?srail’in Gözünden Körfez ve Türkiye | 24-31 Temmuz 2022

?srail Bas?n? ve Ara?t?rma Merkezlerinde Körfez ve Türkiye Hakk?nda Ç?kan Yay?nlar

“Tahran’da Türkiye-?ran-Rusya Zirvesi” ba?l???yla INSS’te yay?mlanan yaz?da ?unlara temas ediliyor:[1]

Türkiye Cumhurba?kan? Erdo?an, Rusya Devlet Ba?kan? Putin ve ?ran Cumhurba?kan? Reisi Tahran’da üçlü zirve gerçekle?tirdi.
- Ukrayna sava??n?n ba?lamas?ndan bu yana ?ran’a ilk ziyaret.
- Liderler Astana Süreci çerçevesinde bir zirveye kat?ld?.
- Ayr?ca Erdo?an ve Putin, Dini Lider Hamaney ve Cumhurba?kan? Reisi ile ikili görü?meler gerçekle?tirdi.
Putin ile ikili görü?melerde öne ç?kan ba?l?klardan birisi hiç ?üphesiz Bat? yapt?r?mlar?na kar?? i?birli?i aray???yd?.
- Bat? yapt?r?mlar?yla ba?a ç?kma konusunda i?birli?i imkanlar? hakk?nda isti?arelerde bulunuldu.
- ?ran Ulusal Enerji ?irketi ile Gazprom aras?nda ?ran’daki petrol ve gaz sahalar?n? geli?tirmek için 40 milyar dolarl?k yat?r?m? öngören mutabakat zapt? imzaland?.
- Bu anla?maya ra?men enerji piyasas?nda iki ülkenin müttefik de?il rakip oldu?unu unutmamak gerekir.
- ?ki ülke aras?nda ticaret seviyeleri çok yüksek de?il. Yapt?r?mlar nedeniyle Bat? para birimleri iki ülke taraf?ndan kullan?lam?yor. Takas yoluyla i?lem yapma kapasiteleri ise oldukça s?n?rl?.
Mevcut konjonktür, Rusya ve ?ran aras?ndaki askeri ve stratejik i?birli?ini derinle?tirme f?rsat? sunuyor.
- ABD’nin ?ran kar??t? bölgesel savunma ittifak? fikrine kar??l?k olarak ?ran, Moskova ile yak?nla??yor. Orta Do?u’da ABD öncülü?ünde bir blok olu?turulmas? Rusya’n?n bölgedeki ç?karlar? aç?s?ndan bir tehdit te?kil ediyor.
- Ukrayna sava??ndan önce Rusya, Bat? tepkisinden çekindi?i için ?ran ile askeri i?birli?ini belirli ölçüde s?n?rland?r?yordu. Böyle bir k?s?tlama art?k mevcut de?il. Rusya, ?ran’a ileri askeri teknolojiler sunabilir. ?ran’?n Rusya’ya ?HA sat??? iddias? da gündemde. (Bu durumda Ukrayna’da ?ran ?HA’lar? Türk yap?m? ?HA’larla kar?? kar??ya gelecektir.)
Suriye hususundaki üçlü zirvenin, ?ran ve Rusya’n?n Türkiye’yi Suriye’nin kuzeyinde yeni bir operasyon gerçekle?tirme niyetinden vazgeçirmeye yönelik çabalar?yla ?ekillendi?i söylenebilir.
- Türkiye, Kürt terör örgütlerinin Kuzey Suriye’deki varl???n? bir güvenlik tehdidi olarak görüyor.
- Buna ek olarak Suriyeli mülteciler meselesi Türkiye’nin en önemli gündem maddelerinden birisi haline geldi.
- ?ran ise Türkiye’nin olas? operasyonlar?n?n, Esed’in kontrolünü zay?flatmas?ndan ve Türk askeri varl???n? ?ii yanl?s? milislerin kontrolü alt?ndaki Nubl ve Zehra’ya kadar geni?letmesinden endi?e ediyor.
- Yap?lan aç?klamalar, Rusya ve ?ran’?n Erdo?an’? Suriye’nin kuzeyinde yeni bir askeri operasyon ba?latmaktan vazgeçirmeyi ba?aramad?klar?na ancak yakla?an operasyonlar? Tel-R?fat ve Menbiç ile s?n?rland?rmay? ba?arm?? olabileceklerine i?aret ediyor.
Suriye hususunda ?ran ile Rusya aras?nda da baz? ayr?l?klar mevcut. Örne?in, Rusya’n?n aksine ?ran, ?srail’in Suriye’deki faaliyetlerinin durdurulmas?n? talep ediyor.
- Üç devlet çe?itli ihtilaflara ra?men ç?karlar?n? korumak için bir anla?maya varmalar? gerekti?ini fark?nda.
Tahran’da gerçekle?en bu zirve, Rusya’ya önemli bir f?rsat sundu.
- Rusya’n?n uluslararas? arenadan izole olmad??? ve birçok devletin ABD liderli?indeki tek kutuplu bir dünya yerine çok kutuplu bir dünyay? tercih etti?i mesaj? verildi.
Türkiye aç?s?ndan zirve, ?ran ile çe?itli gerginliklerin oldu?u bir dönemde gerçekle?ti.
- Kafkasya ve Irak’ta nüfuz mücadelesi, su kaynaklar? konusundaki anla?mazl?klar, ?ran’?n Türkiye’de ?ranl? kaçaklara ve ?sraillilere yönelik suikast giri?imleri gibi gerekçelerle ikili ili?kiler gergin hale geldi.
- Ziyaret esnas?nda iki ülke aras?ndaki ticaret hacminin art?r?lmas?na yönelik taahhütlerde bulunuldu. Ancak daha önce de benzer taahhütler verilmi? ve yerine getirilememi?ti.
- Türkiye’nin bölgedeki di?er ülkelerle normalle?me süreçlerinden umdu?u kazan?mlar ve Bat?l? ülkelerin güvenlik taleplerine nas?l kar??l?k verece?i, Rusya ve ?ran ile i?birli?i seviyesini önemli ölçüde belirleyecektir.

“Suudi Arabistan’?n Yeni Milliyetçili?i: Cahiliyeyi Kucaklamak” ba?l???yla Mo?e Dayan Orta Do?u ve Afrika Ara?t?rmalar? Merkezinde yay?mlanan yaz?da ?u hususlara temas ediliyor:[2]

Ürdün’deki Petra ?ehrine benzerli?i ile bilinen El-Ula ?ehri Muhammed bin Selman’dan önce adeta unutulmu? bir bölgeydi. Ancak Muhammed bin Selman bu bölgenin tan?t?m?na ciddi bütçeler ay?rd?.
- El-Ula’n?n tan?t?m?na yönelik bu çaba Muhammed bin Selman’la birlikte Suudi Arabistan’?n ?slam öncesi tarihini milliyetçi bir çerçevede yeniden hayal etme giri?imlerini yans?t?yor.
Muhammed bin Selman, sosyal ve ekonomik bir dizi reform öngörmektedir. Bu reform giri?imleri ?slam’?n kamusal alandaki görünürlü?ünü a??nd?rmaktad?r.
- Suudi Arabistan’?n ?slam öncesi (Cahiliye) miras?n? yüceltmek için e?itimsel, kültürel ve arkeolojik giri?imleri, siyasi me?ruiyet kayna?? olarak ?slam’?n yerine milliyetçili?i koyma arzusundan kaynaklanmaktad?r.
Suudi Arabistan için ?imdiye kadar bölgesel milliyetçili?i yakalamak oldukça zor olmu?tur.
- Asabiyet nedeniyle bölge nüfusunun ba?l?l?k kavram? akrabal?k ve kabileler üzerinden ?ekilleniyor. Ayr?ca bölgede ortak bir merkezi yönetim tarihi yok.
- Bu durum Suud ailesinin yönetme me?ruiyetini dini referanslardan almas?na yol açt?. Mekke ve Medine’nin muhaf?zl??? ve Vahhabili?in savunulmas? ön plana ç?kt?.
Muhammed bin Selman’?n giri?imleri, Suudi milliyetçili?ini canland?rmaya yönelik ilk giri?im de?il.
- ?lk kez 1960’larda Kral Faysal geni? kapsaml? reformlarla benzer bir ulusal kimlik aray???na girmi?ti.
- Faysal’?n 1975’te öldürülmesi ve ?ran Devrimi’nin getirdi?i ?slami co?ku bu milliyetçi rotay? frenledi.
Muhammed bin Selman’?n giri?imleriyle Cahiliye dönemine yönelik olumlu bir anlat? olu?turulmaya çal???l?yor. Arkeolojik çal??malar? e?itim alan?ndaki de?i?imler takip ediyor. Yeni bas?lan ders kitaplar? Cahiliye dönemi hakk?nda olumlu tasvirler içeriyor.
Muhammed bin Selman neden böyle bir yol tercih etti?
- ?slamc?l???n bölgesel ba?ar?s? ve Arap Bahar?nda görülen çözülmeler Suud yönetimi aç?s?ndan tehdit te?kil etti. DAE?’in ideolojisi ile Vahhabilik aras?nda çe?itli ba?lant?lar kuruldu.
  - Suudi milliyetçili?i ile monar?inin dini me?ruiyet ihtiyac? azal?yor. Ayr?ca Suudi Arabistan DAE? ideolojisinden farkl?la?m?? oluyor. (DAE?, ?slam öncesi eserleri y?karken Suudi Arabistan sahip ç?k?yor vs.)
- Muhammed bin Selman mutlak otoritesini peki?tirmek istiyor. Toplumun farkl? kesimlerini Suudi ulusunun bir parças? haline getirerek ve gücü merkezile?tirerek gelecekteki muhalefet olas?l?klar?n? engellemek istiyor.
- Kral Faysal’?n reformlar? Necd’in ideolojisini enjekte etmeye dayal?yken Muhammed bin Selman topra?a dayal? kapsay?c? bir ulus yaratmaya çal???yor.
Muhammed bin Selman’?n giri?ti?i bu ulus in?as?n?n inan?lmaz bir h?zla ilerlemesi k?zg?nl?k ve tepkiye yol açma olas?l???n? art?r?yor.
- E?er Muhammed bin Selman bu riskli oyundan galip ç?kar ve Suudi ulusal kimli?ine ba?ar?l? bir geçi? sa?larsa halk?, Krall???n gelece?ine dair güçlü bir vizyon etraf?nda toplamay? ba?aracakt?r.

?srail Bas?n?nda Ç?kan Di?er De?erlendirmeler

“Suudi Arabistan ve ?srail, Normalle?me Yolunda Küçük Ad?mlarla ?lerliyor” ba?l?kl? yaz?da, Suudi Arabistan’?n hava sahas?n? ?srail’e açmas? küçük ama önemli bir ad?m olarak aktar?l?yor. Ayr?ca Suudi Arabistan’da ?srailli i? adamlar?n?n art?k daha fazla var olabildi?ine dikkat çekiliyor. Hava sahas?na ili?kin aç?klamada ?srail’in direkt olarak zikredilmemesi Suudi Arabistan’?n ihtiyatl? tavr?na ba?lan?yor. Suudi Arabistan’?n içinde ?srail ile normalle?meye direnen unsurlar oldu?u, bu aç?dan Suudi Arabistan’?n bu ihtiyatl? tavr?n?n normal oldu?u dile getiriliyor. [3]

“Haziran 2022: ?srail D?? Politikas?ndaki 10 E?ilim” ba?l???yla Haaretz gazetesinde yay?mlanan yaz?da, ?srail’in Filistin meselesinin te?kil etti?i engellere ra?men BAE, Fas ve Bahreyn ile ili?kilerini çok yönlü olarak geli?tirmeye devam etti?i belirtiliyor. ?srail’in ABD, M?s?r, Fas, BAE ve Bahreyn’in kat?ld??? Negev Zirvesine öncülük etmesi büyük bir ba?ar? olarak gösteriliyor. ?srail’in Ürdün, Katar ve Suudi Arabistan’?n da bu çok tarafl? güvenlik çemberine dahil edilmesi için çaba gösterdi?i, özellikle ABD’nin himayesinde Suudi Arabistan ile i?birli?inin s?k?la?t?r?lmas? için çal??malar?n ba?lad??? ifade ediliyor. Yaz?da ayr?ca ?srail’in Türkiye ile yak?nla?maya dönük ad?mlar atarken GKRY ve Yunanistan ile ili?kilerini de ayn? paralelde geli?tirmeye devam etti?i ifade ediliyor.[4]

“Art?k Muhammed bin Selman’?n Dünyas?nda Ya??yoruz” ba?l?kl? yaz?da ABD Ba?kan? Biden’?n iki yüzlü prensipleri nedeniyle hem iç politikada hem d?? politikada ba?ar?s?z oldu?u belirtiliyor. ABD Ba?kan? Biden’?n ?srail ziyaretinde iki devletli çözüme yönelik aç?klamalar?n?n alt?n?n bo? oldu?u, ABD’nin Ukrayna’daki sava? suçlar? nedeniyle Rusya’y? Lahey’de soru?turmaya onay verirken Filistin’deki sava? suçlar? nedeniyle ?srail’i soru?turmaya kalk??an uluslararas? kurulu?lara gözda?? vererek çifte standart uygulad??? ifade ediliyor. Biden’?n Muhammed bin Selman ve I2U2 sanal zirvesinde Hindistan lideri Modi ile bir araya gelmesi ele?tirilerek ABD aç?s?ndan insan haklar? ihlallerinden ziyade ç?karlar?n önemli oldu?u vurgulan?yor.[5]

“?ki Zirve Aras?nda: Orta Do?u Sorunlar?n ?çinde Yuvarlanmaya Devam Ediyor” ba?l?kl? yaz?da, geçti?imiz ay iki önemli zirvenin (Biden’?n kat?ld??? K?K+3 ile ?ran-Türkiye-Rusya aras?ndaki Tahran Zirvesi) gerçekle?ti?i ancak bu zirvelerin Orta Do?u’da hiçbir ?eyi de?i?tirmedi?i belirtiliyor. Suudi Arabistan, BAE ve di?er Körfez ülkelerinin “Orta Do?u NATO’su” fikrini onaylamad?klar?na dair önemli i?aretlerin oldu?u belirtilen yaz?da bu ülkelerin ?ran’la ili?kilerini s?k?la?t?rd??? vurgulan?yor. Suriye konusunda ise Türkiye, Rusya ve ?ran’?n bir uzla??ya varamad??? ifade ediliyor. Kas?m ay?nda gerçekle?ecek Arap zirvesinin temel gündem maddelerinin Suriye ve ?srail ile Arap ülkeleri aras?ndaki normalle?me olmas?n?n beklendi?i belirtiliyor.[6]

Referanslar