ABD’deki Gösterilerin Analitik Özeti
Önsöz
May?s 2020’de ABD’li bir polisin siyahi vatanda? George Floyd’u öldürmesinin ard?ndan ?rkç?l??a ve abart?l? polis müdahalesine kar?? geni? protesto dalgalar? ba?lad?. Olay?n güvenlik kameralar? ve bölgedeki vatanda?lar?n çekti?i videolarla belgelenmesi, protestolar?n t?rmanmas?na ve ABD s?n?rlar?n? a?arak, protestolar? Almanya, ?spanya ve Fransa’n?n büyük ?ehirlerine ula?an gerçek bir krize dönü?türdü.
4 ki?ilik bir ekip taraf?ndan tutuklanmas?n?n ard?ndan, Derek Chauvin ismindeki bir polis dizini dokuz dakika boyunca Floyd’un ensesine bast?rd?. George, nefes alamad???n? söylerken polis, George’un ve çekim yapanlar?n söylediklerine kulak asmad?. Derek’in di?er 3 meslekta?? da George’un söylemlerini önemsemeyip, aya?a kalkmas?na izin vermedi. Bu da, George’un son 3 dakikada bilincini kaybetmesi, nabz?n?n yava?lamas? ve daha sonra kald?r?ld??? hastanede ölümünün duyulmas? ile sonuçland?.
George’un polis taraf?ndan öldürüldü?ü anlara ili?kin video sosyal medya ve haber kanallar?nda yay?lmas?n?n ard?ndan 26 May?s 2020’de Minneapolis’te protestolar düzenlendi. Göstericilerin kentteki dükkân ve karakollar? yakt??? anlara ili?kin protesto dalgalar?, alt?nc? gününde ABD’nin 75 kentine s?çrayarak h?zl?ca yay?ld?. Baz? yerlerde polis ve göstericiler aras?nda çat??malar ç?kt? ve olaylar New York gibi büyük ?ehirlere dahi ula?t?. Baz? ?ehirlerde ya?ma ve vandalizm olaylar? ya?and?. George’un tutuklanmas?nda görev alan 4 polis görevden al?n?rken, ikinci dereceden cinayet sorumlusu olan polis memuru Derek Chauven cinayetle, di?er 3 memur ise cinayete yard?mla suçland?. ABD Ba?kan? Donald Trump, protestolar? durdurmak için orduyu (Ulusal Muhaf?z) soka?a ç?karmakla tehdit etti. Olay, Beyaz Saray yak?nlar?nda bir kilisenin yak?lmas?na kadar uzan?rken, baz? ?ehirlerde güvenli?i sa?lamak için ilan edilen soka?a ç?kma yasa?? ihlal edildi. Protesto günlerinde Beyaz Saray güvenlik gerekçesiyle kapat?ld?. Daha sonra, ABD Savunma Bakan? ve Genelkurmay Ba?kan?, Trump’?n Ulusal Muhaf?zlar? kullanma talebini reddederek, vatanda?lar?n anayasal haklar?n? gerekçe gösterdi. Bar??ç?l gösteri yapma hakk?na vurgu yapan Genelkurmay Ba?kan?, gösterilere ?iddet ve kaos eylemlerinin hâkim olmad???n? belirtti. Gösteriler, ABD’de siyahilere yönelik polis ?iddetini ve ?rkç?l?k sorununu yeniden gündeme getirirken, ?rkç?l?k kar??t? gösteriler Fransa, ?spanya, Almanya ve ?talya gibi Avrupa ülkelerine ve Kanada’ya s?çrad?.
Bu protestolar, analitik olarak ele alaca??m?z bir olgu haline gelmi?tir. Ayr?ca gerek cumhuriyetçiler gerekse demokratlar olarak her iki taraf?n, bu protestolar? seçim amaçlar?na yönelik kullanmalar?n? da ele alaca??z. Bu krizin ABD içinde ve d???ndaki etkilerini, ABD derin devletindeki istikrar hali devam ederken, toplumsal kriz s?n?rlar?n? a?mas? beklenmeyen gösterilerin gelecek seçimlere do?rudan etkisini de inceleyece?iz.
1. Protestolara iten ana sebepler
George Floyd’un öldürülmesi, protestolar?n fitilini ate?leyen çe?itli sosyal ve politik faktörler için küçük bir k?v?lc?mdan ba?ka bir ?ey de?ildir.
Birinci faktör: ABD’de siyahilere kar?? ?rkç?l???n tarihçesi
Siyahi Amerikal?lara kar?? ?rkç? ayr?mc?l?k, ABD siyasi sistemi içerisinde sosyal ve tarihsel bir meseledir. ABD’nin ayr?mc?l??? önlemek için ald??? tüm önlemlere ra?men, ?rkç? uygulamalar kendini göstermektedir. Örne?in, ABD toplumunun az?nl???n? olu?turmas?na ra?men siyahilerin, mahkumlar?n ço?unlu?unu olu?turmas? bunlardan birisidir. Bu faktör hala ABD toplumundaki siyahi (beyaz olmayanlar) az?nl???n vicdan?nda güçlü bir ?ekilde mevcuttur. Bu durum Amerikan polisinin baz? üyeleri taraf?ndan yürütülen ?rkç? uygulamalar?n yan? s?ra ABD’deki beyaz ?rk?n üstünlü?üne inanan a??r? sa?c? örgütlerin sürekli varl???yla körüklenmektedir.
?kinci faktör: Trump’?n Beyaz Hristiyan-Sa? yanl? manipülatif ki?ili?i
Hristiyan-sa? ak?m?, Donald Trump için seçim için stratejik a??rl?k merkezini temsil ediyor. 2016 seçimlerinde bu ak?m?n yüzde 75’inin oyu Trump’a gitti. Sadece yüzde 18’i Hillary Clinton’a oy verdi. Hristiyan-sa? ak?m?, beyaz ?rk?n üstünlü?ü, ?srail’e deste?i vah?i kapitalizme kar?? ho?görüsü ve ABD’nin d?? politikas?nda ?iddet yanl?s? olmas?yla biliniyor.
Trump seçildi?inden bu yana, di?er ak?mlarla çeki?me halinde olan politikalar?n?n bir ço?u bu ak?m? raz? etmeye dayal?. Bu politikalardan baz?lar? ?öyle: Göç sorunlar?n? öne ç?karmak, mülteci dalgas?n? engellemek, Trump’?n “?slami terörizm”e kar?? sava?? ve ABD toplumundaki az?nl?klara kar?? gösterdi?i olumsuz muamele etmek. Bu protesto dalgalar?n?n patlak vermesine sebep olan ?ey, az?nl?klara yönelik bask?lard?r.
Üçüncü faktör: Korona salg?n?n?n ekonomik etkileri
ABD toplumunun büyük bir kesiminin Trump’?n korona yönetiminde ba?ar?s?z oldu?unu dü?ünmesi da bu faktörlerden biridir. Nitekim bu salg?n 28 milyon ABD’linin i?ini kaybetmesine, i?sizlik oran?n?n yüzde 15’lere ç?kmas?na sebep olmu?tur. Bu oran, ABD’deki çal??an nüfusun 4’te 1’ini olu?turmaktad?r. Korona salg?n?n?n ekonomik etkileri George Floyd’un öldürülmesine ili?kin düzenlenen protestolarda da kendini gösterdi.
Dördüncü faktör: ABD polisinin ?iddeti
ABD toplumunda silahlanman?n artmas?yla, ABD güvenlik güçleri, ?iddet uygulayan birtak?m silahl? çetelere kar?? ?iddet uygulamak durumunda kald?. Bu durum, ABD polisi hakk?nda ?iddetiyle öne ç?kan bir ki?ilik olu?turdu. Özellikle de kendisine tehlikeli ya da potansiyel suçlu gözüyle bak?lan siyahi ve Latin kökenlilere kar??.
Polis merkezlerindeki tutuklu az?nl?klardan birisinin öldürülmesiyle sonuçlanan çok say?da abart?l? ?iddet eylemi ya?anm??t?r. Polis ?iddeti haritas? sitesi (https://mappingpoliceviolence.org) verilerine göre 2013-2019 y?llar? aras?nda özellikle Teksas, California ve Florida eyaletinde 7 binden fazla tutuklu, polis merkezlerinde hayat?n? kaybetti. Bu rakamda siyahi tutuklular, beyazlar?n iki kat?. ?statistiklere göre, hapishanelerdeki suçlu oranlar?n?n yüzde 40’? siyahilerden olu?uyor. Baz? eyaletlerde ise bu oran yüzde 50’ye kadar ç?k?yor. Siyahilerin ABD toplumunun yüzde 13’ünü olu?turmalar?na ra?men, hapishanedeki beyazlar?n 5 kat?n? temsil ediyor. Siyahi Amerikal?lara kar?? öfke ve polis ?iddeti, medyaya yans?yan ?iddet olaylar?yla beraber ba?layan kronik protesto dalgalar?na dönü?tü.
Be?inci faktör: Derin devlet ve Trump kar??t? medya
Trump, medya organlar?n? ve derin devleti kar??s?na ald?. Bu tavr?, içeride ve d??ar?da Trump kar??t? bir tutumun olu?mas?na yol açt?. Bu da kendisine kar?? toplumsal bir tavra dönü?ürken, protesto eylemleri ABD toplumu içerisindeki kutupla?may? artt?rd?.
2. Rakip partilerin gösterileri kullanmas?
Bu olaylar?n iki rakip partiye seçimlerin yakla?t??? bir dönemde faydalar?n?n olaca?? dü?ünülüyor. Çünkü her iki taraf da bu olaylardan en iyi ?ekilde yararlanmaya çal??acakt?r.
Birincisi: Trump ve Cumhuriyetçiler
Trump, korona salg?n?n?n ekonomiye yönelik etkilerinden ve ABD’lerin yüzle?ti?i i?sizlik gibi s?k?nt?lardan uzakla?mak zorunda. Bu nedenle, gösterilerin neticesindeki ?iddet, isyan ve ya?ma eylemleri, ABD toplumunun dikkatini buraya çekerek ekonomik sorunlardan uzakla?mak için bir f?rsat olu?turuyor. Trump, seçim sürecinde güçlü bir lider olarak ç?kma konusunda ?srarc?. Güç kullanarak güvenlik ve istikrar? olu?turmaya çal???yor. Bu nedenle Trump, öfkeli soka?a, göstericileri de kapsayarak birlik mesajlar? verecek ?ekilde seslenerek bölünmü? toplumu birle?tirme mesaj? vererek gösterileri yat??t?rmaya çal??mad?. Aksine, ordu birimlerine tehlikeli bir ?ekilde ?ehirlere müdahale etme ça??r?s?nda bulundu. Ancak ABD derin devleti, Genelkurmay Ba?kan? ile anla?arak bunun uygulanmas?na izin vermedi. Böylece Trump toplumun di?er k?sm? ile daha fazla çat??arak, kendi taban?na yat?r?m yapmaya devam edecek. Protestoculara daha fazla ?iddet ve bask? mesajlar? vererek, bu gösterilerin me?ru ve bar??ç?l olmad???n? göstermek için ya?ma ve vandalizm eylemlerini kullanacak. Bu olaylar, Trump ve taban? için önemli bir seçim malzemesi.
?kincisi: Demokratlar
Protestolar ve Trump’?n k??k?rt?c? yönetimi Demokratlar için Trump’?n imaj?n?n zedelenmesi ve bir ba?kan olarak hatalar?n? yakalamak için verimli bir f?rsat. Ayn? zamanda bu di?er dini az?nl?klar?, siyahileri ve mültecileri kendi saflar?na çekmek için mükemmel bir f?rsat. Medya ve derin devletin k??k?rtmas? ve salg?n kar??s?ndaki gösterilen kötü yönetim, Trump yönetiminin olumsuz yönlerini öne ç?kard?. Bu sebeple Demokratlar, Trump’?n geçmi?teki ili?kilerini, vergi kaçaklar?n?, az?nl?klar?n haklar?ndan uzak duru?unu ve tüm hatalar?n? profesyonelli?e uzak, önyarg?l? yönetimine kar?? kullanarak, öfkeli topluma bunlarla hitap edecektir.
3. Abd’deki Gösterilerinin ?ç ve D?? Yans?malar?
1. Süreç
Gösterilerin büyüyerek bir devrim hareketi veya Amerikan bahar? olarak kar??m?za ç?kmas? beklenmiyor. Ancak, özellikle de iki parti aras?nda seçim krizinin ya?and??? bir ortamda, olaylar?n durulmas? da yak?n zamanda mümkün görünmüyor. Gelecek haftalarda olaylar?n ?iddeti azalsa da büyük ihtimalle ABD’de istikrars?zl?k Kas?m ay?na kadar sürecek. Yaz aylar?na girmemiz, ekonomik durgunluk ve pandemi bu durumu tetikleyecektir. Gösterilerin devam etmesi halinde, zaten pandeminin etkisi alt?nda olan ekonomik durumda büyük bir de?i?iklik olmamas? bekleniyor. Kapsaml? bir kaos olmas? halinde, en kötü senaryo güvenli?i tesis etmek amac?yla ulusal muhaf?z birimlerinin soka?a ç?kmas? olacakt?r.
2. ABD d???ndaki etkileri
Gösteriler büyüyerek Fransa ve ?spanya gibi Avrupa ülkelerine kadar uzand?. ABD’de ba?layan gösteriler, dünyada sol ak?m?n tekrardan yükseli?inin ba?lang?ç noktas? olabilir, de?i?im-reform yanl?s? gençlik hareketlerinin ortaya ç?k???n? tetikleyebilir.
Baz? Ortado?u ve Kuzey Afrika ülkelerinin de bu gösterilerden etkilenmesi muhtemeldir ki, muhalefet yanl?s? gruplar bu durumu kendi lehine kullanacakt?r. Bu duruma paralel olarak, son y?llarda göçmen kar??t? nefret ve terör eylemlerinin etkisiyle, Avrupa’da sa? ak?m yükselecek.
3. ABD seçimlerine etkisi
Koronavirüs salg?n? ve protestolar öncesinde, Trump’?n ikinci dönemde seçilmesine kesin gözüyle bak?l?yordu. ?imdi ise, baz? göstergeler, Cumhuriyetçiler aras?nda bile Trump’a destek verme konusunda görü? ayr?l?klar?n?n oldu?unu ve kaybetme ihtimalinin bulundu?unu gösteriyor. Yap?lan anketler, Trump’?n rakibi Biden’?n kazanma ihtimalinin art?k daha gerçekçi oldu?unu ortaya koyarken, baz? karar mekanizmalar?, Biden’a Kas?m ay?n?n muhtemel kazanan? gözüyle bak?yor.
4. ABD içine etkisi
ABD derin devleti ilk kez istikrar?n bu denli dü?mesine tan?k olmu? durumda. Derin devlet, Trump’?n orduyu müdahaleye ça??rana kadar olaylara izleyici kürsüsünden bakmay? tercih etti. Trump’?n bu talebi, savunma bakanl??? ve ordu komutanlar? taraf?ndan engellendi. Bu ?ekilde dünyaya ?u mesaj verildi, ABD’de yerle?ik düzen büyük ölçüde istikrar?n? korumakta, köklü de?i?imden veya kaostan oldukça uzak durumdad?r.
Bir ba?ka aç?dan, Trump ekonomiyi canland?rma yoluyla gösterilerin öfkesini bir nebze dindirmeye çal??acakt?r. Bu do?rultuda gelecek yaz ve sonbahar aylar?nda müttefiklerinden silah al?m? ve yat?r?m anla?malar? konusunda bask? yapabilir.
5. Dünya genelindeki çat??ma bölgelerine etkisi
Beyaz Saray’? dizginleyerek ve devlet akl?n? Trump’?n yegâne hedefi olan seçim ç?karlar?na kar?? hâkim k?lan derin devlet, ABD’nin ç?karlar? do?rultusunda dünyadaki çat??ma alanlar?nda etkisini sürdürecektir. Nitekim, Trump ve yak?n çevresindeki yetkilileri ilgilendiren çat??ma ve politikalar hariç, ABD’nin önceliklerinde veya d?? müdahalelerinde herhangi bir de?i?im olmayacak veya geri ad?m at?lmayacakt?r.
6. ABD’nin iç i?lerine müdahale olas?l???
ABD’deki etnik ili?kiler, ?rkç?l?k ve siyahilere yönelik tarihi adaletsizlikle ilgili ya?anan son olaylar, ABD toplumunda derin bo?luklar oldu?unu ortaya koymaktad?r. Bu durum, baz? ülkelere (Rusya gibi) medya ve sosyal medya kullan?larak bu etnik farkl?l?klar?n üstüne gitme imkân? verecektir. Bu da ABD’nin toplumsal istikrar?n? d?? sald?r?lara kar?? savunmas?z hale getirecektir.
7. Hristiyan sa? kanad?n gerilemesi ve liberal solun yükseli?i
Son olaylar, 11 Eylül sonras?nda yükseli?te olan Hristiyan sa? ak?m?n gerileyerek, liberal gençlik hareketlerinin yükselmesine katk? sa?lam??t?r. Feminist ve benzeri baz? hareketler, (Trump’?n kaybetmesi durumunda) liderlik pozisyonlar?n? üstlenerek, Hristiyan sa? kanad?n zay?flamas?na yol açabilir. Tart??mal? silah yasas?n?n kald?r?lmas?na potansiyel gözüyle bak?l?rken, polis te?kilat? ve hapishane sistemi de bu de?i?im bask?s?na boyun e?mek durumunda kalacakt?r.
Sonuç
Mevcut protestolar?n Demokrat ve Cumhuriyetçi partilerin seçim taleplerini kar??lad??? görülüyor ve iki taraf?n da bunu seçim f?rsat?na çevirece?i görülmektedir. Liberal-sol hareket, ABD içinde ve d???nda 11 Eylül 2001 olaylar? sonras?nda uzun süren gerileyi?inin ard?ndan yeniden yükseli?e geçmi?tir. Ancak öte yandan, bir ‘Amerikan bahar?’ veya ‘Yeni bir Amerikan devrimi’ seçene?i oldukça uzak görünmektedir. Zira ABD iç sistemi bu tür krizleri absorbe edebilmektedir. Nitekim, ABD sosyal sözle?mesi, vatanda?lar?n de?i?im taleplerini kar??lamaya yönelik gerekli icraatlar? yapma konusunda yeteri kadar esneklik sunmaktad?r. Ayr?ca, protestolar aylarca devam etse dahi derin devlet, ABD varl???n? sürdürmek için yeterli güce sahiptir.