Ha?di ?abi Kurulu? ?artlar? ve ABD ile Sava??n?n Gelece?i

Irak’?n kuzeyindeki Ninova bölgesinin merkezi ve Ba?dat’tan sonra en büyük Irak kenti olan Musul, 10 Haziran 2014’te, Irak ordusu ve güvenlik güçleri ile ya?anan çat??malar?n ard?ndan birkaç yüz DEA? militan? taraf?ndan ele geçirildi.

Musul’un dramatik dü?ü?ü, DEA?’? Irak’?n bat?, do?u ve kuzey illerine do?ru yöneltti. Salahaddin, Kerkük, Diyala ve Enbar ?ehirlerinin ço?unu ele geçiren DEA? daha sonra koalisyon güçleri taraf?ndan Irak Kürt Bölgesel Yönetimi ve Erbil’e do?ru ilerlerken durduruldu.

Devlet güçlerinin ba?ar?s?zl???, ?ii otoritesini DEA?’la yüzle?mek için halk direni? gruplar?n?n kurulmas? yönünde ça?r? yapmas?na neden oldu. Bu gruplar ilerde Ha?di ?abi olarak an?lacakt?. DEA?’? hezimete u?ratt?ktan sonra kurulu? amac? sona eren bu gruplar, Ha?di ?abi ad? alt?nda birle?erek silahl? halk grubu olmaktan, hukuki bir statüye eri?ti. Resmi Irak güvenlik kurumunun bir parças? haline gelerek, milis gücünden, düzenli askeri gruplara evrildi. Bu gruplar genel literatürlerinde ?ran’a ba?l?l?klar?n? beyan ediyor. 

Beyaz Saray’a sa?c? ba?kan Donald Trump’?n gelmesi ile ?ran-ABD aras?nda t?rmanan ili?kiler neticesinde, Ha?di ?abi, bu çeki?menin taraf? oldu. Örgüt, ?ran Devrim Muhaf?zlar?’n?n önde gelen komutan? Kas?m Süleymani ile Ha?di ?abi Ba?kan Yard?mc?s? Ebu Mehdi El-Mühendis’in 3 Ocak 2020’de öldürülmesinin ard?ndan bu pozisyonu daha net bir ?ekilde ortaya koydu.

?ran Devrim Muhaf?zlar? Hava Kuvvetleri Komutan?’n?n, 9 Ocak’ta yapt??? bas?n aç?klamas?nda Ha?di ?abi bayra?? ve Ortado?u’daki ba?ka gruplar?n bayra??n?n yer almas?, Ha?di ?abi’nin siyasi görünümü aç?s?ndan Washington ve Tahran aras?ndaki çat??man?n dönüm noktalar?ndan birisi oldu.

Ha?di ?abi Kurulu? Ko?ullar?

Irak ?ii Dini Otoritesi lideri Ali Sistani, 13 Haziran 2014’te Irak’?n güneyindeki Necef’te verdi?i Cuma hutbesinde gençleri DEA?’a kar?? Irak’a savunmak için güvenlik kuvvetlerine kat?lmaya ça??rd?. Sistani, bu ça?r?n?n “Cihad-? Kifaye” oldu?unu duyurdu.   

Bu fetva, o zamanki Irak Ba?bakan? Nuri El-Maliki’nin ‘Irak’? çevreleyen tehlike ile sava?ma’ gerekçesiyle alternatif bir düzenli ordu kurulmas?n? aç?klamas?ndan sonra verildi. Ancak, askeri milis kurmak Irak anayasas?ndaki 9’uncu maddeye binaen yasakt?. Buna kar??n Maliki, bir kararname ç?kararak silahl? gruplar?n gönüllülük esas?nca askeri grup olu?turma izni verdi.  

11 Haziran 2014’te Maliki’nin DEA?’la mücadele krizini yönetmek için kurdu?u bakanlar komitesi taraf?ndan yap?lan bas?n aç?klamas?nda, gönüllü silahl? gruplar?n, güvenlik güçlerini desteklemek için ‘Ha?di ?abi’ ad? alt?nda birle?ti?ini duyurdu. Böylece Ha?di ?abi yönetimi olu?turuldu.

Ba?bakanl?k divan karar?n?n 47’inci maddesine göre, Ha?di ?abi, ba??ms?z bir kurulu? olarak tan?narak ‘Ha?di ?abi Müdürlü?ü’ olu?turuldu.

Ha?di ?abi’ye ‘ba??ms?z’ s?fat? verilmesi, düzenli orduya alternatif bir ordu olarak Irak devleti mekanizmas?na yerle?mesindeki ilk ad?m? oldu. 2005 y?l?nda kabul edilen Irak’?n daimi anayasas?n?n 4’üncü bölümüne göre ba??ms?z kurulu?lar, yasama, yürütme ve yarg? gibi devlet organlar?na paralel olarak kurulan yasal kurulu?lard?r.

Bu idari kanunun asl?, Paul Bremer (2003-2004) dönemine dayan?yor. Bremer, Baz? devlet kurulu?lar?n?n ba??ms?z kurulu?lar oldu?una dair baz? karar/ talimatlar yay?nlam??t?. 56’?nc? ve 18’inci karar do?rultusunda ba??ms?z olarak tan?nan bu kurulu?lar?n en önemlileri ?öyle: Irak Merkez Bankas?, Irak Mali Denetim Ofisi, Medya Komisyonu.

Ha?di ?abi’nin devlet kurumlar? ad? alt?nda an?lmas? için oy birli?i ile ço?unluk sa?lanarak, 26 Kas?m 2016’da parlamentodaki oylama ile onayland?. Irak Ulusal Güvenlik Dan??man? Falih Fayyad, Ha?di ?abi’nin ba??na getirilirken yard?mc?sl???na da Ebu Mehdi El-Mühendis getirildi. Bu iki isim Eski Ba?bakan Nuri Maliki’nin ba?kanl?k yapt??? Davet Partisi’nin iki eski üyesiydi.

Ha?di ?abi’nin Devletle Entegrasyonu

Eski Irak Ba?bakan? Haydar ?badi’nin 9 Aral?k 2017’deki aç?klamas?ndan sonra DEA?’a kar?? tamamen zafer kazan?ld???n? aç?klamas?ndan sonra, 3 senedir devam eden çat??malar?n ard?ndan ve devlet ülkenin 3’te birini geri ald?. ?badi hükümeti, medyan?n bu milislerinin devlet içindeki varl???n?n tehlikesini anlayarak özellikle medyan?n Ha?di ?abi zaferi olarak lanse etmesinin ard?ndan. ?kinci sebep ise, siyasi arenada etkisi olan ?ii gruplar?n kendine rakip olarak Ha?di ?abi’den rahats?z olmas?. ?badi, gayriresmi kurulu?lar?n silahlar?n? devlete teslim etmesine yönelik bir talimat verdi, ancak bu ça?r?s? kar??l?k bulmad?. Bunun nedeni, silahl? gruplar DEA?’?n halen uyuyan hücreleri oldu?unu iddia ederek, genel kurmay?n emrine itaat etmedi. ?kinci sebep ise “cihad-? kifaye” fetvas?na dayanan dini kurulu? nedenini muhafaza etmekti. Ha?di ?abi’nin da??lmas?n?n yeni bir Sistani fetvas?na ba?l? olarak gerçekle?mesini istediler ancak henüz böyle bir fetva verilmedi.

Hükümet, ?ii merci ve Ha?di ?abi liderleri aras?nda geçen görü?melerin sonucunda silahl? güçler ile güvenlik kurumlar?n?n entegre olmas?n?n zorunlulu?una ve terhis olan ve sivil hayata gönüllü olarak dönen sava?ç?lara ücret ödenmesi karar?na var?ld?. 

Siyasi Entegrasyon

2018 seçimleri, Irak i?galinden bu yana ya?anan en önemli siyasi olay olarak tarihe geçti. DEA?’?n Irak’da geni? topraklar? ele geçirmesinin ve 3 sene süren sava? sonucunda hezimete u?ramas?, Ha?di ?abi’nin bu sava?ta önemli bir rol oynayarak bir halk taban? elde etmesi, örgüt liderlerini siyasi arenaya itti.

2015 y?l?nda onaylanan siyasi partiler kanunu, askeri ya da buna benzeyen siyasi kurulu?lar?n yasaklanmas?n? ve siyasi kurulu?lar?n herhangi bir askeri güçle temas içinde olmas?n? yasakl?yordu. 

Ha?di ?abi liderlerinin siyasi arenaya girmesine haz?rl?k olarak askeri görevlerinden istifa ederek parlamento seçimlerine kat?lmalar?n?n yolu aç?ld?. Büyük bir koalisyon olu?turarak “Fetih” çat?s? alt?nda toplanan bu gruba, ?ran’a yak?nl???yla bilinen Ha?di ?abi lideri Hadi El-Amiri liderlik etti. Ba??ms?z Seçim Kurulu verilerine göre, seçimlere kat?lan 116 partiden 23’ü  Ha?di ?abi’ye ba?l?. Bunlardan en önemlileri; Bedr Örgütü, Ashab-ül Ehlül Hak, Harakat Hezbollah al-Nujaba, Irak Hizbullah?, Kaim Hareketi, 15 ?aban Hareketi, Risaliyyun Hareketi. Ba??ms?z seçim kurulu, baz? parti liderleri Ha?di ?abi’den istifas?n? aç?klayarak askeri olaylara kar??mayacaklar?n? taahhüt etti. 

Fetih Koalisyonu, parlamentodaki 329 sandalyeden 47’sini kazanarak, ikinci parti oldu. Mukteda Sadr liderli?indeki Sairun Koalisyonu’ndan sonra ikinci oldu. Eski Ba?bakan Nuri El-Maliki ve Haydar El-?badi’nin liderlik etti?i Davet Partisi’nin iki kolu ise seçimlerin üçüncüsü oldu.

Bu ?ekilde Ha?di ?abi, her aktörün kendi menfaatleri için çal??t??? Irak siyasi sahas?nda, önemli bir aktör haline geldi.  Bu durum, ?ii- ?ii rekabetinin ?eklini de?i?tiren yeni bir siyasi harita olu?turulmas?na yol açt?.

Ha?di ?abi çat?s? alt?ndaki sava?ç?lar 3 k?sma ayr?l?yor. 

Birinci k?s?m:

Irak d???nda kurulan gruplar, genel olarak ?ran’da olu?tu veya 2003’te ABD’nin IRak’a giri?iyle berbaer kuruldu. Dini mercii ?ran devrim lideri Ali Hamaney’e ba?l? olan Irak’taki gruplar, bundan dolay? “Ha?d-I Velayi” deniyor. Yani Ha?di ?abi’ye ba?l? gruplar. Say?lar? 20’yi bulan bu gruplar?n en önemlileri ?unlar: Hadi El-Amiri liderli?indeki Bedr Örgütü, Qais Khazali liderli?indeki Ashab-ül Ehlül Hak grubu, Ebu Mehdi El-Mühendis liderli?indeki Hizbullah Tugaylar?, Ali El-Yasiri komutas?ndaki Horasan Tugaylar?, Ali Kaabi liderli?indeki Hizbullah Al-Nujaba Hareketi, ?ebl El-Zeydi komutas?ndaki ?mam Ali Tugaylar?, Ebu Ala El-Velai komutas?ndaki Seyyid El-?üheda Tugay?, Adnan El-?ehmani komutas?ndaki Risali Ak?m? Tugaylar?, Ebu Fat?ma El-Musevi komutas?ndaki Esedallah El-Galip Bölü?ü ve Ebu Avs El-Cefafi komutas?ndaki Ebu’l Fadl El-Abbas Güçleri.

?kinci K?s?m:

“Cihad-i Kifaye” fetvas?na binaen kurulak gruplar “Ha?d-I Atabe” olarak biliniyor. ?ii Merci Ali Sistani’ye ba?l? olan bu gruplar, isimlerini Irak’ta kutsal olarak Kabul edilen Ehl-i Beyt türbe isimlerinden alm??t?r; 

Üçüncü K?s?m:

Irakl? ?ii siyasi partilere ba?l? olan bu gruplar; Mukteda Sadr liderli?indeki Sadr Hareketi ve silahl? kanad? El-Selam Tugay?.

Ammar El-Hakim liderli?indeki, silahl? kanad? Bedr Örgütü olan Yüksek ?slam Konseyi, 2007’de meclise girebilmek için askeri kolundan uzakla?t?. Ancak daha sonra bu konsey silahl? gruplar olu?turdu; El-Cihad Tugay?, El-AkideTugay?, A?ura Tugay?. Bu gruplar daha sonra Ha?di ?abi’ye kat?ld?.

Silahlanma ve askeri güç

ABD silahland?rmas?: Ha?di ?abi’nin silahlanmas?n?n ana kayna?? Irak devleti ve ordunun cephanesidir. Özellikle de Ha?di ?abi’nin resmi olarak devlet güvenlik birimleri alt?nda bir varl??a dönü?mesiyle birlikte. Özellikle ba?bakan ve genelkurmay ba?kan?n?n emri ile buraya geçmesinin ard?ndan. ABD silahlar?n?n, Ha?di ?abi’ye ordu cephanesi üzerinden ula?t???n? söylemek mümkün. Bu durum Washington’? endi?elendiren bir mesele haline geldi.

Örgüt, DEA?’la yapt??? sava?lar?nda a??r ve orta düzeydeki ABD yap?m? silahlar kulland?. Sahadaki kaynaklara göre, kullan?lan teçhizattan baz?lar? ?öyle; ABD yap?m? M1 Abrams tanklar?, 113M Z?rhl? personel ta??y?c?s?, 120 mm’lik Morta toplar? ve AT4 füzesavarlar?.

?ubat 2018’de ABD sitesi Past Daily, ABD yönetimi, 2008 y?l?nda Irak hükümetine verdi?i tanklar?ni 9 tanesinin Ha?di ?abi’nin eline geçti?i için geri almak için çaba harcad???n? yazd?.

Rus silahland?rmas?: ABD ve Rusya rekabeti ve Ortado?u’daki ç?kar çat??mas?, Rusya’n?n Ha?di ?abi’yi kendine çekmesine sebep oldu. Washingrton’?n Ha?di ?abi’yi kar??s?na ald??? dönemde Moskova onunla yak?nla?maya çal??arak ?ran deste?i ve arabuluculu?uyla silah yollad?.

Ha?di ?abi’ye ba?l? medya kurulu?lar?, örgütten Falih El-Fayyad liderli?indeki bir grubun 10 Haziran 2016 ve 20 Aral?k 2016 tarihlerinde Moskova’ya gitti?ini duyurdu. Ziyarette Rus Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreteri Nikolay Patru?ev ile görü?en Fayyad, Rus lideri Vladimir Putin’e yaz?l? bir mektup yollad?.

Ha?di ?abi bu ziyarette, Rusya’dan kar??l?ks?z olarak RPG7 ve RPG9 gibi orta düzey ve hafif Rus silahlar?, füzeler, keskin ni?anc? silahlar?, kur?un geçirmez yelekler ald?.

Uluslararas? Af Örgütü’nün 5 Ocak 2017’de yay?nlanan rapora göre, Ha?di ?abi, 72T cinsi Rus tanklar?, Grad füzeleri, ke?if ?HA’lar? ve di?er sava? ekipmanlar?n? kulland?.

Rapor, Ha?di ?abi’nin askeri tersanesinin birden çok kayna?? var: ?ran ve Avrupa ülkeleri. 16 ülkede üretilen silah ta??mac?l???ndan da istifade eden örgüt, tank, top ve hafif silahlar elde etti.  

DEA?’tan al?nan silahlar: Ha?di ?abi DEA?’?n kamplar?nda b?rak?lan askeri mühimmatlardan faydaland?. Füzeler, orta düzeydeki silahlar, topçular, havan toplar?, çe?itli miktarda mühimmatlar, patlay?c?lar, may?nlar. Bas?n kaynaklar?ndan elde edilen bilgilere göre, Ha?di ?abi, Irak ordusuyla rekabete girerek, DEA? ‘?n elindeki ?ehirleri kurtard?ktan sonra kamplardaki silahlar? ele geçirdi.

Olas? çat??ma senaryolar?

ABD ile Ha?di ?abi kar??la?mas? muhtemel bir olay de?il, gerçek bir vaka haline geldi. Ha?di ?abi’nin Irak ve Suriye’deki önemli unsurlar? ve karargahlar? hedef almas?yla ba?layan ABD sald?r?lar?, Ha?di ?abi’nin Ba?kan yard?mc?s? ve ?ran Kudüs Gücü Komutan?’n?n öldürülmesiyle sonuçland?.

Ha?di ?abi, Suriye topraklar?ndaki ilk darbeye 9 Eylül 2019’da maruz kald?. Ha?di ?abi’nin Kas?m Süleymani’ye yak?nl???yla bilinen Cafer El-Musevi’nin önderlik etti?i 39.Tugaya  ba?l? olan ?bdal Hareketi, resmi aç?klamalara göre kime ait oldu?u bilinmeyen uçaklarca sald?r?ya maruz kald?. Ancak Ha?di ?abi kaynaklar?, uçaklar?n ?srail’e ait oldu?unu ve sald?r? sonucu çok say?da ki?i hayat?n? kaybetti ve yaralananlar oldu.

11 Eylül 2019’da Irak Parlamentosu’ndaki Savunma ve Güvenlik Komitesi, Ha?di ?abi’ye ait karargah ve silah depolar?n?n Temmuz ve A?ustos ay?nda 12 hava sald?r?s?na maruz kald???n? duyurdu. 

Buna kar??l?k, Ha?di ?abi’ye ba?l? gruplar Irak’taki ABD unsurlar?na sald?r? düzenledi. Ba?dat’taki Büyükelçilik binas?n? hedef alan örgüt, ABD askerlerinin bulundu?u üs ve karargahlara da sald?rd?.

27 Aral?k 2019’da Kerkük’ün kuzeybat?s?nda bulunan K-1 askeri üssüne sald?r? düzenlendi. Sald?r? sonucu baz? yetkili bir ABD güvenlik görevlisi öldürülürken, baz? askerler yaraland?. Buna kar??l?k ABD, Suriye s?n?r?ndaki El-Kaim ?ehrinde bulunan Irak Hizbullah kamplar?n? ve Suriye içinde bulunan kamplar? hedef ald?. Sald?r?larda 25 ki?i hayat?n? kaybederken, onlarca ki?i yaraland?.

Ha?di ?abi, bu sald?r?ya 31 Aral?k’ta Ye?il Bölge’deki 1979’daki Tahran’daki ABD Büyülelçili?i sald?r?s?n? an?msatan bir olayla, silahs?z bir kitle toplayarak büyükelçilik binas?n? ku?atarak, kap?lar?n? ate?e vererek kar??l?k verdi.

Baz? analistler, Kas?m Süleymani suikastini ABD Ba?kan? Donald Trump’?n do?rudan talimat vererek, bu sald?r?ya cevap olarak gerçekle?tirdi?ini dü?ünüyor. Bu durum, ?ran destekli Ha?di ?abi ile Washington aras?ndaki ilan edilmeyen çat??man?n örgütün taraf olarak girerek art?k aleni olarak görülmesine yol açt?.

?ki taraf aras?ndaki çat??maya ili?kin 3 senaryo bulundu?unu söylemek mümkün:

Birinci senaryo: ?ran ve ABD aras?ndaki çat??ma kurallar?n?n de?i?memesi ve iki taraf?n da potansiyel bir sava?tan olabildi?ince kaç?nma senaryosuna dayal?d?r. Özellikle de Kas?m Süleymani suikastine kar??l?k olarak 8 Ocak 2020’deki ?ran’?n ABD üslerine yönelik tart??mal? sald?r?lar?. Bu sald?r?lar, ABD taraf?ndan makul kar??lan?rken, iki taraf aras?nda geçici sakinlik durumuna dönülmesine yol açt?.

Bu durum, vekalet savalar?n?n devam? manas?na geliyor. Ha?di ?abi, bu sava??n temel unsuru.  Ha?di ?abi’nin aral?kl? olarak gerçekle?en k?s?tl? taciz sald?r?lar?na kar??l?k olarak bazen ABD, bazen ?srail kar??l?k vererek örgütü hedef alacakt?r.

?kinci Senaryo: Süleymani ve El-Mühendis suikastlar?na verilen tepkileri göz önüne al?rsak, ikinci senaryonun ?ran ve Ha?di ?abi de dahil ?ran’a ba?l? di?er silahl? gruplar?n; bölgedeki ABD varl???n? sona erdirmek üzere intikam vaatleri üzerine yo?unla?t???n? görüyoruz.

ABD güçlerinin Irak’tan ç?kar?lmas?nda, 5 Ocak 2020’deki Irak parlamentosundaki kanunlara ve yasal yöntemlerin ba?ar?s?zl??a u?ramas?na ra?men; ?ran’a ba?l? milislerin ‘vur-kaç’ operasyonlar? ile bizi ABD varl???n?n zay?flat?lmas? senaryosuna itiyor. Bu çat??ma her halükarda güvenli olmad??? gibi; ABD vatanda?lar?n?n öldürülmesi gibi büyük bir hatad?r. Bu büyük hata, iki taraf?n da kaç?nd??? kapsaml? bir çat??maya dönü?ebilir.

Kapsaml? çat??ma; ?ran’daki 52 önemli hedefe yönelik tehdidini gerçekle?tirebilir.  Böylece ?ran, kendisini ABD’nin kar??s?nda bulacakt?r. ?ki taraf aras?ndaki askeri güçlerin dengesizli?i nedeniyle tek seçenek tüm bölgeyi, kendisine ba?l? gruplar? kullan?larak çat??maya sürükleyecektir. Ha?di ?abi, Suudi Arabistan ve Kuveyt’teki petrol sahalar?n? hedef alma gücüne sahip. Ayr?ca Suriye’deki uzant?s? Golan Cephesi’ni harekete geçirerek, ?srail ile çat??abilir. Hizbullah üzerinden de Güney Lübnan’? harekete geöirebilir. Husilerle i? birli?i yaparak, uluslararas? Babul Mendeb ula??m yolunu kapatabilir. Bu yol ile Körfez’de bulunan Hürmüz Bo?az?’n?n e? zamanl? olarak kapat?lmas? durumunda; Tahran ve Washington çat??mas?n?n ba?lad??? anlam?na gelir. Bu durum ise, ABD ile Rus-Çin ittifak? kar??la?mas?n?n gölgesinde sonuçlar?n?n ön görülemeyece?i bir çat??maya dönü?ebilir.

Üçüncü senaryo: Yeni bir nükleer anla?ma yap?labilir. Washington ve Tahran aras?ndaki sert aç?klamalara ra?men Umman diplomasi hareketi, iki taraf aras?ndaki diyalogun kulisler ard?nda devam etti?ini gösteriyor.

?ran’a kar?? ABD yapt?r?mlar?n?n en azami seviyeye ula?mas?yla ve ?ran ekonomisini gerçek bir krize girmesi yeni bir anla?ma olas?l???n? mümkün k?l?yor. Nitekim, kar??l?kl? aç?klamalarda bunu gözlemleyebiliyoruz. Trump yönetiminin ?ran taraf? ile yapaca?? herhangi bir uzla?ma, Ha?di ?abi’nin da??lma meselesini gündeme getirecektir. Ha?di ?abi’nin büyümesi, ?srail’in güvenli?i için bir endi?e kayna??d?r.

Ha?di ?abi’nin da??lmas? Irak siyasi gündeminde tart??mal? bir mesele haline geldi. Birçok taraf, DEA?’?n yenilgisinin ard?ndan varl?k nedeninin gereksiz oldu?unu belirterek, örgütün da??lmas?n? istedi. Ancak ?ran vetosu bu talepleri bertaraf etti. Washington ve Tahran’?n yeni bir anla?ma yapmas? halinde, Ha?di ?abi’nin da??lmas? Irak siyasi mutabakat? çerçevesinde pazarlanabilir

Muhammed Sad?k Emin