Irak’ta Türkiye’nin Yumu?ak Gücü

1. Giri?

Uluslararas? ili?kilerde güç, “bir aktörün bir ba?ka aktörün davran???n? de?i?tirebilme yetisidir.” Güç çe?itlerinden biri olan sert güç, bir aktörün di?er aktörlerin davran??lar?n? de?i?tirmesi için kulland?klar? askeri ve ekonomik güç anlam?na gelmektedir. Sert güç, te?vik (“havuç”) veya tehdide (“sopa”) dayanmaktad?r. ?kinci güç çe?idi olan yumu?ak güç ise bir ülkenin siyasi de?erleri, kültürü ve d?? politika ilkelerinin, me?ru görüldü?ü ölçüde, di?er ülkeler nezdinde uyand?rd??? “çekicilik” olarak tan?mlanabilir. Yumu?ak güç, di?er aktörlerin davran??lar?n? ?ekillendirme yetisine dayanmaktad?r. Yumu?ak gücün kaynaklar? olarak kar??m?za kurumlar, de?erler, kültür ve politikalar ç?karken, yumu?ak güç araçlar? ise gündem olu?turma, çekicilik ve yan?na çekmedir. 

	Sert Güç	Yumu?ak Güç
Davran?? spektrumu (ve kaynaklar?)	Komuta, bask? (zorlama ve yapt?r?mlar), te?vik (ödeme ve rü?vet)	Gündem olu?turma (Kurumlar) Çekicilik (de?erler, kültür ve politikalar)Yan?na çekme

Yumu?ak güç temelde üç unsurdan olu?maktad?r: Kültür, siyasi de?erler ve d?? politika. Bir ülkenin kültürü ne kadar di?erlerini kapsay?c? nitelikte evrensel olursa o kadar cazibe merkezi olur. Nye’e göre, bir devletin ülkesinde demokrasiyi hakim k?lmas?, uluslararas? alanda di?er devletler ile birlikte hareket etmesi ve d?? politikada bar?? ve insan haklar? de?erlerini savunmas? onun di?er devletlerin davran??lar?n? etkilemesine imkân verecektir. Devletlerin yumu?ak güç kaynaklar?n? kullan?m?, sert güce k?yasla, daha yava? ve yayg?nd?r. Yumu?ak gücün ba?ar?l? oldu?u durumlarda ise elde edilen kazanç daha kal?c?d?r.

Bu çal??ma Ortado?u’da önemli bir bölgesel güç olan Türkiye’nin yumu?ak güç art???n? Irak vakas? üzerinden ele alacakt?r. Brand Finance taraf?ndan her y?l yay?nlanan Küresel Yumu?ak Güç Endeksi’nde 27. s?rada yer alan Türkiye, So?uk Sava? sonras?nda d?? politikas?nda yumu?ak güce önem vermeye ba?lad?. Türkiye resmi kurumlar? üzerinden Türk dili ve kültürünü yayarken, Türk dizileri üzerinden popüler kültürünü yaymaktad?r. Türkiye’nin ikinci yumu?ak güç kayna?? ise ekonomik kalk?nmayla i?birli?i kurmas? ve acil insani yard?mlarda bulunmas?d?r.

2. Türkiye’nin yumu?ak güç unsurlar?

Türkiye’nin yumu?ak güç unsurlar? aras?nda iç politika aç?s?ndan demokrasi yer al?rken, d?? politika aç?s?ndan uluslararas? hukukun üstünlü?ünü savunmas? gelmektedir. Di?er unsurlar aras?nda tarihi ve kültürü yer almaktad?r. Nitekim, Nye, bir devletin kültürünün ba?kalar?n?n payla?t??? de?er ve ç?karlara hizmet etti?inde uyand?rd??? çekicili?in istedi?i sonuçlar? almas?nda yard?mc? olaca??n? ifade etmektedir. Bu anlamda, Türkiye’nin 16 Türk ?mparatorlu?u’na dayanmas? onun önemli bir kültür ve tarihi geçmi?e sahip oldu?unu hat?rlatmaktad?r. Türkiye’nin bir di?er yumu?ak güç kayna?? ise d?? dünyada faaliyet gösteren kurumlar?d?r. So?uk Sava? Sonras? döneme kadar Türkiye’nin Anadolu Ajans? ve TRT d???nda d?? ba?lant? kuraca?? kurumu dolay?s?yla yumu?ak gücü yoktur. Bununla birlikte, 1992’de kurulan Türk ??birli?i ve Kalk?nma ?daresi Ba?kanl??? (T?KA), Türkçe konu?ulan Türkî cumhuriyetlerde kalk?nma yard?mlar? sa?lamakta ve ekonomik, kültürel, e?itim, sosyal, teknik ve ticari alanlarda faaliyet göstermektedir. T?KA’n?n yan?nda, STK ve Yunus Emre Enstitüsü’nün, s?ras?yla, sa?lad??? yard?mlar ve yurtd???nda Türk kültür ve dilini yaymak için gerçekle?tirdi?i projeler nedeniyle bu kurumlar da Türkiye’nin yumu?ak gücüne katk?da bulunmaktad?r. 2009’da kurulan Afet ve Acil Durum Ba?kanl??? (AFAD), 2010’da kurulan Yurtd??? Türkler ve Akraba Topluluklar Ba?kanl??? ve son olarak 2016’da kurulan Türkiye Maarif Vakf? Türkiye’nin yumu?ak güç kayna?? olan kurumlar?d?r. 

Türkiye iki farkl? yumu?ak güç stratejisi uygulamaktad?r. Birincisi, kamu diplomasisi ve ö?renci de?i?im programlar? gibi Türkiye’nin kültürünün, dilinin ve kendisinin tan?t?m?na katk?da bulunabilecek faaliyetler, kültürün bir d?? politika arac? olarak kullan?lmas? anlam?na gelmektedir. Türk kültürünün yay?lmas? için Türk dizileri d?? dünyaya ihraç edilmektedir. Bu anlamda, 2019’da Türkiye dünyada ABD’den sonra en fazla dizi ihraç eden ülke oldu. Diziler 146 ülkede 700 milyondan fazla izleyici ile bulu?tu. Dizilerde Türkiye’nin modern ve zengin ülke olarak görünümü Türkiye’yi kültürel bir çekim merkezi haline getirmektedir. Bu anlamda, Türk dizilerinin en çok izlendi?i ülkelerden Türkiye’ye gelen turist say?s?nda art?? olmu?tur. 2002’de Ortado?u  ülkelerinden  Türkiye’ye  gelen turist say?s? 975 bin iken bu rakam 2010’da 3,6 milyonu geçti. Örne?in, “Gümü?” dizisinin en çok izlendi?i ülke olan Birle?ik Arap Emirlikleri’nden Türkiye’ye gelen turist say?s?nda yüzde 21 art?? görüldü. Türkiye’nin ikinci yumu?ak güç stratejisi, ekonomik kalk?nmayla i?birli?i ve insani yard?mlar yapmas?d?r. Örne?in, 2020’de Türkiye 8 milyon dolar ile dünyada en çok insani yard?m yapan ikinci ülke oldu.

3. Türkiye’nin Irak’ta Yumu?ak Gücü

Türkiye’nin Irak d?? politikas?nda kültürün bir d?? politika arac? olarak kullan?m? noktas?nda üç kategori önümüze ç?kmaktad?r: 1)YTB, Yunus Emre Enstitüleri ve TMV gibi resmi kurumlar; 2) Resmi kurumlar?n d???ndaki STK’lar; 3) Popüler kültür: Özellikle TV dizileri. Yurtd???ndaki Türkiye Cumhuriyeti vatanda?lar?, soyda? ve akraba topluluklar? ile Türkiye’de ö?renim gören uluslararas? burslu ö?rencilere yönelik çal??malar? koordine eden YTB, Türkiye’nin yüksekö?retimde yeni bir üs olmas?na katk?da bulunmaktad?r. YTB’nin 2012 y?l?nda ba?latt??? “Türkiye Burslar?” program?nda günümüze de?in 165 ülkeden 33 bin ö?renciye burs verildi. Her geçen y?l rekor ba?vuru gelmektedir. Her y?l 3,500 bursiyer kontenjan?n?n oldu?u programa 2021 y?l? için 178 ülkeden 165 bin uluslararas? ö?renci ba?vuruda bulundu. Bu ba?vurular?n %25’i Ortado?u’dan gelmektedir. Dolay?s?yla, 2020 y?l? için Ortado?u baz?nda 978 uluslararas? ö?renci kabul edildi. Nitekim Türkiye’den mezun olan burslu ö?rencilerin kendi ülkelerine döndüklerinde muntazaman mezun bulu?malar?na kat?lmalar? Türkiye’nin kültürünü tan?tma ve yayg?nla?t?rma noktas?nda i?levseldir. Irak’ta da “Irak Tan?t?m ve Kültür Günü” etkinli?i düzenlenmektedir. Ayn? zamanda, Irakl? mezunlar?n kurdu?u Irak Türkiye Mezunlar Birli?i, Irak’ta ihtiyaç sahiplerine yard?m gibi faaliyetler yürütmektedir. Türkiye’nin ba?ka ülkelerle kültürel ili?kilerinin geli?mesinde köprü i?levi gören “Türkiye Burslar?” program?n?n Türkiye’nin Irak’ta yumu?ak gücüne etkisi mezun ö?rencilerin dönü? yapt?klar? ülkelerde ald?klar? görevler ile görülebilir. Nitekim, Türkiye’de Selçuk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyat? Bölümünde yüksek lisans e?itimi alan Irakl? akademisyen Cuma Muhammed, Irak’?n Duhok vilayetinde bulunan Zaho Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyat? Bölümünün kurucusu oldu. 

Türk dili ve kültürünün dünya çap?nda yay?lmas?na katk?da bulunan Yunus Emre Enstitüsü, dünyada 50 ülkede 60 Türk Kültür Merkezini faaliyete geçirmi?tir. 2017 y?l?nda çevrimiçi Türkçe Ö?retim Portal?n? hayata geçirdi. 3 y?ll?k sürede dünyan?n 196 farkl? ülkesinden 394 bin ki?i Türkçe ö?renmek için portale kaydolmu?tur. Ücretsiz olarak hizmet veren Türkçe Ö?retim Portali’ne günlük ortalama 180 yeni üye kay?t olmaktad?r. Ö?rencilerin yar?s?na yak?n?n?n 0-20 ya? aral???nda olmas? Türkçe bilen nitelikli i?gücünün Türkiye’ye gelmesi aç?s?ndan ehemmiyet ta??maktad?r. Ayr?ca, Türkçe’nin yayg?nla?mas? Türkiye’nin yumu?ak gücünü art?ran bir husustur. Son olarak, Türkçe Ö?retim Portali’nde en çok kullan?c?n?n yer ald??? 10 ülke aras?nda Irak da bulunmaktad?r. Irak’ta Yunus Emre Kültür Merkezi bulunmasa da çevrimiçi portalin yan?nda Türkoloji projesi kapsam?nda i?birli?i kurdu?u üniversiteler içinde Türk Dili ve Edebiyat? bölümlerinde Türkiye’den görev alacak ö?retim elemanlar?n? göndermektedir. Bu minvalde, dünyada 101 Türkoloji Bölümü aç?ld?. Irak’tan Salahaddin, Kerkük ve Musul Üniversitesi bu proje kapsam?nda yer almaktad?r.

Türkiye Maarif Vakf? (TMV) ise Türkiye’nin uluslararas? e?itimde dünyaya aç?lan kap?s?d?r. 17.06.2016 tarihli 6721 say?l? kanun ile kurulan TMV, yurt d???nda Türkiye ad?na okul öncesinden yüksekö?retime, örgün ö?retimden yayg?n e?itime kadar tüm e?itim faaliyetlerini yürütmektedir. Bu manada yayg?n e?itim amaçl? kurslar, etüt merkezleri ve kültür merkezleri gibi tesisler kurman?n yan?nda kütüphaneler, laboratuvarlar, sanat ve spor tesisleri kurar. TMV, 67 ülkede 360 e?itim kurumuyla faaliyet göstermektedir. 2018 y?l?ndan beri Irak’ta faaliyet gösteren TMV’nin Irak’ta 14 e?itim kurumu vard?r. Bu kurumlarda 2 bin ö?renci e?itim almaktad?r. TMV ile Irak E?itim Bakanl??? aras?nda Irak’ta ba?ta Kerkük olmak üzere Türkmenlerin yo?un ya?ad??? kentlerde görevli 87 ö?retmenin ?stanbul’da yeterliliklerini geli?tirmeleri için i?birli?i yap?ld?. Irak’ta Türkmenlerin d???nda Arap ve Kürt ö?renciler de kay?t yapt?. Irak’ta Türkçe e?itim verilen ö?renci say?s? 300 oldu. 

Türkiye’nin ikinci yumu?ak güç stratejisi olan ekonomik kalk?nmayla i?birli?i ve insani yard?mlar Türkiye’nin yurtd???ndaki cazibesine katk? yapmaktad?r. Bu alanda en etkili kurumlar?ndan birisi T?KA’d?r. T?KA, “yurtd???nda bulunan ortak tarihî, kültürel ve toplumsal miras?n ve de?erlerin korunmas? ve toplumlar aras? önyarg?lar?n giderilmesi” için ba?ta Türk dili konu?ulan ülkeler olmak üzere tüm geli?mekte olan ülkelerde faaliyette bulunmaktad?r. Dünyada 5 k?tada 60 ülkede 62 Program Koordinasyon Ofisi bulunan T?KA, 30 binden fazla proje yürütmü?tür. Bu projeler Türkiye’nin uluslararas? imaj?n? art?rmaya matuftur. Ortado?u T?KA’n?n önemli ilgi alanlar? içinde yer almaktad?r. Ortado?u’da Filistin, M?s?r, Lübnan, Yemen ve Ürdün’e ek olarak Irak’ta T?KA Program Koordinasyon Ofisi bulunmaktad?r. Ortado?u ve Afrika bölgesi T?KA’n?n 2020 toplam harcamalar içerisinde yüzde 23,79 payla ilk s?rada yer almaktad?r. Bu ba?lamda, T?KA Irak’ta Türkmenlerin yo?un ya?ad??? bölgelere destek verdi?i görülmektedir. T?KA’n?n 2018-2019 y?llar? aras?ndaki faaliyetlerini inceledi?imizde, T?KA Irak’ta terör faaliyetleri ve çat??malar nedeniyle hasar gören müesseseleri tadilat etti. Bu ba?lamda, T?KA Ba?dat’?n Taji bölgesinde yer alan bir lise ve Telafer Üniversitesi’ne ait fakülte binas?n?n tadilat çal??malar?n? gerçekle?tirdi. Ayr?ca, Musul’da kullan?lmaz hale gelen Kanser Hastanesi için klinik tesis ederken, Telafer’de kullan?lmak üzere 20 adet trafo temin etti. Ek olarak, Selçuklu dönemi ve Osmanl? döneminde önem verilen Ba?dat Azamiye Külliyesi (?mam-? azam Ebu Hanife) için restorasyon çal??mas? yürüttü. Irak’ta Osmanl? döneminde birkaç kez restorasyona u?rayan Abdulkadir Geylani Türbesini restore etti. 1855 y?l?nda yap?lan bir Osmanl? eseri olan ve 2019 y?l?nda yanan Irak’?n Kerkük kentindeki Kerkük Kayseri Çar??s?n? restore etti. Irak’ta Tuzhurmatu ilçesinde Tuzhurmatu belediyesi ile birlikte yol yap?m? çal??mas? yapt?. Ek olarak, T?KA Ba?dat’ta Türkmenlere yönelik yay?n yapan bir radyo kanal?n?n kurulmas? için “Ba?dat FM Radyo ?stasyonu Kurulmas? Projesi”ni yürüttü. Restorasyon, ula??m ve ileti?im altyap?lar?n?n yan? s?ra T?KA acil yard?m kapsam?nda 2019 y?l?nda Irak’ta ihtiyaç sahibi Türkmen ailelere g?da yard?m? yapm??t?r. 

Grafik 2’de görüldü?ü gibi, Türkiye dünyada en çok kalk?nma yard?m? yapan 6. ülkedir. Geli?mekte olan ülke olarak Türkiye liderli?ini korumaktad?r. Grafik 3’de görüldü?ü üzere, Türkiye’nin resmi kalk?nma yard?mlar? özellikle 2016 y?l?ndan itibaren yükseli?e geçmi?tir. 2019’da yap?lan resmi toplam kalk?nma yard?mlar?n?n 7.5 milyon dolar? acil ve insani yard?mlar? ihtiva etmektedir. Türkiye’nin resmi kalk?nma yard?mlar?n?n neredeyse tamam? (7.6 milyon dolar) Ortado?u bölgesine yap?lmaktad?r. Türkiye’nin tüm yard?m cinslerinin dahil oldu?u iki tarafl? resmi kalk?nma yard?mlar?ndan en çok yararlanan ülkeler aras?nda 7.2 milyon dolar yard?mla Suriye ilk s?rada, 59 milyon dolar yard?mla Bosna-Hersek ikinci s?rada gelirken, Irak 42 milyon dolar ile Türkiye’den en çok yard?m alan üçüncü ülke konumundad?r. Türkiye’nin resmi kalk?nma yard?mlar? d???nda yurtd???nda insani yard?m faaliyetleri ile ön plana ç?kan STK’lar da Türkiye’nin yumu?ak gücüne katk?da bulunmaktad?r. Bilhassa, çat??ma bölgelerinde faaliyet gösteren STK’lar bölge insanlar?nda Türkiye’ye yönelik olumlu alg? olu?mas?na katk? sa?lamaktad?r. Bu alanda Türk K?z?lay?, Türkiye Diyanet Vakf?, IHH, Cansuyu, Yeryüzü Doktorlar? gibi STK’lar ön plana ç?kmaktad?r. Türkiye’den giden STK yard?mlar? 2018’de 826 bin dolar iken 2019’da 349 bin dolar oldu.

4. Sonuç

2004 y?l?nda Joseph Nye taraf?ndan literatüre kat?lan yumu?ak güç kavram? son zamanlarda devletler taraf?ndan ra?bet görmektedir. Geleneksel kuvvetlere dayanan sert güç unsurlar?na sahip olan devletlerin dünya siyasetinde ç?karlar?n? gerçekle?tirmek amac?yla yumu?ak güç unsurlar?n? edinmeye ve art?rmaya gayret etmektedirler. Bir ülkenin siyasi de?erleri, kültürü ve d?? politika ilkelerinin, me?ru görüldü?ü ölçüde, di?er ülkeler nezdinde uyand?rd??? “çekicilik” olarak tan?mlanan yumu?ak güç unsurlar? gündem olu?turma, çekicilik ve yan?na çekmedir. Devletler kurumlar? arac?l???yla gündem olu?tururken, de?erler, kültür ve politikalar üzerinden di?er devletleri yan?na çekme ve cezbetme aray??? içine girmektedirler. Bu manada Türkiye’nin yumu?ak güç unsurlar? olarak de?erleri, kültürü, politikas? ve kurumlar?n?n Türkiye’nin yumu?ak gücüne nas?l katk?da bulundu?unu ele alan çal??ma, Türkiye’nin Irak özelinde yumu?ak gücünü analiz etmektedir. Türkiye’nin iki yumu?ak güç stratejisi izledi?ini savunan analizin, ilk tespiti kültürün Türkiye’nin d?? politikas?nda bir araç kullan?m?d?r. Bu minvalde YTB, Türkiye Maarif Vakf? ve Yunus Emre Enstitüsü gibi kurumlar Türkiye’nin kültürü, dili ve tan?t?m?na katk?da bulunmaktad?r. Kurumlar?n bütçesinde Ortado?u önemli bir yer te?kil etmektedir. Kültürün bir d?? politika arac? olarak kullan?m?nda Türkiye’nin dizi ihraç etmesi Türkiye’ye gelen turistlerin artmas? aç?s?ndan yumu?ak gücü ile etkile?ime girmektedir. Türkiye’nin yumu?ak güç stratejisinin ikinci stratejisi STK’lar ve T?KA gibi kurumlar arac?l???yla kalk?nma ve insani yard?mlar? yapmas?d?r. Geli?mekte olan ülke olarak Türkiye’nin özellikle insani yard?m noktas?nda dünyada ikinci ülke olmas? imaj?n? güçlendirmektedir.. Türkiye’nin kalk?nma ve insani yard?m yan?nda Türk dili ve kültürünü yayma çal??mas?n? Türkmenlerin yo?un ya?ad??? bölgelerde yapt??? gözlemlenmi?tir. Nye’?n belirtti?i gibi, Türkiye’nin yumu?ak güç stratejileri ba?lam?nda Irak’taki yumu?ak gücü uzun vadede kal?c? olabilir.