Irak’ta gösteriler de?i?im getirebilir mi?

9 May?s’ta Kerbela’da göstericiler ?ran’?n Kerbela konsoloslu?u duvarlar?n? ate?e verdi. Göstericiler bu sald?r?y? Irak’ta yolsuzluk ve ?ran’?n Irak’taki nüfuzuna muhalif olan ve Kerbela’daki gösterilerin koordinatörü olan ?hab el-Vezni’nin faili meçhul sald?r?ya kurban gitmesine kar??l?k yapt?lar. El-Vezni suikasti Irak’ta tek bir hadise de?ildi. Ekim 2019’da gösterilerin ba?lamas?ndan beri baz? faili meçhul sald?r?lar vuku bulmu?tu. Örne?in, Aral?k 2019’da el-Vezni önde gelen aktivist Fehim al-Tai’nin suikaste u?rad???nda sa? kurtulabildi. Nihayetinde, bu iki ?ah?s Irak’ta yolsuzluk ve ?ran’?n müdahalesine kar?? patlak veren ülke çap?ndaki gösterilerde önde gelen iki aktivistti. Nitekim, faili meçhul sald?r?lar bununla s?n?rl? kalmam??, dünya çap?nda tan?nan Irakl? analistlerden biri olan Hi?am el-Ha?imi de (6 Temmuz 2020) öldürüldü. A?ustos 2020’de Tahsin el-Usame ve Reham el-Yakup gibi di?er önemli aktivistler de suikaste kurban gitti.

Aral?k 2019’da önceki hükümet Ba?bakan? Adil Abdülmehdi’nin istifas? sonras?nda gösteriler hem geleneksel siyasi partiler hem de ?ran’?n nüfuzuna meydan okumu?tur. Erken seçimlerin May?s 2020’de yap?lmas?n? arzulayan güçlerin el-Vezni suikastinde ve göstericilerin siyasi partilerinden Hay?r Bayraklar? partisinin baz? adaylar?n?n seçimlerden çekilmesinde parma?? oldu?u dü?ünülmektedir. Bununla birlikte, ?ran ba?lant?l? ?ii milis örgüt Ketaib Hizbullah Ba?dat ve Beyrut’taki Birle?ik Krall?k büyükelçiliklerini el-Vezni suikasti sonras? gösterileri tahrik etmekle suçlam??t?r. Irak parlamento seçimleri Ekim 2021’e ertelendi ancak seçim tarihi yakla?t?kça göstericiler ve geleneksel siyasi partiler ile ?ran ba?lant?l? gruplar aras?nda gerginlik artmaktad?r. Baz? ?ii alimlerin örtülü deste?ini alan göstericiler Irak’ta ?ran’?n ideolojik ve siyasi nüfuzuna kar?? ç?kmalar?n?n yan?nda ülke içinde siyasi ve ekonomik reform yap?lmas?n? dile getirmektedirler. Nitekim, ?iilerin en büyük alimlerinden Ali el-Sistani, “hiçbir ki?i ya da grup, hiçbir bölgesel veya küresel aktörün Irakl?lar?n arzular?n? bast?ramayaca??n?” ifade etmi?tir. Bu anlamda, Irak’ta ?ran’a yönelik k?zg?nl??? besleyen sebeplere de?inmek faydal? olacakt?r. Göstericiler ?ran ba?lant?l? milisler taraf?ndan mütemadiyen ?iddete maruz kalm??t?r. Birle?mi? Milletler, Ekim 2019’dan beri yüzlerce göstericinin öldü?ünü, binlerce ki?inin yaraland??? ya da kaç?r?ld???n? aç?klam??t?r. Buna kar??l?k, Irak’ta pe?i s?ra gelen hükümetler ?ran ba?lant?l? milis örgütlere kar?? a??rl???n? koyamam??t?r.

Göstericilerin bir di?er talebi parlamentoda geleneksel siyasi partilerin tekelini k?racak ve ba??ms?z adaylar ile yeni kurulan ve küçük partilerin parlamentoya girmesini kolayla?t?racak yeni bir seçim yasas?n?n yürürlü?e konmas?yd?. Bu minvalde, el-Sistani yeni bir seçim yasas?n?n kabul edilmesine yönelik aç?klamalarda bulunmu?tur. Nihayetinde, yeni bir seçim yasas? kabul edildi. Irak’?n önceki seçim yasalar? büyük ve orta büyüklükteki parti ve koalisyonlar?na ba??ms?z adaylar ve küçük partiler kar??s?nda avantaj verirken, yeni seçim yasas? Irak’? 83 seçim bölgesine bölmü?tür. Irak’ta seçim bölgelerini ço?altman?n prensipte daha rekabetçi bir ortam olu?turmas? tahmin edilir. Dolay?s?yla, küçük siyasi partilerin rekabet anlam?nda daha avantajl? konuma gelmesi beklenir. Bununla birlikte, yeni seçim yasas? baz? taban? güçlü siyasi partilerin nüfuzunu devam ettirecek ve seçimleri kazanmas?na imkan verecektir.

Yeni seçim yasas? ba??ms?z adaylar ve küçük siyasi partilerin ola?an siyasi ve güvenlik durumunda rekabet etmelerine imkan tan?sa da, pratikte Mukteda el-Sadr’?n liderli?ini yapt??? Sadr Hareketi gibi güçlü yerel taban? olan partilere avantaj sa?lamas? beklenmektedir. Geleneksel siyasi partiler kabile ya da dini geçmi?i haiz ve yerel taban? olan ?ah?s ya da gruplar? aday gösterebilir. Bu ?ah?s ya da gruplar geçmi?te imtiyaz kar??l???nda geleneksel siyasi partilerin kazanmalar? için bir enstrüman olmu?tur. Dolay?s?yla, yeni seçim yasas? baz? parti adaylar?n?n yerel taban? güçlü kabile ya da dini ?ah?slar ile de?i?mesine imkan verece?i için ülkenin siyasi atmosferine de?i?im getirmeyecektir.

Irak’ta güvensizlik durumu gösterilerin Irak’ta ?ran nüfuzuna meydan okuyu?unu menfi yönde etkilemektedir. Baz? ?ran ile ba?lant?l? milis örgütlerin devlet d???nda hareket etmesi bu güvensizli?i beslemektedir. Ayr?ca, Kas?m Süleymani ve Ha?di ?abi komutanlar?ndan Ebu Mehdi el-Mühendis’in ölümü sonras?nda ?ran ile ba?lant?l? gruplar aras?nda liderlik bo?lu?u olu?mu?tur. ?ran’?n tercihi olarak El-Mühendis’in yerine getirilen Ebu Fedak el-Muhammedevi’nin liderlik bo?lu?unu dolduramamas?, Kayz el-Hazali gibi önde gelen ?ahsiyetlerin liderlik aray???na imkan vermi?tir. Dolay?s?yla, ?ran’?n Süleymani ve el-Mühendis dönemindeki Ha?di ?abi üzerindeki otoritesi kaybolmu?tur. Bunun yan?nda, el-Sadr’a yak?n Bar?? Tugaylar? ve Fetih ?ttifak?’na yak?n silahl? gruplar?n bulunmas? siyasi partiler yasas?n? ihlal etmektedir. Bu partiler seçim sonuçlar?n? etkilemek için bu araçlar? kullanabilir. Son olarak, Irak’ta bakanl?klar?n bölü?ülmesinde etnik-dinsel bölü?üm sistemi politik elitlerin hakim oldu?u bir siyaseti hayatta tuttu?u için göstericilerin siyasette nüfuz elde etmesini engellemektedir. Bu durum ayn? zamanda ?ran’?n Irak’? zay?f b?rakma stratejisine yaramaktad?r. Son olarak, Irak Ba?bakan? Mustafa el-Kazimi Fetih ?ttifak? vekilleri ile bir araya geldi?inde “eski H? milislerinin göreve geri al?nmas? için ayr?lan bütçe Irak parlamentosu taraf?ndan k?s?lsa da bunu yerine getirece?i” sözünü verdi. Sonuç olarak, Irak’ta siyasi istikrars?zl?k ve güvensizlik durumu göstericilerin geleneksel siyasi partiler ve ?ran’?n nüfuzuna meydan okumas?n? engelleyecektir.