep etmektedir. Nükleer görü?meler halihaz?rda devam ederken ?ran ile normalle?me süreci sanc?l? geçebilir. Irak’ta ABD üslerine yönelik sald?r?lar gerçekle?irken ?ran’da Natanz uranyum zenginle?tirme tesisinde sabotaj oldu?u kabul edilen bir patlama meydana gelmi?ti. Son olarak, ?ran Cumhurba?kan? ?brahim Reisi’nin ABD ve AB’nin nükleer anla?ma konusunda taahhütlerine uymad???n? ifade etmesi nükleer görü?melerin ak?betini belirsiz k?lmaktad?r.
Biden yönetiminin Ortado?u politikas?nda ?srail-Filistin’in yerine gelince, Biden döneminde ABD ile ?srail aras?ndaki ili?kinin Trump dönemindeki kadar yak?n olmayaca?? beklenmi?tir. Ortado?u’da Trumps?zla?t?rma politikas? izleyece?ini ilan eden Biden’?n ?srail-Filistin meselesine yakla??m? Trump öncesi ABD politikas?na dönü?ü temsil etmektedir: iki devletli çözüme retorik destek vermek, Filistinlilere insani yard?mda bulunmak ve ?srail’e ko?ulsuz askeri ve diplomatik deste?i devam ettirmek. Biden yönetiminin ?srail-Filistin politikas? May?s 2021’de ?srail-Hamas çat??mas?nda s?nanm??t?r. Biden yönetimi ?srail-Filistin çat??mas?nda ABD’nin geleneksel iki devletli çözümünü dile getirmi? ve Filistin’e yap?lan yard?mlar? yeniden ba?latmas?na ra?men ?srail-Hamas çat??mas?nda ?srail’in kendini savunma hakk? oldu?unu ifade etmi?tir. Demokrat Parti içinden gelen bask?lar neticesinde ABD içindeki politik maliyetleri hesaba katarak ?srail’e ate?kes için bask? yapm??t?r. Biden yönetiminin ?srail-Filistin politikas?nda üçüncü unsur olan ?srail’e ko?ulsuz askeri destek vermesi ?srail’e 735 milyon dolarl?k hassas güdümlü füze sat???na onay vermesi örnek gösterilebilir.
Biden yönetimi, ?ran gibi dü?man devletlerle ili?kilerini normalle?tirmek isterken Türkiye gibi baz? bölge ülkelerinin mevcut d?? politika yönelimlerini terk etmeleri için çaba göstermektedir. Biden döneminde ABD ile Türkiye ile ili?kilerinde kötü bir ba?lang?ç olmu?tur. Trump döneminde devral?nan S-400 meselesi yan?nda Biden yönetiminin Suriye politikas? Obama ve Trump dönemi politikas?n?n devam? niteli?indedir. Biden yönetimi PYD’ye verilen deste?i devam ettirmektedir. Ayr?ca, Türkiye’yi insan haklar? ihlalleri nedeniyle ele?tiren Biden, 1915 olaylar?na ili?kin “soyk?r?m” aç?klamas?nda bulunmas? ABD ile Türkiye aras?ndaki ili?kilerde bir di?er krize sebep olmu?tur. Biden’?n aç?klamas? Ermenistan’da Ba?bakan Nikol Pa?inyan’a kar?? rekabet eden revizyonistlere destek olarak görüldü.
Sonuç olarak, Biden yönetimi Trump yönetiminin b?rakt??? Ortado?u politikas?na yeniden bir ayar verme pe?indedir. Biden yönetiminin Ortado?u politikas?n?n Trump dönemi milliyetçili?i ve Obama dönemi küreselcilik idealizmi’nden farkl? olarak s?n?rl? bir pragmatik angaje politikas? oldu?u görülmektedir. Ancak, bu politikay? uygulamak iki sebeple zordur. Birincisi, ABD’nin Ortado?u politikas?n? dü?ük profilli tutmak ve baz? bölgesel krizlere müdahale etmek Ortado?u’da güç bo?lu?u do?urmaktad?r. Bu güç bo?lu?u ?ran, Türkiye ve Rusya gibi bölgesel ve küresel aktörler taraf?ndan doldurulmaktad?r. Biden yönetiminin Ortado?u politikas?n?n ikinci zorlu?u ise ABD’nin bölge devletlerine bask? ve sopa politikas? uygulamas?d?r. Bu politika bölge devletlerinin alternatif i? birlikleri aray???na girmelerine ve di?er küresel güçler ile yak?nla?malar?na sebep olmaktad?r. Son dönemde Ortado?u’da Çin ve Rusya bölge devletleri ile ili?kilerini geli?tirirken ABD hem müttefik hem de dü?man devletler ile gergin ili?kilere sahip olmu?tur. Dolay?s?yla, Biden yönetiminde ABD’nin Ortado?u politikas?n?n kayda de?er bir de?i?im göstermesi beklenmemektedir.