Çin ve Tek Ku?ak Tek Yol Giri?imi

Giri?

Dünyan?n en büyük altyap? projelerinden biri, bazen Yeni ?pek Yolu olarak da adland?r?lan Çin’in Tek Ku?ak Tek Yol giri?imidir. Çin Devlet Ba?kani Xi Jinping taraf?ndan, Do?u Asya’dan Avrupa’ya uzanacak olan; Çin’in bölgedeki ekonomik ve siyasi etkisini büyük ölçüde art?racak çe?itli kalk?nma ve yat?r?m giri?imleri 2013 y?l?nda ba?lat?ld?. Baz? Bat?l? analistler projeyi Çin’in artan gücünün endi?e verici bir uzant?s? olarak görüyor. (Çin ?pek Yolu Projesi, 2013). (1)

Ancak, birçok projenin maliyeti artt?kça, baz? Asya ülkelerinde muhalefet artt?. Çünkü bu ülkeler, projenin Çin’in nüfuz alan?n? geni?letmeyi amaçlayarak, bölgesel kalk?nmada bir Truva at? olabilece?ine inan?yor.

Bu raporda, ?pek Yolu Giri?imi’ni, Çin’in bu projenin perde arkas?nda neyi amaçlad???n? ve projedeki hedef ülkeleri ile bölgesel ve di?er ülkelerin tepkilerini mercek alt?na al?yoruz.

Çin d?? politikas?n?n yakla??m?

Burada jeopolitik e?ilimlerini anlamak için Çin d?? politikas?n?n ana hatlar?n? ele alaca??z.

So?uk Sava?’?n sona ermesinin ve Sovyetler Birli?i’nin da??lmas?n?n ard?ndan Çin, ekonomik kalk?nma merkeziyetine dayanan, ba??ms?zl??? ve toprak bütünlü?ünü koruyan bir politika izlemedi. Çin, ekonomik ve askeri aç?dan kalk?nmaya ve ileri düzey güce ula?t?ktan ve Birle?mi? Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olduktan sonra, a?a??dakilere dayal? bir d?? politika uygulamam??t?r:

Polariteyi (Çok kutupluluk) gerçekle?tirmek.
Ekonomik çark? etkileyenler de dahil olmak üzere, büyük devletlerle çat??maya girmemek.
Enerji güvenli?ini sa?lamak.
Çin’i ekonomik bir güç olarak pazarlamak.
Çin’in di?er ülkelerin i?lerine müdahale etmeyece?ine söz vermek.
Uluslararas? sorumluluklarda büyük devletlerin diplomasilerini izlemek.

Çin d?? politikas?n? aç?klayan en önemli iki de?i?ken; ekonomik faktör ve jeopolitik faktördür. Bu da ?pek Yolu projesinin kapsaml? ve geni? çerçevesini temsil ediyor. (Çin D?? Politikas? ve Uluslararas? Rolün Güçlendirilmesi – 2005-2006). (2)

Tek Ku?ak Tek Yol Projesi:

Çin Devlet Ba?kan? Xi Jinping, 2013 y?l?nda Çin ve çevre ülkeler ile Orta Asya, Orta Do?u, Avrupa ve Afrika k?talar? aras?nda yeni ticaret kanallar? açmay? amaçlayan “Tek Ku?ak Tek Yol” projesini aç?klad?. Proje, özellikle iki kara ve deniz yoluyla ba?lad??? için devasa bir k?talararas? altyap? a??na dayan?yor. Karayolu a?lar?n?n dö?enmesine ek olarak ilk etapta demiryollar?n?n in?as?n? da içeren projedeki yollar boyunca hizmet a??n?n geli?tirilmesi bekleniyor. Deniz yollar? ise ulusal s?n?rlar içinde ve d???nda limanlar?n kurulmas?ndan ve geli?tirilmesinden sorumlu tutuluyor. (Fasslabend, 2015). (3)

Kara Yolu:

Harita-1’de gösterildi?i gibi, Spinjiang eyaletinden ve Türkmenistan’daki Semarkand’a, daha sonra kuzey ?ran’a ve oradan Türkiye’ye ula?an kara yolu, Tahran, Ankara ve ?stanbul aras?nda demiryolu ile bir ba?lant? kuruyor. Daha sonra Bulgaristan, Romanya, Moldova ve Ukrayna üzerinden kuzeydo?uya ta??narak , Polonya, Almanya, Hollanda

, Belçika, Fransa ve ?talya’da sona eriyor. Ayr?ca, kuzeye yani ?ngiltere’ye giden bir yol daha bulunuyor. (Fassalabend 2015). (4)

Deniz Yolu:

Harita-1’de gösterildi?i gibi, ?pek Yolu projesindeki deniz yolu ise ?öyle; Fujian Eyaleti’ndeki Quanzhou’dan ba?l?yor, Çin’in Beihai ve Haikou (Hainan Yar?madas?) limanlar?ndan geçiyor, oradan Hanoi’ye (Vietnam) uzan?yor. Daha sonra Güney Çin Denizi’nden ve Malakka Bo?az?’ndan geçtikten sonra, Malezya’n?n ba?kenti Kuala Lumpur’a uzan?yor ve oradan Sri Lanka ve kuzeydeki Banglade?’e kadar gidiyor. Daha sonra Hint Okyanusu’ndan geçerek, Nairobi’ye (Kenya), Afrika Boynuzu etraf?nda kuzeye do?ru ilerliyor ve Süvey? Kanal?’n? a?arak Akdeniz’e geçiyor. ?pek Yolu’nun kara yolu ile bulu?aca?? Venedik dura??ndan önce Atina’da duruyor ve Pakistan limanlar?ndan bir ba?ka deniz yolu, ?pek Yolu’nun kara yolu ile bulu?mas?n?n ba?lang?ç ??noktas? oluyor. Bu limanlar, gaz ve petrol gibi enerji a?lar?na ek olarak Afrika, Avrupa ve Latin Amerika pazarlar? için bir kald?raç i?levi görüyor. (Fassalabend, 2015). (5) Harita-1 ‘de gösterildi?i gibi.

Harita-1: ?pek Yolu projesindeki kara ve deniz yollar?.

Baz? çal??malara göre Çin, 68 ülkede bu yol için altyap?y? geli?tirmek üzere 8 trilyon dolar kredi ay?rd?. (Fassalabend, 2015). (6)

?pek Yolu Projesiyle ?lgili Uluslararas? Tepki ve Pozisyonlar

Amerika Birle?ik Devletleri: Washington, Pekin’in bu projeye ili?kin niyetlerine güvenmiyor. Pekin’in projesiyle mücadele etmek için güney ve orta Asya ekonomilerini geli?tirmek için çal??t?. ABD’deki baz? analistler ?pek Yolu projesiyle mücadele etmek için Asyal? ortaklar?yla ili?kilerini derinle?tirmek için ça?r?da bulundu. Washington projeyi reddediyor çünkü Washington bunu Avrupa ülkeleriyle Atlantik Ortakl??? için bir tehdit ve Amerikan ?irketleri için bir rakip olarak görüyor. (Andrew, 2020). (7)

Avrupa: Orta ve Do?u Avrupa’daki birçok ülke bu projeyi kabul etmi?tir. ?talya, Lüksemburg ve Portekiz gibi Bat? Avrupa ülkeleri geçici i? birli?i anla?malar? imzalam??t?r. Ancak Fransa gibi baz? ülkeler, Frans?z Cumhurba?kan? Emmanuel Macron’un 2018’de Çin’e yapt??? bir gezi s?ras?nda projenin finansman yöntemlerinden dolay? ortak ülkelerini “yozla?m?? ülkeler” haline getirebilece?ine dikkat çekti?i için çekincelerini dile getirdi (BRATTBERG, 2019). (8)

Rusya: Rusya ve Bat? aras?ndaki ili?ki kötüye gittikçe, Ba?kan Vladimir Putin Avrasya vizyonunu ?pek Yolu projesi ile ili?kilendirme sözü verdi. Ba?lang?çta, Çin’in Kuzey ve Orta Asya’daki geleneksel etki alan?n? geni?letece?i endi?esiyle projeye temkinle yakla?mas?na ra?men, Rusya projenin en hevesli ortaklar?ndan biri haline geldi. (2019, Andrew, McBride). (9)

Hindistan: Çin için bölgesel bir rakip olan Hindistan, bölge ülkelerini bu projenin Asya ve Hint Okyanusu’nu kontrol alt?na almak için bir plan oldu?una ikna etmeye çal??t?. Baz? analistler, projeye ili?kin Çin’in Hint Okyanusu’ndaki kom?ular? üzerinde borç yükü olu?turmas? nedeniyle “?nci Dizi Stratejisi” olarak adland?rd?klar? politikaya at?f yaparak uyar?da bulundu. Öte yandan Hindistan, Çin’in Ke?mir bölgesi üzerinde uzun zamand?r çat??t??? Pakistan’a destek vermesi nedeniyle projeyi reddetti (2019, Andrew, McBride). (10)

Japonya: Japonya’n?n Çin’in bu projeyi in?a etmedeki ç?karlar? konusunda büyük ?üpheleri var. Japonya’n?n 2016’da Asya’daki altyap? projelerine 110 milyar dolar harcad???n?, ?pek Yolu projesi gibi benzer bir strateji ile Myanmar’dan liman geli?tirme ve ba?lanma plan? olan Hindistan ve Japonya’n?n, Asya’dan Do?u Afrika’ya bir deniz koridoru geli?tirmesi üzerinde anla?t???n? hat?rlatmakta fayda var. (2019, Andrew, McBride). (11)

Çin’in Proje Hedefleri

Mal ve yat?r?m ak???n? te?vik etmeyi amaçlayan kapsaml? bir giri?im olan proje, Çin için büyük ekonomik ve siyasi kazan?mlar elde etme potansiyeline sahiptir. Çin, resmî aç?klamalar?nda projeye ili?kin hedeflerini aç?klad?. Bu hedefler; ihracat pazarlar?n?n geni?letilmesi, ulusal para biriminin uluslararas? ticarete dönü?mesi için güçlendirilmesi, özellikle de proje için ulusal para biriminde altyap? finansman tahvilleri sunulmas?, ayn? zamanda gümrük vergileri ve nakliye maliyetleri gibi ticari sürtü?melerin azalt?lmas?. Çin, ülkeye giren mallar için gümrük tarifelerini yükseltme politikalar? ile bask? yapan ABD ile zorlu ticari ili?kilerinin gölgesinde uluslararas? ekonomik ili?kileri güçlendirme güdülerine sahiptir. Çin, ayr?l?kç? seslerin yükseldi?i bat? üretim bölgesinde yava?lama ya?ayan ve üretim sürecinin d???nda kalan Bat? Sincan eyaletinde ekonomik kalk?nmay? art?rmay? hedefliyor (Yiwei, 2015). (12)

Baz? çal??malara göre, projenin potansiyel faydalar? aras?nda; çimento, çelik ve in?aat ?irketleri gibi baz? devlet ?irketleri yerel ekonomiye hizmet etme yeteneklerini art?rmas? da yer al?yor. Ancak Çin’de in?aat sürecinin yava?lamas?yla bu ?irketler, kaynaklar? için s?n?r d???ndan yat?r?m bulmakta zorlan?yor. Bu ?irketlerin yat?r?m yap?lmayan büyük bir finansal likidite rezervine sahip olmalar? nedeniyle, rezervleri ?pek Yolu üzerinde bulunan ülkeler için altyap? geli?tirme projelerine yat?rmas? mümkündür.

Proje, ticaret, yat?r?m, ileti?im ve Asya ile Avrupa ülkeleri aras?ndaki h?zl? eri?im nedeniyle küresel ekonominin büyük bir bölümünü Çin’e yönlendirmeye yard?mc? olabilir. Böylecek bu ülkelerin Çin’in ekonomik gücünü art?rarak, Çin’e daha fazla ba??ml? hale getirebilir. Bu, Çin’in bölgedeki ekonomik i?leri düzenleyen kurallar? ve standartlar? daha kolay formüle etmesini sa?layabilir. (Yiwei, 2015). (13)

Çin, do?rudan ekonomik hedeflere ula?man?n yan? s?ra, ?pek Yolu’nun geçti?i ülkeler üzerinden siyasi ve ekonomik kazan?mlar elde etmeyi de amaçlamaktad?r.

Çin’in Hint Okyanusu’ndaki Hegemonyas?

Çin, gelece?e yönelik Hint Okyanusu’ndaki hegemonya stratejisinin bir parças? olarak Hambantota, Colombo, Sri Lanka ve Banglade?’e limanlar in?a ederek önemli yat?r?mlar yapt?.

?pek Yolu projesinin deniz yolu, Çin’in denizcilik hegemonya stratejisinin merkezi olan Hint Okyanusu’nda yer al?yor. Ayr?ca Tayland’da tahmini 28 milyar dolar maliyetle bir Kra kanal? in?a etme planlar?n? da içeriyor. Hint Okyanusu ile Güney Çin Denizi aras?ndaki mesafeyi bin 200 deniz mili kadar k?saltacak ve Malakka Bo?az?’ndaki güvenlik sorunlar? nedeniyle Çin’i bu bo?aza daha az ba??ml? hale getirecek. (Andrew, 2019, McBride). (14).

Orta ve Bat? Asya’da’daki Çin Varl???

Pekin Üniversitesi Uluslararas? Ara?t?rmalar Enstitüsü ba?kan? Profesör Wang Jesse, ?ran, Türkiye, Güney Kafkasya bölgesi, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’? da içererek “Çin bat?ya do?ru hareket ediyor” dedi. Bu ba?lamda Azerbaycan’dan ?stanbul’a aç?lan demir yolu ?pek Yolu hatt?n?n önemli bir parças? olacak. (Yiwei, 2015). (15)

Orta Asya’ya gelince, Pekin; ?anghay Örgütü’nden (kurucular?ndan biri) yararlanarak tüm Orta Asya ülkeleri, Kazakistan, K?rg?zistan, Tacikistan, Rusya ve Özbekistan (Türkmenistan hariç) projeye dahil olacak. Çin’in Orta Asya hedefleri aras?nda ?unlar yer al?yor; 48 milyar dolarl?k yat?r?m, petrol ve gaz sahalar?n?n ara?t?r?lmas?, geli?tirilmesi ve özellikle Kazakistan ile Türkmenistan’?n enerji boru hatt? projeleriyle Çin’e ba?lanmas?. Bat? Asya’da ise, Pekin, bat? yapt?r?mlar?n?n bir sonucu olarak ?ran’dan petrol almak için 120 milyar dolar ödedi. Bu mebla??n neredeyse yar?s?, ?ran topraklar?ndan geçen ?pek Yolu altyap? projelerinde kullan?lacak.

Türkiye’ye gelince, Xi Jinping ve Erdo?an, Azerbaycan’?n ba?kenti Bakü ile Türkiye’nin Kars ?ehrini birbirine ba?layan bir demiryolu a?? kurmay?, daha sonra Bo?aziçi tüneli üzerinden Avrupa Birli?i’ne uzanan proje üzerinde anla?t?lar. Proje maliyeti tahmini olarak 35 milyar dolar olarak hesapland?. Böylece Çin bu ülkeleri de ekonomik olarak birbirine ba?layacak (Fasslabend, 2015). (16)

Çin’in Avrupa Birli?i Stratejisi

Avrupa Birli?i, ?pek Yolu’nun deniz ve kara yollar?n?n son var?? noktas?d?r. Çin özellikle Avrupa Birli?i ile i? birli?i yapmaya önem gösterirken, bunun kar??l?kl? ç?karlar? içeren geni? bir anla?ma oldu?unu dü?ünüyor. Birlik, Pekin için önemli bir ticaret orta??. Çin’in Avrupa ile hatta özellikle do?u ve orta Avrupa ülkeleri ile ilgili önemli sorunlar? olmad???na dikkati çekmekte fayda var.

Orta ve Do?u Avrupa’daki birçok ülke, Pekin’in 16 + 1 anla?malar? ile Do?u ve Orta Avrupa ülkeleri ile ikili ili?kiler kurdu?u ve bu anla?malar yoluyla Çin ile Do?u Avrupa ülkeleri aras?ndaki ikili görü?meler yürütüldü?ü için projeyi kabul etti. Çinliler, bu anla?man?n Asya ve Avrupa aras?ndaki ileti?imi art?rmak ve böylece ?pek Yolu projesini kolayla?t?rmak için çok önemli olaca??na inan?yorlar. Özellikle de bu ülkeler, Pekin’in Avrupa ülkeleri aras?ndaki konumunu güçlendirerek, Avrupa Birli?i’ne girmeye aday konumdalar. Ayr?ca, ?talya, Lüksemburg ve Portekiz gibi Bat? Avrupa ülkeleri de ?pek Yolu kapsam?ndaki projelerde i? birli?i yapmak için geçici anla?malar imzalad?lar (Yiwei, 2015). (17)

Çinli uzmanlar Avrasya’y? “dünyan?n kalbi” olarak gören ?ngiliz jeopolitik analisti Halford Macinder’in görü?ünü aktard?. Buna göre, Do?u ile birle?mesinin Çin’in dünya üzerindeki etkisini art?raca??n?, ABD’yi izole bir adaya dönü?türece?ini, Avrasya’n?n insan medeniyetinin merkezine geri dönmesini ve böylece küresel siyasi co?rafyay? ve küresel vizyonu yeniden ?ekillendirece?ini dü?ünüyorlar. Bu aç?kça, Avrupa Birli?i ve Amerika Birle?ik Devletleri aras?ndaki Atlantik ötesi ortakl??? zay?flat?yor ve bunun yerine Çin-Avrupa Birli?i ili?kilerini merkeze koyuyor.

Çin, ?ngiltere’nin Birlik’ten ç?k??? ile ayr?lm?? bir AB’den yararlanarak, Avrupa ülkeleriyle müzakere gücünü art?rabilir. Çin, projelerini Avrupa ülkeleriyle ayn? zaman aral???nda önermiyor, çünkü Avrupa hükümetleri h?zl? sonuçlarla düzenli seçim süreçlerinden geçiyorlar, bu süreç Çin’in ?pek Yolu projeleri için anla?t??? Avrupa ülkelerinde iktidara gelen farkl? partiler nedeniyle etkilenebilir (Yiwei, 2015) . (18)

Projenin Ülkelere Olumlu ve Olumsuz Etkileri

?pek Yolu projesinde yer alan ülkelere ili?kin ihtimaller, Çin’in ba?ta küçük Asya ülkeleri olmak üzere birçok ülke ile imzalad??? sözle?melerin içeri?inde netlik bulunmamas? nedeniyle kay?plar ve kazan?mlar olarak de?i?mektedir.

Hint Okyanusu Bölgesi

Myanmar: Ülke, Çin projesini kabul etme konusunda isteksiz davrand?. Myanmar hükümeti, Çin’in artan etkisi ve projeye potansiyel çevresel zarar konusundaki endi?eler nedeniyle ülkedeki en büyük Çin yat?r?m projelerinden biri olan Maiston Baraj?’n?n yap?m?n? durdurdu. Bugün, proje hala unutulmu? durumda. Ancak Çin, 2018 y?l?nda ülkedeki ticari projelere 15 milyar dolardan fazla yat?r?m yaparak Myanmar’daki en büyük yat?r?mc? oldu ve olmaya devam ediyor.

Malezya: 2018’de Ba?bakan seçildi?inde Mahathir Bin Muhammad, ?pek Yolu proje giri?imlerine kar??, ?pek Yolu ile ilgili birçok projenin eski Cumhurba?kan? Necip Abdul Razzaq taraf?ndan yasad??? olarak kabul edildi?ini iddia eden bir kampanya ba?latt?. Göreve geldi?inde, ülkedeki Çin etkisi, özellikle Malezya’daki Çin endüstriyel yat?r?m?ndaki art?? ve Çin hükümetinin Sincan’daki Müslüman Uygurlara yapt??? muameleye duyulan öfke nedeniyle 28 milyar dolarl?k projeleri iptal etti. (Fasslabend, 2015).

Sri Lanka: Çin, altyap?y? geli?tirmek için Sri Lanka’ya kredi verdi, ancak devlet ödeyemedi. Bu da daha sonra Çin’i ald??? krediler kar??l???nda kendi sahilinde bir liman vermeye zorlad?. Bu, Çin’in ?pek Yolu projesini geli?tirmesi için ülkelere verdi?i kredi politikas?n?n sonuçlar?n?n olumsuz ve endi?e verici senaryolar?ndan biridir.

Orta Asya Ülkeleri

Pakistan: Pakistan, ticaret trafi?inin limanlar?ndan yararlanarak, Çin ile bir kara köprüsü ile ba?land?ktan sonra jeopolitik konumunu güçlendirece?i için projenin faydalan?c?lar?ndan biridir. Çin’de Ka?gar’dan Pakistan’daki Gwadar’a kadar uzanan karayollar?, demiryollar?, boru hatlar? ve optik kablolar dahil olmak üzere çok çe?itli altyap? projelerini içeren 3 bin kilometrelik bir koridoru olu?turuyor. Ancak bu proje için planlanan toplam yat?r?m?n yar?s?ndan fazlas? enerji santralleri gibi enerji projelerine kullan?lacak. Pakistanl? liderler de bu program? Pakistan ekonomisini geli?tirmek ve uluslararas? ekonomiye ba?lamakta önemli görüyorlar. Pakistan Ba?bakan? ?mran Khan, Gwadar Liman?’nda faaliyet gösteren devlete ait Çin Liman Holding ?irketi’ne vergi muafiyeti sa?lamak gibi projeye yönelik ad?mlar att?. ?pek Yolu’nun önemli bir parças? olan Gwadar Liman?, Pakistan hükümeti taraf?ndan 2059 y?l?na kadar China Ports Holding Company’ye kiralanm??t?r. (Fasslabend, 2015). (20)

Türkmenistan ve Özbekistan: Bir yandan enerji kaynaklar? bak?m?ndan zengin ülkeler olarak kabul edilirken, di?er yandan co?rafyalar?n?n do?as? gere?i limana sahip de?iller. Bu da bu ülkeleri kaynaklar?n?n ihracat? veya ihtiyaçlar?n?n ithalat?nda s?n?rl? hale getiriyor ve kom?u ülkelere duyduklar? ihtiyac? art?r?yor. Bu ülkeler petrol ve do?al gaz rezervlerini Avrupa ülkelerine ihraç etmeye çal???yor. Topraklar?ndan geçen ?pek Yolu, buradaki ithalat ve ihracat? geni?letmek için bir çözüm te?kil ediyor.

Türkiye: ?pek Yolu projesindeki en önemli ülkeler aras?nda yer al?yor. Çünkü Türkiye, projede önemli bir rol oynayarak, karayolu, köprü ve tünel a?lar?yla büyük gelir elde edecek; Marmaray, Yavuz Sultan Selim Köprüsü, Avrasya Tüneli, Çanakkale Köprüsü, Kars H?zl? Tren Hatt? gibi. Ayr?ca özellikle Mersin Liman? olmak üzere Akdeniz limanlar?na uzanacak. Bu da Kuzey Afrika için bir da??t?m noktas? olabilir.

Bu ba?lamda proje son derece önemlidir, çünkü Türkiye’ye Çin ve Orta Asya ülkeleri ile ekonomik ve politik ba?lar?n? geli?tirme ve yeni ittifaklar olu?turma f?rsat? sunmaktad?r.

Görüldü?ü gibi, Türkiye, Asya’y? Avrupa’ya ba?layan jeopolitik konumu nedeniyle ?pek Yolu’nun güçlü bir mütehakkimi haline gelecektir. ?kinci olarak ise, ?pek Yolu olarak da adland?r?lan Bakü – Tiflis – Kars demiryolu Türkiye ile i? birli?i içinde gerçekle?tirilmi?tir. Bu hat, ?pek Yolu projesinde orta ?erit olarak adland?r?lan parçan?n en önemli bile?enlerinden biridir. Hat, Azerbaycan’?n ba?kenti Bakü’den, Gürcistan’daki Tiflis ve Ahilkik ?ehirlerinden geçerek, Harita-2’de gösterildi?i gibi Kars ?ehrine uzanacak. Demiryolu üç ülkeyi ekonomik olarak birle?tirmeyi hedeflemektedir, demiryollar?n?n toplam uzunlu?u 838.6 km’dir. Bu hatt?n etkinle?tirilmesiyle Çin, Kazakistan, Türkmenistan, Hazar Denizi ve Azerbaycan’a, daha sonra Gürcistan ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya nakliye ve lojistik i?lemlerini gerçekle?tirebilecek. Bu proje sayesinde, Çin’den ayr?lan gönderiler, hatt?n toplam uzunlu?u sayesinde iki hafta içinde Avrupa’ya ula?abilecek. Tahran ve Ankara’y? birbirine ba?layan bir demiryolunun varl??? nedeniyle Avrupa’ya giden tüm kara yollar? Türkiye’den geçecek. (AKÇAY, TÜRK?YE-Ç?N YEN? ?PEK YOLU PROJES? KAVRAMI). (21)

Harita-2: Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Hatt?

Türkiye’nin stratejik konumu sayesinde ?pek Yolu projesinden kazanaca?? avantajlara ra?men, Türkiye, özellikle sanayisini geli?tirmek ve ihracat seviyesini yükseltmek istedi?i için mevcut d?? ticaret aç???n?n yükselmesinden endi?e etmektedir. Bu projenin uygulanmas?, Türkiye’nin uluslararas? pazarlara ihracat?n?n azalma olas?l??? anlam?na gelmektedir.

Projenin önündeki potansiyel engeller

Tek Ku?ak Tek Yol projesi, altyap?s?n? finanse etmek için büyük miktarda borç yükünün alt?na giren baz? ülkeler için muhalif görü?lere yol açt?. Krediler, Banglade? ve Sri Lanka’da oldu?u gibi di?er ülkelerin politikalar?n? etkilemede Çin arac? olarak görülmeye ba?land?. Hindistan ve Malezya gibi baz? bölge ülkeleri projeye kar?? ç?kt?.

Buna ek olarak, bu projedeki bir dizi mekanizma ile Çin, a?a??dakileri uygulayarak küresel ekonomiyi düzenleyerek birçok uluslararas? taraf?n muhalefetini art?racak:

?pek Yolu’nun in?a edilmesinden sonra uluslararas? pazarda rekabet edebilmek için Çinli ?irketlerin büyümek için birle?mesi (Bu ?irketler Çin devletine aittir) ve daha sonra bu ?irketlerin Avrupa ve Amerikan çokuluslu ?irketlerinde hisse sat?n almas?, böylece Çin devletini ?irketleri arac?l???yla yabanc? ?irketlerde etkili bir faktör haline gelmesi sa?lan?r. Ancak Avrupal? ??ve Amerikal? ?irketler Çin devletine ait oldu?u için Çinli ?irketlerden hisse sat?n alamazlar.
Amerikan ve Avrupal? ??çok uluslu ?irketlerin ?u anda uluslararas? pazar üzerindeki kontrolleri nedeniyle kalite ve emtia fiyat de?erlendirmeleri uygulad??? gibi Çin de mallar?n de?erini de?i?tirmeye çal???yor. Bu durum, ihracatç?lar ve tedarikçiler aras?ndaki kompleks ili?ki a?? ve uluslararas? pazarda kullan?lan ekonomik i?lem yöntemleri arac?l???yla gerçekle?mektedir.
Proje sayesinde Çin, Asya ve Avrupa aras?ndaki co?rafi (deniz, kara) yollar? birbirine ba?layan s?n?r kap?lar?n? ve geçi?leri kontrol edebilecek ve bölgede önemli bir rol oynayacakt?r.
Projenin önündeki en büyük engel, ?pek Yolu projesinin geçece?i ülkelerde var olan siyasi, ekonomik ve yasal sistemler aras?ndaki büyük farkl?l?klar. Özellikle gümrük koruma, ülkeler taraf?ndan uygulanan vergi prosedürlerine ili?kin yasa ve yönetmelikler farkl?l?k gösteriyor. Bu araçlar için uygun ve uyumlu ko?ullar yaratmaya ihtiyaç duyulacakt?r.

Tüm bunlar, Avrupa Birli?i ve Amerika Birle?ik Devletleri’ni projeyi engellemeye itecektir. Çin, projesinin ba?ar?s?ndaki birçok engelin üstesinden gelmek için u?ra?acak. Yat?r?m tekliflerinin, özellikle Orta Asya ve Hint Okyanusu’nun baz? ülkelerindeki altyap? projelerinin kaybolmas? beklendi?i için, Çin’e güven duymayan ülkelerden gelebilecek sert tepkilerle kar??la?abilir. Bu da, faydadan daha çok zarara yol açabilir. Örne?in, K?rg?zistan’daki en büyük Çin yat?r?m? olan Kara Palta petrol rafinerisi son y?llarda büyük sorunlarla kar??la?t?. Tayland’da ise hükümet, henüz uygulanmayan 9.9 milyar dolarl?k Tayland-Çin yüksek h?zl? demiryolu projesini finanse etmek için hala Çin ile müzakerelerde bulunuyor. (MAÇÃES ??BRUNO, 2016). (22)

Özet

Çin ?pek Yolu giri?imi, özellikle in?aat malzemeleri endüstrisinde Çin yeteneklerinden kaynaklanan yurtiçi ekonomik bask?lar ve yava? ekonomik büyüme ve üretimin bir kombinasyonundan kaynakland??? dü?ünülmektedir. Çin, ?pek Yolu’nu uygulamak için yapt??? büyük yat?r?mlardan, baz? yerel ve bölgesel faydalar?n yan? s?ra Çinli ?irketlerle k?talararas? altyap? ve kredi imkanlar? geli?tirecek. Ayr?ca, petrol ve do?algaz gibi hayati enerji kaynaklar?n?n ula?t?r?lmas?nda stratejik bir nokta olan Pakistan’?n Gwadar Liman? gibi ta??mac?l?k a??n? çe?itlendiren, Çin gemilerinin ticari ihracat?n?n ve Çin gelirlerinin ço?unun geçti?i Malakka Bo?az?’ndan geçi?ini azaltacak olan bu tip noktalara yönelik kontrolünü artt?racak.

Çin, ?pek Yolu politikas?n? etkilemek için geçti?i ülkelerde altyap?y? geli?tirme ile özellikle demokrasiden yoksun, hukukun üstün olmamas?ndan yak?nan ve yolsuzluk göstergelerinin yüksek oldu?u Orta ve Güney Asya’da kendi ç?karlar? için finansal kredi kullanma yoluna gidebilir. Bu ülkelerin baz?lar?, bütçelerindeki azalmay? telafi etmek için kredi kabul etmeye zorlayan ekonomik sorunlardan muzdariptir. Bu borçlar?n yükselmesi, bu ülkelerin egemenliklerini kaybetmelerine yol açacakt?r. Pekin, Do?u ve Orta Avrupa pazarlar?na girmeyi ba?ard?. Bu durum, söz konusu ülkeler ile ABD aras?nda imzalanan ekonomik anla?malar? de?erlendirmek için onlara pazarl?k avantaj? sa?layacakt?r.

Pekin’in kendi lehine gerçekle?tirmeyi hedefledi?i uluslararas? ekonomik sistemin de?i?mesi ile ilgili baz? gerekçeleri var. Bu da Bat? ülkelerini, özellikle Avrupa ülkelerini ve ABD’yi projeyi reddetmeye itti.

Projenin ya?ad??? engellere ra?men, uzun vadeli bir plan ve birçok proje hala planlama a?amas?nda ve önümüzdeki y?llarda tamamlanmayacak. Çin yat?r?m teklifleri farkl? tepkilerle kar??land?. Projelerden baz?lar? ba?ar?l? olurken, baz?lar? ba?ar?s?z oldu. Bununla birlikte, Çin özellikle Hint Okyanusu bölgesinde ve Orta Asya’da güçlü ekonomik ve siyasi ba?lar kurma esnekli?ine ve yetene?ine sahiptir.

Ku?kusuz, ?pek Yolu kavram? ciddiye al?nmal? ve Çin d?? politikas?nda ve önümüzdeki 10 y?ldaki hareketlerinde önemli ve belirleyici bir faktör olacak. Bu proje, Çin’in ekonomik ve co?rafi araçlar? üzerinden uluslararas? bir kutba dönü?me arzusunda öncü olacak.