?srail’in Gözünden Körfez ve Türkiye | 12-18 Haziran 2022

?srail Bas?n? ve Ara?t?rma Merkezlerinde Körfez ve Türkiye Hakk?nda Ç?kan Yay?nlar

“Türkiye’nin ‘De?erli Yaln?zl???’ ve Yunanistan’?n Çok Tarafl?l???” ba?l???yla Moshe Dayan Ortado?u ve Afrika Ara?t?rmalar? Merkezinde yay?mlanan yaz?da ?u hususlara temas ediliyor:[1]

• Yunanistan Ba?bakan? Miçotakis’in ABD Kongresinde yapt??? konu?mada, ABD’yi Türkiye’ye F-16 vermemeye ve K?br?s konusunda daha sert bir tutum tak?nmaya ça??rmas?n?n ard?ndan iki ülke aras?ndaki ili?kiler dü?ü?e geçti.
• ?ki ülke aras?nda bir çok sorun bulunuyor:
  • Kronik Sorunlar: Akdeniz ve Ege denizlerindeki s?n?r sorunlar?, Ayasofya’n?n statüsü, K?br?s ve Az?nl?klar meselesi.
  • Güncel Sorunlar: Yunanistan’a kaçan FETÖ faillerinin iadesi ve Türkiye’den Yunanistan’a gelen mülteciler.
• Ukrayna sava?? Türkiye-Yunanistan ili?kileri için bir f?rsat olarak görülmü?tü.
  • Mart ay?nda Erdo?an-Miçotakis zirvesi ?stanbul’da gerçekle?tirildi.
  • Zirve sonras? iki taraf da olumlu mesajlar verdi.
  • Ancak bu olumlu ivme sürdürülemedi.
• ?ki ülke aras?ndaki temel ihtilaf noktas? deniz s?n?rlar? üzerinedir.
  • Yunanistan’?n Türkiye karas?na yak?n noktada bulunan adalar? üzerinden iddia etti?i deniz s?n?rlar? Türkiye’yi Do?u Akdeniz’den tecrit etmektedir.
  • Bunun aksine Türkiye’nin kabul etti?i Mavi Vatan doktrini ise Yunan adalar?n? Türkiye karasular? içine hapsetmekte ve Yunanistan ile K?br?s aras?ndaki biti?ikli?i bozmaktad?r.
• Meis adas?n?n bu ihtilafta özel bir yeri bulunuyor.
  • Yunanistan’a ait olan ada Türkiye k?y?lar?na 1,5 km, Yunanistan k?y?lar?na ise 600 km uzakl?kta.
  • Bu ada üzerinden Yunanistan, karasular?n?n neredeyse Türkiye’nin anakaras?na kadar uzand???n? iddia ediyor.
  • 1947 Paris Bar?? Antla?mas? uyar?nca adan?n askerden ar?nd?r?lm?? olmas? gerekiyor.
  • Ancak Yunanistan, güvenlik gerekçeleriyle adaya askerlerini konu?land?rd?.
• Türkiye, Yunanistan aç?s?ndan somut bir güvenlik tehdidi olarak görülmektedir. Bu tehdit alg?s?n? güçlendiren baz? geli?meler mevcuttur:
  • KKTC’nin TSK taraf?ndan ele geçirilmesi
  • Türkiye ile Libya aras?nda imzalanan deniz yetki alanlar? anla?mas?
  •  TSK’n?n y?ll?k olarak gerçekle?tirdi?i Mavi Vatan askeri tatbikatlar?
  • Türkiye’nin Yunanistan taraf?ndan tehdit olarak görülen Libya, Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Azerbaycan ile birlikte gerçekle?tirdi?i Efes 2022 tatbikat?
• Türkiye’nin mültecilerin denetimsiz biçimde Yunanistan’a geçmesine izin vermesi, iki ülke aras?ndaki gerginlikte önemli bir role sahiptir.
  • Yunanistan, mültecileri geri çevirerek ve s?n?r?ndan geçirmeyerek AB s?n?rlar?n? korudu?u söylemini güçlendiriyor.
  • Yunanistan sürekli olarak AB’yi Türk-Yunan gerginli?ine dahil etme stratejisini uygulam??t?r.
  • Bu strateji ile Yunanistan, Türkiye’yi uluslararas? hukuku ihlal eden bir ülke olarak etiketlemek istemektedir.
  • Türkiye, deniz s?n?rlar? konusunda takip etti?i e?it uzakl?k ilkesini uluslararas? topluma aç?klamakta zorlanmaktad?r.
• Türkiye’nin d?? politikada takip etti?i “de?erli yaln?zl?k” doktrini, Yunanistan’?n çok tarafl? stratejisi kar??s?nda etkisiz kalm??t?r.
  • Türkiye, ABD’den giderek uzakla??rken Yunanistan, ABD’ye ülkesinde üs açma izni vererek Türkiye’nin stratejik önemini azaltt?.
  • AB ve ABD aç?kça Yunanistan’? destekliyor. Bu durum iki ülke aras?ndaki ihtilafl? meselelerde Türkiye’yi zor bir duruma sokuyor.
  • Türkiye, bu durumu dengelemek için askeri gücünü kullan?yor. Buna kar??l?k Yunanistan adalar?n?n i?gal tehdidi alt?nda oldu?u söylemini öne ç?kar?yor ve adalar? silahland?r?yor. Adalar?n silahland?r?lmas? Ankara’y? endi?elendiriyor. K?saca iki ülke aras?nda bir k?s?r döngü var.
  • Ancak Yunanistan’?n çok tarafl? stratejisinin “de?erli yaln?zl?k” stratejisine göre daha ba?ar?l? oldu?u aç?kt?r.
  • Türkiye ç?karlar? gere?i Bat? ile aras?n? düzeltecek bir d?? politika benimsemelidir.

“Türkiye, ?srail-?ran Çat??mas?nda Hayati Bir Kol Haline Geliyor” ba?l???yla Haaretz’de yay?mlanan yaz?da ?unlara temas ediliyor:[2]

• ?srail, artan ?ran tehdidi sebebiyle Türkiye’ye ciddi bir seyahat uyar?s?nda bulundu.
  • Bu uyar?n?n kamuoyu önünde yap?lm?? olmas?, Türkiye taraf?n?n tepkisini çekti ve baz? kesimler bunu Türkiye’nin turizm potansiyelini baltalama giri?imi olarak gördü.
  • ?ki ülke istihbarat? aras?nda süregelen bir ileti?im var. ?ki ülkenin istihbarat ve D??i?leri yetkilileri bu konu hakk?nda birçok görü?me gerçekle?tirdi.
  • M?T ve Mossad i? birli?i ile ?sraillilere yönelik sald?r? haz?rl???ndaki bir ekip yakaland?.
  • M?T ve Mossad daha önce de benzer operasyonlar gerçekle?tirmi?ti.
• ?ran’?n Türkiye topraklar?ndaki tehdidi sadece ?sraillilerden ibaret de?il. ?ran daha önce Türkiye’deki muhalif ve kaçak baz? isimlere kar?? da çe?itli giri?imlerde bulundu.
  • Türkiye bu olaylar? birer kriz haline getirmeden istihbarat ve diplomasi kanal?yla çözdü.
  • Ancak, ?ran’?n Türkiye’yi ?srail’i vurmak için bir arena haline getirmesi Türkiye’yi daha sert pozisyon almaya zorluyor.
• ?ran’? rahats?z eden durum sadece Türkiye-?srail yak?nla?mas?ndan ibaret de?il. Türkiye’nin Suriye s?n?r? boyunca 30 km derinli?inde bir güvenli bölge olu?turma hedefi ?ran’? rahats?z eden bir di?er husus. Türkiye’nin bu plan? ABD ile ?ran’? Türkiye kar??tl???nda bir araya getirdi.
  • Kürtleri hala ekonomik ve askeri yard?mlar?ndan faydalanan sad?k müttefikler olarak gören Washington, Kürtlere zarar verebilecek herhangi bir askeri eyleme kar?? oldu?unu Erdo?an’a kesin bir dille ifade etti.
  • ?ran ise Türkiye’nin Halep yak?nlar?ndaki bölgeleri ele geçirmesinden ve ?ehrin çevresini, özellikle de ?ii köyleri El Zehraa ve Nubl’u kontrol eden ?ran yanl?s? ?ii milisleri bölgeden ç?karmas?ndan korkuyor. 
• Suriye’deki bu tutumu nedeniyle ?ran, Türkiye’nin Azerbaycan ve di?er Kafkas ülkelerindeki faaliyetlerine de ?üpheyle yakla??yor.
  • Da?l?k Karaba? sava??nda Türkiye ?srail ile ayn? safta yer ald?.
  • Türkiye, kültürel ve tarihi ba?lar nedeniyle Kafkas ülkelerini do?al etki alan? olarak görüyor.
• ?ran’?n bütün bu korkular?, Türkiye’nin Birle?ik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ile yak?n ili?kileri arac?l???yla Ortado?u’nun kalbine yeniden girmesi ?????nda daha da artmaktad?r.
• Türkiye’nin bölgesel ba?lant?lar?n?n ve ?srail ile olan ba?lar?n?n yeni dokusu ve ?ran ile bozulan ili?kileri Türkiye’yi ?srail’in ?ran terörüne kar?? mücadelesinde hayati bir kol haline getiriyor.
  • ?srail-Türkiye yak?nla?mas? Türkiye-?ran ili?kilerinin tamamen kopaca?? anlam?na gelmiyor.
  • Ancak Türkiye, ABD taraf?ndan kurulmaya çal???lan ?ran kar??t? bölgesel ittifak?n d???nda kalmak istemeyecektir.

“?brahim Anla?malar?: Biden ve Suudi Prens ?çin Muhtemel Bir Can Simidi” ba?l???yla Haaretz’de yay?nlanan ve Mitvim Enstitüsü taraf?ndan haz?rlanan yaz?da ?unlara de?iniliyor:[3]

• Birçok Körfez Arap yorumcu, Ukrayna sava??n?n Suudi Arabistan ve BAE’yi ilgilendirmedi?i konusunda ?srarc? davrand?. Ancak bu sava??n Körfez ülkeleri aç?s?ndan bir f?rsat penceresi oldu?u oldukça aç?k.
  • Sava? sebebiyle yükselen enerji ve g?da fiyatlar?, insan haklar? ihlallerini unutturdu. Daha önce Beyaz Saray’da istenmeyen adam olan Muhammed bin Selman art?k makbul bir isim haline geldi.
• Biden yönetiminin ilk dönemlerinde Ortado?u gündemi alt s?ralardayd?, BAE ve Suudi Arabistan ile ili?kiler dü?ük bir noktadayd? ve Beyaz Saray ?brahim Anla?malar?na özel bir ilgi göstermedi. Ancak zamanla Biden, ?brahim Anla?malar?n?n e?siz bir ba?ar? oldu?unu anlad?.
  • ?srail ile ?brahim Anla?malar?na taraf olan ülkeler aras?ndaki ili?ki h?zla geli?meye devam ederken ABD müdahil oldu?u di?er bölgesel meselelerde bir ba?ar? elde edemedi; Filistin meselesinde yol kat edilemedi ve ?srail-Lübnan deniz s?n?r? hususundaki görü?meler t?kand?.
• Suudi Arabistan, ?srail ile ?s?nan ili?kileri destekledi?ine dair imalarda bulunsa da k?sa vadede ?srail ile tam normalle?meyi istemeyecektir. Bunun sebepleri olarak ?unlar görülebilir:
  • Kral Selman’?n tahtta kalmaya devam etmesi
  • Suudi Arabistan’daki çe?itli kesimlerin olas? tepkisinden duyulan endi?e
  • Suudi Arabistan yönetiminin Biden yönetimine duydu?u kindarl?k
  • Suudi Arabistan’?n Filistin meselesinde uzun y?llard?r sürdürdü?ü tutumu
• Tam bir normalle?me olmasa da yat?r?m ve ekonomik i?birli?i konusunda çe?itli ad?mlar at?labilir.
• Arap dünyas? ve ABD’deki ?brahim Anla?mas?na muhalif isimler, Suudi Arabistan ile ?srail aras?ndaki bir yak?nla?man?n Filistinliler aç?s?ndan olumsuz neticelerinin olaca??n? savunuyorlar. Ancak as?l soru ?u olmal?: Suudi Arabistan ile ?srail aras?nda bir ?s?nma olmadan Filistin sorunu çözülebilir mi?
  • Filistin ile Arap dünyas? aras?ndaki ili?kiler birkaç y?ld?r bir ç?kmaza girmi? durumda. Artan ?ran tehdidi bölge ülkelerinin tercihlerini etkiliyor.
  • ?srail bunu stratejik bir avantaja çevirerek Filistin meselesini ?brahim Anla?malar? çerçevesine dahil ederek, Bat? ?eria ve Gazze’deki durumu iyile?tirmenin yollar?n? aramal?d?r. 
• Bu çerçevede ?srail, Filistin ve bölge ülkeleri aras?ndaki ekonomik ba?lar?n geli?tirilmesini sa?layacak gerekli altyap? haz?rlanmal?d?r.
  • Filistin ekonomisinin çökmesinin önüne geçilmeli ve ekonomik kalk?nma için diyalog te?vik edilmelidir.
  • Bu plan çat??may? tam anlam?yla çözmeyecektir ancak bölgede bar???n konu?ulmaya ba?lanmas? için gerekli olan istikrar? sa?layabilir.

Referanslar

1. https://dayan.org/content/turkeys-precious-loneliness-vs-greeces-multilateralism
2. https://www.haaretz.com/middle-east-news/turkey/2022-06-14/ty-article/turkey-becomes-a-vital-arm-in-the-israel-iran-conflict/00000181-627d-da23-abb1-63ffcc3e0000
3. https://www.haaretz.co.il/blogs/mitvim/2022-06-15/ty-article/.premium/00000181-667e-d36b-a5d5-6ffe8ded0000