Türkiye’de Son 5 Y?lda Ya?anan Geli?meler | EKONOM? 2015 – 2020

Bu ara?t?rma dizisinde, Türkiye’nin son 5 y?lda (2015-2020) uluslararas? ve bölgesel geli?melerdeki rolü ve ülke içi durumunu inceliyoruz. Söz konusu zaman dilimi, Türkiye’nin niteliksel ve köklü de?i?ikliklere tan?kl?k etti?i döneme tekabül etmektedir. 2016’daki ba?ar?s?z darbe giri?imi ard?ndan ülkenin yeniden yap?lanmas?, in?as?, referandum yap?lmas?, ba?kanl?k sistemine geçilmesi ve buna e?lik eden uluslararas? ve bölgesel de?i?iklikler, en önemlisi de Donald Trump’?n Amerika Birle?ik Devletleri ba?kanl???na gelmesi ve ard?ndan Joe Biden’?n Beyaz Saray’da göreve ba?lamas?yla Amerikan yönetiminin önceliklerinin de?i?ti?i y?llar… Bu süreçte, Suriye ve Libya gibi önemli bölgesel meselelere hem sahada hem de masada müdahil olan Türkiye’nin Afrika ve Orta Asya’daki rolü de artm??t?r.  Tüm bunlar?n üstüne ortaya ç?kan Kovid-19 salg?n?, ekonomik, sosyal ve hatta siyasi de?i?ikliklere yol açm??t?r. Ya?anan tüm bu geli?meler, son 5 y?l? Türkiye için bir kilometre ta?? haline getirmi?tir. Bu ba?lamda enerji, sanayile?me, d?? ili?kiler, iç meseleler ve Türkiye ekonomisini mercek alt?na ald???m?z çal??malarda Türkiye’nin bölgesel ve uluslararas? rolünün yükseli?ini ve üstünlü?ünü inceleyecek ve uluslararas? konumunu geli?tirmeye yönelik mevcut tutumu ba?lam?nda Türkiye’nin kar?? kar??ya oldu?u zorluklar? ele alaca??z. Bu ara?t?rma dizisinin gerçeklerin ayd?nlat?lmas?na ve 5 y?l önceki Türkiye’ye k?yasla ?imdiki Türkiye’nin kapsaml? bir resminin çizilmesine katk?da bulunaca??n? umuyoruz.

Dr. Mustafa Al-Wahaib 

Anadolu Yak?n Do?u Ara?t?rmalar? Merkezi

1. Giri? 

Türkiye ekonomisi, siyasi duruma ve bölgesel geli?melere ba?l? olarak son dönemde bir tak?m köklü de?i?imlere sahne olmu?tur. 2002 y?l?nda Adalet ve Kalk?nma Partisi’nin iktidara gelmesiyle ba?layan süreçte Türkiye, uzun bir istikrar dönemi ya?ad? ve ülke aç?s?ndan genel olarak tüm ekonomik göstergeler olumluydu. Türkiye ekonomisi, 2009 y?l?ndaki küresel ekonomik krizden k?sa süreli?ine etkilense de sonras?nda üretimi yeniden art?rarak, gayri safi milli has?laya göre en güçlü 20 küresel ekonomiyi içeren G20 grubuna girebildi.

Ancak 2015-2020 döneminde siyaset ve güvenlik alan?ndaki gerilimler ekonomiyi do?rudan etkiledi. Türkiye’nin, Suriye-Türkiye s?n?r?nda bir Rus uça??n? dü?ürmesi, 15 Temmuz 2016’daki ba?ar?s?z darbe giri?imi ve terör sald?r?lar? ekonomiyi etkileyen ba?l?ca faktörler oldu. Ba?ta turizmin ve ticaretin merkezi ?stanbul olmak üzere, Türkiye’nin pek çok yerinde düzenlenen bombal? sald?r?lar turizmi etkiledi. Ayr?ca Orta Do?u ve Do?u Akdeniz’deki çe?itli dosyalar üzerindeki anla?mazl?klar nedeniyle bir dizi ülke ile ili?kilerde gerileme ya?and?. Tüm bunlar, Türkiye ekonomisine olumsuz olarak yans?d?. 

Bu çal??mada, Türkiye ekonomisinin potansiyelini, ekonomiyi etkileyen en belirgin faktörleri özetle sunmaya çal??arak, son 5 y?lda ya?anan en önemli de?i?imleri, önceki dönem ile k?yaslayarak aktaraca??z.

2. 2015 Öncesi Türkiye Ekonomisi

2008-2015 y?llar? aras?nda Türkiye ekonomisi önemli ölçüde büyüme kaydetmi? ve kalk?nma alan?nda s?çramalar ya?am??t?r:

  • Do?rudan yabanc? yat?r?mlar: Bu yat?r?mlar, bu ?irketlerin yönetimini etkileyen ve ekonomik sürece katk?da bulunan yeni projeler kurma veya mevcut ?irketlerin sermayesinde pay sahibi olarak kendisini gösteren yat?r?mlard?r. Bu tür yat?r?mlar ekonominin geli?mesinde büyük rol oynamaktad?r. 2015’ten önce Türkiye do?rudan yabanc? yat?r?mlar için cazip bir ülkeydi. Bu süreçte yap?lan yat?r?mlar y?lda 20 milyar dolar? a?t?.[1]
  • Gayri Safi Milli Has?la (GSMH) endeksi, belirli bir ülke nüfusunun belirli bir zaman diliminde, genellikle bir y?l içinde sahip oldu?u, ülke içinde ve d???nda üretilen ve ticareti yap?lan mal ve hizmetlerin toplam?d?r. Ülkelerin milli gelirlerini ve genel harcamalar?n? ölçmek için kullan?lan ölçülerden biridir. Türkiye’de GSMH 2015 y?l?nda 864 milyar dolara ula?t?. Türk hükümeti, y?ll?k gayri safi milli has?la endeksindeki art???n süreklili?ini sa?lamay? ba?ard?.
  • Mal ve hizmet fiyatlar?nda art?? ve yerel para biriminin de?erinin dü?ü?ü anlam?na gelen enflasyon oran? Türkiye’de dü?üktü. Sadece 2013’te en yüksek seviyesi olan yüzde 7’ye kadar ç?km??t?.
  • ?irketlerin uluslararas? bankalardan ald??? toplam d?? borçlanman?n artmas? ya da GSMH’ya e?itlenmesi ulusal ekonomi üzerinde bask? ve sorun yaratmaktad?r. Türkiye’de net d?? borç 2013 y?l?nda 82 milyar dolar olarak kaydedildi. Ayn? y?l Gayri Safi Milli has?la 800 milyar dolar? a?t?Ayn? y?l d?? borç 800 milyar dolar? a?t?.
  • ??sizlik, 2013 y?l?nda en yüksek seviyesi olan yüzde 9.7’yi gördü. 
  • 2004 y?l?ndan bu yana göstergelere bak?ld???nda Turizm sektörünün GSMH’ya katk? pay?n?n yüzde 3-4 oldu?u görülmektedir. 
  • Sanayi sektörünün, GSMH’ya katk?s? giderek art?? göstermektedir. 
  • Gayrimenkul sektörü ise do?rudan yabanc? yat?r?mlar?na yüksek düzeyde katk? sa?lamaktad?r. GSMH’ya ili?kin katk?s?n?n ise dü?ük oldu?u ifade edilmektedir. 

3.Son 5 Y?lda Türk Ekonomisini Etkileyen En Önemli Faktörler

Türk ekonomisine do?rudan ya da dolayl? olarak etki eden baz? iç ve d?? faktörler bulunmaktad?r. Bunlar? ?u ?ekilde s?ralayabiliriz:

3.1 Ba?ar?s?z darbe giri?imi ve yans?malar? 

Darbe giri?iminin ard?ndan ülke, olu?an gerginlik sebebiyle ekonomik olarak istikrars?zl?k sürecine girdi. 20 Temmuz 2016’da FETÖ üyelerini devlet kadrolar?ndan ihraç etmek için kararname yay?mlanarak OHAL ilan edildi ve 164 bin ki?i hakk?nda yasal i?lem ba?lat?ld?.

Bu tür olaylar, ülkelerin ekonomik ve güvenlik durumunu ölçen Fitch Moody’s ve S&P gibi uluslararas? kredi derecelendirme kurulu?lar?n?n, Türkiye’yi “yat?r?m yap?lmas? aç?s?ndan güvenli olmayan ülke” olarak s?n?fland?rmas?na yol açt?. Bu da, bir çok do?rudan yabanc? yat?r?m? Türkiye’den uzakla?t?rd?.[2]

3.2 Türkiye’nin d?? ili?kilerinin ekonomisine etkisi 

Türkiye’nin uluslararas? ili?kileriyle ilgili çeli?kili olaylar ve çat??an ç?karlar, Türk ekonomisinde olumsuz bir etkiye yol açm??t?r. Bu olaylar? ?u ?ekilde zikredebiliriz: 

3.2.1 Rus uça??n?n dü?ürülmesi

2015 y?l?nda Türkiye, Suriye hava sahas?ndan kendi hava sahas?na giren Suhoy Rus uça??n? dü?ürdü. Uça??n dü?ürülmesi iki ülke aras?nda büyük bir kriz yaratt?. Rusya, Türkiye’ye ekonomik yapt?r?mlarda bulundu. Bu yapt?r?mlar neticesinde, Türkiye, Rusya ile ticaret hacminden 9-12 milyar dolarl?k bir kay?p verdi. 

3.2.2 Katar’a abluka krizi 

Türkiye, aralar?nda Suudi Arabistan ve Birle?ik Arap Emirlikleri’nin de bulundu?u baz? Körfez ülkelerin Katar’a kar?? ald??? abluka karar?nda, Doha’n?n yan?nda yer ald?. Ankara’n?n Katar’a deste?i, Riyad ve Abu Dabi ile ili?kilerine olumsuz bir etkisi oldu. Bu etkileri, krizden önceki ve sonraki rakamlar? kar??la?t?rarak de?erlendirece?iz. A?a??daki Tablo-1, Türkiye ile BAE aras?ndaki ticaret hacminin de?i?imini ele almaktad?r.[3]

2017 2018 
Türkiye’nin BAE’ye ihracat?9.2 milyar dolar3.1 milyar dolar
Türkiye’nin BAE’den ithalat? 5.5 milyar dolar3.8 milyar dolar
Türkiye’deki BAE yat?r?mlar?4.1 milyar dolar2.9 milyar dolar

Tablo-1, Türkiye ile BAE aras?ndaki ticaret hacmi. 

Türkiye ve Suudi Arabistan son döneme kadar d?? ticaret hacmini korumay? ba?ard?. Türkiye’nin 2017’de Suudi Arabistan’a yönelik ihracat? 2.7 milyar dolar iken 2019’da bu rakam 3.2 milyara yükseldi. Ancak, 2020 sonunda Suudi Arabistan’da Türk mallar?na kar?? büyük bir boykot kampanyas? ba?lat?ld??? için TÜ?K’e göre Aral?k 2020’de Türkiye’nin Suudi Arabistan’a yönelik ihracat?nda yüzde 78’lik bir kay?p ya?anarak ihracat?n de?eri 11.2 milyon dolara kadar dü?tü. Bir önceki senenin ayn? ay?nda ihracat?n de?eri 201 milyon dolar idi.[4]

3.2.3. 2018 y?l?nda ABD’nin Türkiye’ye yönelik ekonomik yapt?r?m tehdidi   

“ABD’nin Has?mlar?yla Yapt?r?mlar Yoluyla Mücadele Etme Yasas?” (CAATSA) kapsam?nda, ABD, Türkiye Savunma Sanayi Ba?kanl???’na yönelik tüm ihracat izinlerini ve lisanslar?n? ask?ya alarak yapt?r?m uygulad?. Bunun yan? s?ra Savunma Sanayi Ba?kan? ?smail Demir ve üst düzey yetkililerin mal varl?klar? dondurularak, vize k?s?tlamas? yap?ld?.[5] 

Tüm bunlar?n yan? s?ra ABD Türkiye’yi ekonomik yapt?r?mlarla tehdit etse de Trump bu tehditlerini uygulamad?. Bu yapt?r?mlar ve tehditler, 2018 y?l?nda Türkiye ekonomisini olumsuz etkilemi?tir. 

3.2.4. ABD’nin ?ran’a yönelik yapt?r?mlar?

2016-2019 y?llar? aras?nda Türkiye’nin ?ran’a yönelik ihracat?, ABD’nin ?ran’a yapt?r?mlar? nedeniyle azalm??t?r.[6] A?a??daki Tablo-2’de gösterilmi?tir: 

2016201720182019
?hracat  4.93 3.232.402.31 

Tablo-2: Türkiye’nin ?ran’a yönelik ihracat?.

Konuya ili?kin daha detayl? bilgi için “Türkiye Son 5 Y?lda Nas?l De?i?ti- D?? Politika” isimli dosyam?z? okuyabilirsiniz. 

3.3. Koronavirüsün Türk ekonomisine yans?malar? 

Koronavirüs pandemisi, uluslararas? ekonomiyi oldu?u gibi, Türk ekonomisini de olumsuz etkiledi. Küresel kapan?? politikalar? ile birlikte ithalat-ihracat hareketlili?i yava?lam??t?r. Türkiye de bu ba?lamda Irak gibi baz? ülkelere kara ve hava sahas?n? tamamen kapatt?. Bu da ihracat gelirlerinin azalmas?na yol açt?. Turizm alan?n?n en önemli kolu olan hizmet sektörü pandemiden en çok etkilenen sektörlerden biri oldu. Turizm, Türk ekonomisi için en önemli sektörlerden biridir ve ekonominin yüzde 4’ü turizme dayanmaktad?r. 2019 y?l?nda 34.5 milyar dolar olarak tahmin edilen turizm geliri, Türkiye’ye döviz girdisi aç?s?ndan da önemli bir rakamd?r. Havac?l?k sektöründen de fayda sa?layan Türk ekonomisi, koronavirüs öncesinde 2018’de 13 milyar dolarl?k bir destek sa?larken, pandemi sonras?nda Türk havac?l?k faaliyetleri yüzde 85 oran?nda azalma ya?ad?. 

3.4. Kur sava?? ve spekülasyon 

Spekülasyon, bir dövizin dü?ü?ü veya ç?k??? üzerine pazarl?k yaparak, göstergeler do?rultusunda bir karar vererek elektronik ortamda al?m-sat?m yapmakt?r. Bankalar ise, bu elektronik platformlar ve bireyler aras?nda arac? olmaktad?r. 2020’de Türk bas?n?n yazd???na göre, Türk liras? küresel ve yerel spekülasyonlar nedeniyle büyük  bir dü?ü?e maruz kald?. ?ngiltere’de bulunan bir grup bankac?l?k kurulu?u, piyasadan döviz çekerek Türk liras?n? zay?flatma giri?iminde bulundu. Bu nedenle Türk hükümeti, Türk bankalar?na kar?? yükümlülüklerini yerine getirmedi?i gerekçesiyle BNP Paribas SA, Citibank NA, UBS AG gibi ?ngiliz bankalar?n?n faaliyetlerini durdurma karar? ald?.[8]

3.5. Faiz oranlar?ndaki dalgalanmalar 

Faiz oran?, Merkez Bankas?n?n ticari bankalar?n ve yat?r?mc?lar?n mevduatlar?na verdi?i k?sa, orta ve uzun vadeli faiz fiyat?d?r. Di?er yerel bankalar Merkez Bankas?n?n belirledi?i faiz oranlar?na uymakla yükümlüdür. Faiz oran?n?n yükseltilmesi veya dü?ürülmesinin ülke ekonomisine etkisi büyüktür. Bu etkileri iki ana unsurda birle?tirmek mümkündür:

Birinci nokta faiz oran?n? yükseltmektir: Merkez bankas? dola??mdaki para arz?n? kontrol etmek için faiz oran?n? yükseltme karar? al?r. Faiz oran?n?n yükseltilmesi borçlanma sürecinin azalmas? anlam?na gelir. Ayn? zamanda bireyleri veya ?irketleri paralar?n? bankalara yat?rmaya iterek piyasadaki likidite yüzdesini dü?ürmektedir, bu da enflasyon oran?n?n dü?mesine yol açar. Yerel para biriminin döviz kar??s?ndaki de?erini art?r?r.

?kinci nokta, faiz oran?n? dü?ürmektir: Merkez bankas?, ülkenin ekonomik büyüme oranlar?n?n yava?lad??? bir durum ya?and???nda faiz oran?n? dü?ürme karar? al?r. Faiz oranlar?n? kademeli olarak dü?ürmeye ba?lar. Bu da birey veya kurumlar?n ekonomik projeler geli?tirmek için bankalardan borç almas?na ve ayn? zamanda paralar?n? bankalara yat?ran ki?i veya ?irketlerin azalmas?na yol açmaktad?r. Bu süreçte, üretim ve tüketimi art?rmak için piyasaya likidite enjeksiyonu yap?l?r, böylece büyüme oranlar? yükselir.[9] Ancak ayn? zamanda piyasadaki likidite miktar? nedeniyle enflasyon oranlar? yükselebilir.

Türkiye’de faiz oranlar?ndaki dalgalanmalar Türk liras?n?n de?erini etkilemi?tir. 2018 y?l?nda, ekonomide ya?anan büyük krizden sonra Türk liras?n?n sabitlenmesi için Merkez Bankas? faizi kademeli olarak art?rm??t?r. Ancak,, Merkez Bankas?, ekonomiyi canland?rmak ve büyütmek amac?yla 2021 y?l?n?n ba??nda faiz oranlar?n? dü?ürmeye ba?lad?. Bu da para biriminin de?erini olumsuz etkiledi.

Baz? ekonomistlere ve muhaliflere göre, Türk ekonomisinin gerilemesine neden olan ba?ka faktörler bulunmaktad?r:

  • Darbe giri?imi nedeniyle, deneyim sahibi ki?iler yerine güvenilir ki?ilerin göreve getirilmesi, 
  • Cumhurba?kanl???n?n 3 kez Merkez Bankas? Ba?kan?n? de?i?tirerek, Merkez Bankas?n?n para politikas?na müdahale etmesi.

4. Gayri Safi Yurtiçi Has?la 

Bir önceki paragrafta aç?klad???m?z gibi, GSYH, bir ülkedeki tüm ürün ve hizmetlerin belirli bir zaman diliminde (genellikle bir y?l) toplam de?eridir.

Türkiye, 2010 y?l?ndaki küresel ekonomik krizden asgari zararla ç?kt?ktan sonra, Merkez Bankas?ndan derlenen verilere göre yüksek oranlarda GSYH elde etmeye ba?lad? (detayl? bilgi için kaynaktaki linkten ula?abilirsiniz).[10] Tablo-3, Merkez Bankas? taraf?ndan yay?mlanan veriler ?????nda, GSYH’n?n 2016’da 869,7 milyar dolardan, 2019’a dek azalarak 761,4 milyar dolara seviyesine geriledi?ini göstermektedir.[11]

Y?l Gayri Safi Yurtiçi Has?la (Milyar Dolar)
2015 864.3
2016869.7
2017859
2018778.4
2019761.4 

Tablo-3: Türkiye’nin 2015-2019 y?llar? aras? gayri safi yurtiçi has?las?.[12]

5. Türk Ekonomisinin Temel Direkleri 

Türkiye ekonomisi, ?ekil 1’de gösterildi?i gibi üç ana sektöre dayanmaktad?r. GSY?H de?erine en büyük katk? sa?layan hizmet sektörünün ba?l? oldu?u turizm, gayrimenkul ve havac?l?k sektörlerini içermektedir. Havac?l?k sektörü, istihdam ve büyük döviz gelirleri için önemli bir kaynakt?r.[13]

?ekil-1: Türkiye’deki sektörlerin ekonomiye katk? oran?.[14]

6. Türkiye’de Hizmet Sektörü

Türk ekonomisi büyük ölçüde hizmet sektörüne dayanmaktad?r. Hizmet sektörü, GSYH’ya yüzde 60 oran?nda katk? sunmaktad?r. 2017 istatistiklerine göre ise i?gücünün yüzde 55’i i?gücü piyasas?na dayanmaktad?r. En önemli hizmet sektörlerini ?u ?ekilde s?ralamak mümkündür: Turizm, gayrimenkul, medikal turizm, ula??m hizmetleri ve özellikle havayolu ?irketleri.

6.1. Turizm:

Turizm sektörü, Türk ekonomisinin ba??ml? oldu?u en önemli sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Tablo-4’te turizm sektörünün GSYH’ya katk?s?n?n oran? gösterilmi?tir.[15] 2019 y?l?nda Turizm sektörünün 2019’da Türkiye’ye 34,5 milyar dolarl?k bir katk? sundu?u tahmin ediliyor. Bu da Türkiye’de önemli bir döviz kayna??na tekabül etmektedir.

Y?l Turizm sektörünün GSYH’ya katk?s?
2015 %3.7
2016%2.6
2017%3.1
2018%3.8
2019%4.6

Tablo-4: Turizm sektörünün gayri safi yurtiçi has?laya katk?s?.

Yukar?daki tabloya bak?ld???nda, turizm sektörünün GSYH’ye katk?s?n?n genel olarak birbirine yak?n oldu?u görülmektedir. Ancak 2016-2017 y?llar? aras?nda ya?anan dü?ü? Türkiye’de 34’e yak?n terör sald?r?s? gerçekle?mesi ile ili?kilendirilebilir.[16] Bu da ülkedeki güvenlik durumunun turizm sektörüne do?rudan tesiri oldu?unu göstermektedir.

6.2. Gayrimenkul sektörü:

Türkiye’de gayrimenkul sektörü, ekonomik büyümeyi destekleyen, girdi sa?layan ve istihdam yaratmay? önemli ölçüde etkileyen birçok alt sektörün geli?imine katk?da bulunan önemli alanlardan biridir. Gayrimenkul sektörü, ?ekil-5’te gösterildi?i gibi ülkenin GSYH’ya yüksek bir oranla katk?da bulunmakta ve Türkiye’deki toplam do?rudan yat?r?m?n büyük bir k?sm?n? olu?turmaktad?r.

Y?l Gayrimenkul sektörünün GSYH’ya katk?s?n?n yüzdesi
2015%8.20
2016%9.35
2017%7.80
2018%8.42
2019%5.35

Tablo-5: Gayrimenkul sektörünün GSYH’ya katk?s?n?n yüzdesi.[17]

2015 öncesinde Türkiye’de gayrimenkul sektörü gelirlerinin ekonomiye katk?s? yüksek de?ildi. Ancak 2015-2016 aras?nda gayrimenkul sektörünün GSYH’ya katk?s? yükseldi ve 2019’a kadar yüksek düzeyde seyretti.

Gayrimenkul sektörü, Türkiye’de do?rudan yabanc? yat?r?m?n en önemli unsurlar?ndan biri olmaya devam ederken, bu yabanc? yat?r?mlarda büyük bir paya sahip. 2017 y?l?nda 11,5 milyar dolar olarak gerçekle?en toplam do?rudan yabanc? yat?r?m içinde gayrimenkul yat?r?m?n pay? yüzde 45,7 oldu. 2018 y?l? sonunda 13 milyar dolar? bulan toplam do?rudan yabanc? yat?r?m hacmi içinde gayrimenkul sektörü 5,9 milyar dolarl?k k?sm?na tekabül etti. 

Eylül 2019’da yabanc?lar?n Türkiye vatanda?l??? alabilmesi için gereken asgari gayrimenkul maliyeti 1 milyon dolardan 250 bin dolara indirilmi? ve bu karar Türk gayrimenkul piyasas?ndaki yat?r?mlar?n artmas?nda olumlu etkiye yol açm??t?r.[18]

6.3. Havac?l?k hizmetleri:

Türkiye, k?talar aras?ndaki stratejik konumu sayesinde özellikle Asya ve Avrupa aras?nda uluslararas? havac?l???n merkez noktas? olarak görülmektedir. ?stanbul Yeni Havaliman? bu amaca hizmet etmek için in?a edilmi?tir. Türkiye’de sivil hava yollar?n?n 554 uçakl?k geni? bir uçak filosu bulunmaktad?r. 2018 y?l?nda havac?l?k sektörünün ithalat de?eri 13 milyar dolara ula?m??t?r.[19]

7. Sanayi Sektörü

Türkiye, 20. yüzy?l?n ba?lang?c?nda endüstriyel olarak geli?mi? ve üretimini çok say?da dünya ülkesine ihraç eden bir konuma gelmi?tir. En önemli endüstrileri aras?nda; elektrikli ürünler, endüstriyel makine ve teçhizat, ula??m araçlar? ve tüm alanlar?yla tekstil sektörü bulunmaktad?r.

Türkiye’de sanayi sektörü, GSYH’ya önemli oranda katk? sunmaktad?r. Tablo-6’da gösterildi?i gibi, sanayi sektöründeki büyüme oranlar? her y?l artm??t?r.[20] 2015’te yüzde 19,75 iken 2019’da 22,40’a yükselmi?tir. Bu art??, kaliteli ve uygun fiyatl? Türk sanayisine yönelik uluslararas? talebi, endüstrinin geli?imini ve Türkiye’nin ihracat?n?n artt???n? göstermektedir.

Y?l Sanayi sektörünün GSYH içindeki yüzdesi
2015 %19.75
2016%19.62
2017%20.67
2018%20.30
2019%22.44  

Tablo-6: Sanayi sektörünün GSYH’ya katk?s?n?n yüzdesi.

8. ?thalat ve ?hracat

8.1. ?hracat:

Türk ekonomisi, geçti?imiz y?llarda ihracat endeksi e?risinde önemli bir de?i?im ya?am??, 2015 y?l?nda 150 milyar dolara ula?an ihracat de?eri, 2020 y?l?nda 169 milyar dolara yükselmi?tir. 

Tablo-7’de gösterildi?i gibi,[21] 2015-2020 döneminde ihracat de?eri her y?l ko?ullara göre de?i?im göstermi?tir:

Y?lY?ll?k ihracat hacmi (milyar dolar)
2015151
2016149.2
2017164.5
2018177.1
2019180.8
2020169.4

Tablo-7: Türkiye’nin y?ll?k ihracat hacmi.

2019 y?l?nda ihraç edilen en önemli Türk ürünleri ve ihracat de?eri ?u ?ekildedir:

– Elektrikli ürünler: 10 milyar dolar.

-Mermer ve madeni ürünleri: 32,5 milyar dolar.

-Endüstriyel makine ve teçhizat: 17,5 milyar dolar.

-Ula??m araçlar?: 27 milyar dolar.

-Giyim ve tekstil ürünleri: 30 milyar dolar.

-Sebze, meyve ve g?da ürünleri: 25 milyar dolar.

-Madeni ya?lar: 9 milyar dolar.

-Plastik ürünleri: 7 milyar dolar.[22]

Türkiye’nin en önemli ihracat ortaklar?n?n oran? ise ?öyle: Almanya yüzde 9,6, ?ngiltere yüzde 6,1, Irak yüzde 5,8, ABD yüzde 5,5, ?talya yüzde 5,4, Fransa yüzde 4,2, ?spanya yüzde 4.[23]

8.2. ?thalat:

?hracatta oldu?u gibi, ithalatta da Türkiye’de 2015-2020 y?llar? aras?nda her y?l de?i?en ko?ullara ba?l? olarak art?? veya azalma ya?anm??t?r. Tablo-8’de gösterildi?i gibi, ithalat de?eri 2015 y?l?nda 213 milyar dolara, 2020 y?l?nda ise 219 milyar dolara ula?m??t?r.

Y?l Y?ll?k ithalat hacmi (milyar dolar)
2015213.6
2016202.2
2017238.7
2018231.1
2019201.3
2020219.4 

Tablo-8: Türkiye’de y?ll?k ithalat hacmi.

Türkiye’nin ithal etti?i en önemli ithalat kalemleri aras?nda, y?ll?k ithalat de?eri 40-45 milyar dolar aras?nda de?i?en yak?tlar yer almaktad?r. Türkiye’nin y?ll?k 45-53 milyar metreküp do?al gaz ve günde 1 milyon varil petrol ithalat? yapt??? görülmektedir. Türkiye, enerji tüketiminin yüksek oldu?u ülkelerden biridir.

Türkiye’nin y?ll?k enerji kaynaklar? ithalat?na bakacak olursak, enerji ithalat göstergelerinin yükseldi?i y?lda ithalat?n de?erinin artt???n? görüyoruz. Tablo 6’da gösterildi?i gibi, 2017’de Türkiye’nin do?al gaz ithalat? y?ll?k 53 milyar metreküp do?al gaza ula?arak tarihinin en büyük do?al gaz ithalat? olarak tarihe geçti. Bu da ithalat hacmine yans?m?? ve 238,7 milyar dolara ula?m??t?r. 

20 milyar dolarl?k ithalat yap?ld??? tahmin edilen demir ve çelik de en önemli ithal mallar aras?nda yer almaktad?r. Türkiye ayr?ca y?lda yakla??k 22 milyar dolarl?k cihaz ve makine, 17 milyar dolarl?k kimyasal ve plastik, 10 milyar dolarl?k nakliye, 13 milyar dolarl?k metal ürünler ve 15,5 milyar dolarl?k elektrik aksam? ithal etmektedir.[24]

Türkiye’nin ithalat aç?s?ndan en önemli ekonomik ortaklar?: Çin yüzde 10, Almanya yüzde 9.1, Rusya yüzde 8.4, Amerika Birle?ik Devletleri yüzde 5.1, ?talya yüzde 4.8 oran?ndad?r.

9. Türkiye’deki Do?rudan Yabanc? Yat?r?mlar 

Türkiye ekonomisinde, yüzde 62’si ticaret, finans, gayrimenkul ve hizmet sektörlerinde, yüzde 38’i ise sanayi sektörü olmak üzere, do?rudan yabanc? yat?r?m art??? devam etti. 2002’den 2020’ye kadar Türkiye’deki toplam do?rudan yabanc? yat?r?m 160,6 milyar dolara ula?t?. Avrupa Birli?i ülkeleri, toplam do?rudan yat?r?m?n yüzde 73’ü olarak tahmin edilen do?rudan yat?r?mda ilk s?rada yer al?yor. Türkiye’nin en büyük yat?r?mc?lar? listesinde ilk s?rada Hollanda yer al?rken, ABD de Türkiye’de önemli bir yat?r?mc? konumundad?r. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas? taraf?ndan 2020 y?l?nda yay?mlanan veriler ?????nda Tablo-9’da do?rudan yabanc? yat?r?mlar gösterilmektedir.[26]

Yat?r?mc? ülkeYat?r?m Tutar? (milyar dolar)
Hollanda 25.5
ABD12.1
?ngiltere11.1
Avusturya 10.6
Almanya 9.9
Lüksemburg 9.6
?spanya 9.5
Belçika 8.8
Fransa 7.4
Azerbaycan 7

Tablo-9 Türkiye’deki uluslararas? yat?r?m hacmi.[27]

Ancak Türkiye’de son 5 y?ldaki do?rudan yabanc? yat?r?mlarda dü?ü? ya?and?. 2015 y?l?nda yakla??k 19 milyar dolar olan do?rudan yabanc? yat?r?mlar?n de?eri 2019 y?l?nda yüzde 54 gerileyerek 8,83 milyar olarak kaydedildi. Tablo-9’da yat?r?mc? ülkelerin y?ll?k yat?r?m hacmi milyar dolar baz?nda gösterilmi?tir. Borsa ?stanbul’da yabanc?lar?n pay? 16 y?l aradan sonra ilk kez yüzde 50’nin alt?na dü?tü.[28]

Ayr?ca, 2018 istatistikleriyle haz?rlanan Tablo-10’da aç?kland??? gibi, Suudi Arabistan ve BAE gibi do?rudan yat?r?m yapan Körfez ülkelerinin yat?r?m de?erinin azalmas?na kar??n Katar taraf?ndan yap?lan yat?r?mlar?n art?? kaydetti?i görülmektedir.[29]

Ülke 2015 2018 
Suudi Arabistan  1.239 625
BAE 4.5732.997
Katar  7156.262

Tablo-10: Türkiye’deki en önemli Körfez ülkeleri yat?r?mc?lar? (milyon dolar).

Tablo-11’de Körfez ülkelerinden Türkiye’ye yap?lan do?rudan yabanc? yat?r?mlar?n de?eri ve yat?r?m de?er endeksindeki de?i?im gösterilmektedir.

Y?l  Y?ll?k yat?r?m hacmi (milyar dolar)
201519 
201614
201711
201813
20198.8

Tablo-11: Y?ll?k Do?rudan Yat?r?m (milyar dolar olarak).

Veriler ve göstergelere göre, Türkiye’de do?rudan yabanc? yat?r?mlarda bir dü?ü? var. Bunun sebeplerinden biri 15 Temmuz 2016 ba?ar?s?z darbe giri?imi sonras?nda uluslararas? yat?r?mc?lar?n Türk ekonomisine duydu?u güvenin azalmas? olabilir.

10. Toplam D?? Borç 

D?? borçlar, bir ülkenin kamu ve/veya özel sektörünün  ba?ka bir ülke, uluslararas? çok tarafl? bir kurulu?tan veya özel ?irketlerden belirli bir süre için ald?klar? borçtur. D?? borçlar?n büyük ço?unlu?u yabanc? para cinsinden al?nan kredilerdir. 

Merkez Bankas? verilerine göre, Türk ?irketlerin net d?? borcu 2015 y?l?nda 251.7 milyar dolar, 2019 y?l?nda ise 243.9 milyar dolar olarak kaydedilmi?tir. Tablo-12’de net d?? borçlar?n GSYH’ya oran? gösterilmi?tir. Uzun vadeli borçlanmalar?n yüzde 60’? dolar cinsinden, yüzde 34’ü euro cinsinden, yüzde 4.3’ü TL cinsinden, yüzde 1.7’si ise di?er yabanc? para birimlerinden olu?maktad?r.[30]

Son 5 y?lda, özellikle de 15 Temmuz sonras?nda çal??man?n ba??nda belirtilen faktörlere ek olarak, Tablo-12’de gösterildi?i gibi Türkiye ekonomisinin enflasyon göstergeleri artm?? ve Türk liras?, dolar ve euro kar??s?nda yüzde 40 de?er kaybetmi?tir. Bu da ?irketlerin bütçelerinde aç?k olu?mas?na ve borç yükünün a??rla?mas?na neden olmu?tur.

Y?l Net d?? borçNet borcun GSYH’ya oran?
2015251.7 %29
2016252.4%29
2017289.2%33.7
2018278.8%34.2
2019243.9%32.1

Tablo-12: Net d?? borcun GSYH hacmine oran?.

Merkez Bankas?n?n aç?klamalar?na göre 2021 y?l?nda vadesine göre geri ödenecek kredilerin toplam borçlar? tahsil edildi?inde, Tablo 13’te görüldü?ü gibi tutar ve ödeme tarihine göre borçlar?n de?eri 56,8 milyar dolara tekabül ediyor. Bu borçlar, çal??man?n ilk bölümünde ele ald???m?z ekonomik ve politik sorunlar nedeniyle Türk ekonomisine ve Türk ?irketlerine ödeme yükü olu?turan borçlard?r.[31]

De?er (milyar dolar)Son ödeme tarihi
56.8 2021
47.92022
42.62023
40.12024
179 2025 sonras? ödenecek borçlar

Tablo-13: Borç tutar? ve ödeme tarihi.[32]

11. ??sizlik

Türkiye ?statistik Kurumuna (TÜ?K) göre, i?sizlik endeksinin en az?ndan son y?llarda gerilemesinde mevsimlik tar?m i?çileri ve hizmet sektöründe çal??anlar?n önemli pay? olmu?tur. Tablo-14’te Merkez Bankas? verilerine göre 2015-2018 y?llar? aras?nda i?sizlik oran? yüzde 10 ile yüzde 11 aras?nda seyretmi?tir. 2019 y?l?nda ise Türkiye’de i?sizlik oran?n?n artt???, bunun 2018’deki durgunluk sonras?nda Türk ekonomisinin ya?ad??? çe?itli aksiliklerin bir yans?mas? oldu?u belirtiliyor. Özellikle Türk liras?n?n döviz kar??s?nda de?er kaybetmesi ve ?irketlerin çal??anlar?nda tenkisat yapmas? karamsar bir tablo ortaya ç?kmas?na yol açt?.[33]

Y?l ??sizlik oran?
2015%10.3
2016%10.9
2017%10.9
2018%11
2019%13.7 

Tablo-14: 2015 – 2019 y?llar? aras?nda Türkiye’de i?sizlik oranlar?.[34]

Yat?r?m sektöründe devam eden keskin dü?ü?, istihdam? baltalad? ve ortalama istihdam 2019’da yüzde 2,4 azalma kaydetti. Toplam istihdam düzeyinde kamu sektöründeki istihdam da dü?mü?tür.

12. Enflasyon Seviyesi

Enflasyon, fiyatlar düzeyindeki sürekli art??? ve yerel para biriminin de?erindeki sürekli dü?ü?ü ifade eder. Enflasyon göstergeleri belirli bir zaman diliminde, genellikle bir y?lda belirlenir. Türkiye ekonomisi yabanc? yat?r?mlar?n azalmas?,  iç talepteki keskin dü?ü? ve Türk liras?n?n de?er kayb?ndan kaynaklanan iç ekonomik sorunlar nedeniyle 2018 y?l? sonuna kadar ciddi bir durgunlu?a girmi?tir. 2016-2018 y?llar? aras?nda ihracatta ya?anan gerilemeye ek olarak bu sorunlar devletin mali ithalat?na yans?m?? ve bu da enflasyonun en önemli nedenlerinden biri olan üç temel sorunu ortaya ç?karm??t?r.

Birinci sorun, Türk para biriminin de?er kaybetmesi ve  petrol ve gaz gibi ham madde fiyatlar?n?n yükselmesiyle beraber üretim maliyetlerinin ?i?mesidir.. ?kinci sorun, enflasyona ili?kin hem üretim hem tüketim fiyatlar?n?n artmaya devam edece?i ve art?? beklentilerinin devam etmesi. Üçüncü sorun ise fiyatlardaki genel art??t?r.[35]

Y?l Y?ll?k enflasyon oran?
2015%8.8
2016%8.5
2017%11.92
2018%20.3
2019%11.8
2020%14.60

Tablo-15: Türkiye’deki y?ll?k enflasyon oran?.[36]

13. Türk Liras?n?n De?er Kaybetmesi

Türk liras?, 2016 y?l?na dolar ve euro gibi küresel para birimleri kar??s?nda rekor bir dü?ü?le ba?lad?. 2016 sonunda 1 dolar 3,52 TL idi, 2020 sonunda 7,64’e ç?kt?, 2021’in sonunda ise 13 bariyerini a?arak önemli ölçüde de?er kaybetti. Türk liras?ndaki dü?ü?ü, çal??mada yer alan tablolar ile detayland?raca??z: 

  • Tablo-3, Türkiye’nin toplam GSYH’n?n, 864 milyar dolardan 761 milyar dolara dü?tü?ünü göstermektedir.
  • Tablo-5, gayrimenkul sektörünün GSYH’ya katk? yüzdesini göstermektedir. Bu oran 2015’te 9,35 iken 2019’da 5,35’e gerilemi?tir. 
  • Tablo-13, Türkiye’nin 2021 y?l?nda ödemesi gereken 56,8 milyar dolarl?k d?? borcunu göstermektedir.
  • Tablo-10, do?rudan yat?r?mdaki dü?ü?ü ortaya koymaktad?r. Buna göre, 2015 y?l?nda 19 milyar dolar olarak tahmin edilen do?rudan yat?r?m, 2019 y?l?nda ise 8,8 milyar dolara kadar gerilemi?tir.
  • Tablo-15’te ise enflasyon oranlar?ndaki art?? gösterilmi?tir. 2015 y?l?nda 8,8 olan enflasyon 2018’de yüzde 20,30’a kadar yükselmi?tir. Ancak Merkez Bankas? taraf?ndan yap?lan faiz art?r?m? ve di?er  para politikalar?n?n uygulanmas? ile 2019 y?l?nda enflasyon oran? 11,84 düzeyine gerilemi?tir.
  • Faiz oran?ndaki dalgalanmalar

Yukar?da bahsedilen bu göstergeler de do?rudan yabanc? yat?r?mc?lar?n Türkiye’den ç?kmas?na neden oldu. 2018 y?l?nda do?rudan yabanc? yat?r?mc?lar hisse ve tahvil piyasas?ndan 11,3 milyar dolarl?k bir geri çekilme meydana geldi. Döviz ak???ndaki azalma ile beraber Türkiye’nin yabanc? ülke ve ?irketlere olan d?? borçlar? ödendi. Yerli yat?r?mc?lar yabanc? yat?r?mc?larla ayn? ad?mlar? izlemi?ler, paralar?n? piyasadan çekerek yabanc? para birimlerine çevirmi?tir. Böylece yabanc? para birimine talep artm?? ve para arz? talebin alt?nda kalm??t?r.[37]

2020 y?l?nda, pandemi döneminde turizm ve havac?l?k sektöründen elde edilen gelirler azald?. Tablo-5’te gösterildi?i gibi, Türkiye’nin ihracat?, küresel ekonomik kapanma nedeniyle 169 milyar dolara geriledi. Hülasa, tüm bu nedenler ülkeye döviz girdisinin azalmas?na neden oldu. Merkez Bankas?ndaki ana döviz rezervleri 2015’te 113 milyar dolar iken 2020’de 24 milyar dolara geriledi.[38]

14. 2015-2020 Y?llar? Aras?nda Ekonomi ve Altyap? Alan?ndaki Stratejik Projeler

14.1. Elektrikli otomobil TOGG, Türkiye’de üretilen ilk elektrikli otomobil olup, 2020 y?l?nda yap?m?na ba?land?. Fabrika in?aat? biter bitmez TOGG’un üretimine geçilecek.  ?n?aat?n?n 2021 sonunda tamamlanmas? ve otomobillerin ilk üretimi ve teslimat?n?n 2022’nin ikinci yar?s?ndan itibaren yap?lmas? planland?. Projenin toplam maliyeti yakla??k 22 milyar lira. Y?ll?k 175 bin arac?n üretilmesi bekleniyor. Proje, 4 binden fazla ki?iye istihdam olana?? sa?layacak.[39]

14.2. ?stanbul Yeni Havaliman?: Avrupa yakas?nda Arnavutköy bölgesinde yer alan uluslararas? havaliman?, y?ll?k 150 milyon yolcu kapasitesi ile  dünyan?n en büyük havaliman?d?r. ?stanbul’daki mevcut havalimanlar?ndaki kapasite yetersizli?i nedeniyle planlanlanan havaliman?n?n toplam maliyeti yakla??k 10,2 milyar dolar. Havaliman?, transit uçaklar?n u?rak noktas?. Ayn? zamanda uçak bak?m hizmetleri ve yak?t ikmali sa?lan?yor. Büyük bir kapasiteye sahip olan havaliman?, devletin mali getirisine katk?da bulunuyor.

14.3. 1915 Çanakkale Köprüsü: Marmara Denizi’nin bat? ucunda Çanakkale yak?nlar?nda bulunan, 3,6 km uzunlu?a sahip, dünyan?n en uzun asma köprülerinden biri. 1915 Çanakkale Köprüsü, Çanakkale Bo?az? üzerinden geçiyor. 2017 y?l?nda ba?lanan proje 2022 y?l?nda tamamlanmas? planland?. Köprü tasar?m? Tekfen Holding taraf?ndan geli?tirildi. Köprünün toplam maliyeti yakla??k 10.5 milyar dolar.

14.4. Büyük ?stanbul Tüneli Projesi: Büyük ?stanbul Tüneli, ?stanbul Bo?az?’n?n alt?ndan geçerek ?stanbul’un Asya ve Avrupa yakalar? aras?nda kara yolu ve demir yolu ula??m? sa?layacak olan, üç katl?, karma tünel projesidir. 31 kilometre uzunlu?undaki projenin maliyeti yakla??k 3.5 milyar dolar.[40] ?ki projenin de trafik yo?unlu?unu azaltarak ticari ula??m hareketlili?ini h?zland?rmas? bekleniyor.  

15. 2015 Öncesi ve Sonras?nda Türk Ekonomisinin Mukayesesi

Türkiye 2015 öncesi Türkiye ekonomisi2019-2020 aras? Türkiye Ekonomisi
Y?ll?k do?rudan yat?r?mY?ll?k 20 milyar dolardan fazla8,8 milyar dolar  olarak kaydedildi
Net do?rudan d?? borç82 milyar dolar243.9 milyar dolar 
Y?ll?k i?sizlik göstergesi%9.7 %13.7
Y?ll?k enflasyon%7%14.6
Türk liras?n?n dolar kar??s?ndaki de?eriBir dolar 2014’te 2 Türk liras? idi. Bir dolar 2020’de 7,62 lira seviyesine yükseldi.
Turizm sektörünün GSYH’ya katk?s?%3.7 %4.6
GSYH957.8 milyar dolar 778 milyar dolar 
Sanayi sektörünün GSYH’ya katk?s?%19.75%22.44
?thalat göstergeleri213.6 milyar dolar 219.4 milyar dolar
?hracat göstergeleri151 milyar dolar 169.4 milyar dolar

16. Özet 

Uzmanlara göre, Türkiye birçok iç ve d?? gerilimle kar?? kar??ya kald?. Buna para politikalar?ndaki hatalar da eklenince, Türkiye ekonomisi olumsuz etkilendi. ?çeride, darbe giri?imi sonras?nda devletin OHAL ilan etmesi en önemli etkenlerden biri oldu. D??ar?da ise Türkiye’nin karasular?n? korumak için benimsedi?i “Mavi Vatan” doktrini, s?n?r ötesi askeri müdahaleler gerçekle?tirmesi ve savunma sanayisini geli?tirmeye dayal? politikalar? birçok Bat? ülkesi ile ili?kilerini olumsuz yönde etkiledi.

?çerideki ve uluslararas? ili?kilerdeki istikrars?zl?k da do?al olarak birçok uluslararas? ?irketin Türkiye’ye yat?r?m yapma konusunda isteksiz bir tutum izlemesine yol açt?. Türk liras?n?n döviz kuru kar??s?ndaki duru?unu etkileyen bu durum, d?? borçlar?n? dövizle alan yerel ?irketlerin omzuna büyük bir yük yükledi. 

  • Kaynakça
  1. Ödemeler Dengesi ?statistikleri. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas?. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/ . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  2. 15 Temmuz ekonomiye nas?l bir zarar verdi?. Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/15-temmuz-ekonomiye-nasil-bir-zarar-verdi-5931984/?utm_source=dahafazla_haber&utm_medium=free&utm_campaign=dahafazlahaber . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  3. Habibi N. Turkey’S Economic Relations With Gulf States In The Shadow Of The 2017 Qatar Crisis. Crown Center for Middle East Studies; 2019:4-5. https://www.brandeis.edu/crown/publications/middle-east-briefs/pdfs/101-200/meb132.pdf . Accessed February 25, 2022.
  4.  ???? ?. ???????? ??????.. ?? ????? “???” ??????? ??????????. ?????.  https://www.alhurra.com/saudi-arabia/2021/05/06/????????-??????-??-?????-???-???????-?????????? Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  5. Macias A. U.S. sanctions Turkey over purchase of Russian S-400 missile system. CNBC. https://www.cnbc.com/2020/12/14/us-sanctions-turkey-over-russian-s400.html . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  6. T.C. D??i?leri Bakanl???. 2022. T.C. D??i?leri Bakanl???’ndan. [online] Available at: <https://www.mfa.gov.tr/iran-ekonomisi.tr.mfa  > [Accessed 25 February 2022].
  7.  ??????. Marefa. https://www.marefa.org/?????? . Accessed February 25, 2022.
  8.  ??? ????? ?. ???? ???? ???????? ????? ???????? ??? ?????? ???????. ????21.  https://arabi21.com/story/1268615/????-????-????????-?????-????????-???-??????-??????? . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  9. ?. ?? ??? ?????? ?????? ??? ????? ?? ????? ????? ??? ????? ??? ??????? ????????? ?? ???? ?????? ??????? ???????. ??? ?????? ?????? https://iefpedia.com/arab/wp-content/uploads/2009/09/???-???????-?????????-??-????-??????-???????-???????-–-?.-??-???-??????-?????.pdf 
  10. Türkiye. Data.worldbank.org. https://data.worldbank.org/country/TR?locale=tr . Accessed February 25, 2022.
  11. Türkiye. Data.worldbank.org. https://data.worldbank.org/country/TR?locale=tr . Accessed February 25, 2022.
  12. Gayri Safi Yurtiçi Has?lan?n Sektörel Da??l?m?. Türkiye Cumhuriyeti Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl???. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/gayri-safi-yurtici-hasilanin-sektorel-dagilimi-i-85707 . Accessed February 25, 2022.
  13. Explore All Countries -Turkey. Cia. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey/ . Published 2022. Accessed February 25, 2022
  14. Turizm gelirleri. TÜRSAB. https://www.tursab.org.tr/istatistikler-icerik/turizm-geliri . Published 2022. Accessed February 25, 2022.
  15.  ????? ????? ????????? ????????? ?? ??? ??????? ????????? ??? ???? ??????? ??????? ???????? ???? ???? ???? ????????? ??? ???? 2016 – 2017. 
  16.  Türkiye ?MSAD Ayl?k Sektör Raporu Bas?n Özeti. ?MSAD; 2016. https://www.imsad.org/files/fileman//Uploads/Files/BB__Turkiye_IMSAD_Aylik_Sektor_Raporu_ARALIK_2016.pdf . Accessed February 25, 2022.
  17. Türkiye ?MSAD Ayl?k Sektör Raporu Bas?n Özeti. ?MSAD; 2016. https://www.imsad.org/files/fileman//Uploads/Files/BB__Turkiye_IMSAD_Aylik_Sektor_Raporu_ARALIK_2016.pdf . Accessed February 25, 2022.
  18. Türk havayolu firmalar?n?n filosunda kaç uçak var?. Turizm Günlü?ü. https://www.turizmgunlugu.com/2021/06/28/turk-havayolu-firmalarinin-filosunda-kac-ucak-var/ . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  19. GSYH’de sanayinin pay? son 20 y?l?n zirvesinde. Dünya. https://www.dunya.com/sirketler/gsyhde-sanayinin-payi-son-20-yilin-zirvesinde-haberi-458415 . Published 2019. Accessed February 25, 2022.
  20. 2020. T.C. Ticaret Bakanl???. https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/mevzuat/genelge/2020 . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  21. 2020. T.C. Ticaret Bakanl???. https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/mevzuat/genelge/2020 . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  22. Explore All Countries -Turkey. Cia. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey/ . Published 2022. Accessed February 25, 2022
  23. 2020. T.C. Ticaret Bakanl???. https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/mevzuat/genelge/2020 . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  24. Explore All Countries -Turkey. Cia. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey/ . Published 2022. Accessed February 25, 2022
  25. 10. Türkiye’ye gelen do?rudan yabanc? yat?r?mlar?n ülke-sektör görünümü (2002-2019). Ucparagraf. https://www.ucparagraf.com/single-post/2020/05/31/Türkiyeye-gelen-do?rudan-yabanc?-yat?r?mlar?n-ülke-sektör-görünümü-2002-2019. Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  26. Ödemeler Dengesi ?statistikleri. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas?. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/ . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  27. Türkiye yabanc? yat?r?mc?ya “güven” vermiyor. DW. https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiye-yabanc%C4%B1-yat%C4%B1r%C4%B1mc%C4%B1ya-g%C3%BCven-vermiyor/a-54335209 . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  28. Habibi N. Turkey’S Economic Relations With Gulf States In The Shadow Of The 2017 Qatar Crisis. Crown Center for Middle East Studies; 2019:4-5. https://www.brandeis.edu/crown/publications/middle-east-briefs/pdfs/101-200/meb132.pdf . Accessed February 25, 2022.
  29. Yüksel E. Y?llara Göre Türkiye’nin D?? Borç Stoku. Dogrulukpayi. https://www.dogrulukpayi.com/bulten/yillara-gore-turkiye-nin-dis-borc-stoku . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  30. Yüksel E. Y?llara Göre Türkiye’nin D?? Borç Stoku. Dogrulukpayi. https://www.dogrulukpayi.com/bulten/yillara-gore-turkiye-nin-dis-borc-stoku . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  31. Yüksel E. Y?llara Göre Türkiye’nin D?? Borç Stoku. Dogrulukpayi. https://www.dogrulukpayi.com/bulten/yillara-gore-turkiye-nin-dis-borc-stoku . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  32. Gür N. ??sizli?in Nedenleri. SETA. https://www.setav.org/issizligin-nedenleri/ . Published 2019. Accessed February 25, 2022.
  33. ?engül S, Özkök C. ??sizlik rakamlar? aç?kland?. Aa. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/issizlik-rakamlari-aciklandi/2139684 . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  34. Enflasyonun Nedenleri. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas?. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi/Fiyat+Istikrari+ve+Enflasyon/Neden . Accessed February 25, 2022.
  35. Enflasyon Hedefleri. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas?. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi/Fiyat+Istikrari+ve+Enflasyon/Enflasyonun+Hedefleri . Accessed February 25, 2022.
  36. TL neden de?er kaybediyor?. Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/tl-neden-deger-kaybediyor-5973176/ . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  37. Deveci E. Merkez’in net rezervi 20 günde 9,2 milyar dolar azald?. Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/merkezin-net-rezervi-20-gunde-92-milyar-dolar-azaldi-5639986/ . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  38. The Automotive Industry in Turkey. Erai Turkey. https://eraiturkey.com/news/the-automotive-industry-in-turkey/ . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  39. 10 Ongoing Mega Projects Of Turkey In 2020. Erai Turkey. https://eraiturkey.com/news/10-ongoing-mega-projects-of-turkey-in-2020/ . Published 2020. Accessed February 25, 2022.
  40.  2021-2022 VGM burs sonuçlar? ne zaman aç?klan?r? Vak?flar Genel Müdürlü?ü bursu ne kadar?. Cnnturk. https://www.cnnturk.com/ekonomi/vgm-burs-sonuclari-ne-zaman-aciklanir-vakiflar-genel-mudurlugu-bursu-ne-kadar . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  41.  2021-2022 VGM burs sonuçlar? ne zaman aç?klan?r? Vak?flar Genel Müdürlü?ü bursu ne kadar?. Cnnturk. https://www.cnnturk.com/ekonomi/vgm-burs-sonuclari-ne-zaman-aciklanir-vakiflar-genel-mudurlugu-bursu-ne-kadar . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  42. 2021-2022 VGM burs sonuçlar? ne zaman aç?klan?r? Vak?flar Genel Müdürlü?ü bursu ne kadar?. Cnnturk. https://www.cnnturk.com/ekonomi/vgm-burs-sonuclari-ne-zaman-aciklanir-vakiflar-genel-mudurlugu-bursu-ne-kadar . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  43. Be? maddede yeni ekonomi modeli ve önemli at?l?mlar. Yeniakit. https://www.yeniakit.com.tr/haber/bes-maddede-yeni-ekonomi-modeli-ve-onemli-atilimlar-1598881.html . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  44. Cumhurba?kan? Erdo?an: Dü?ük faizle, üretimi ve ihracat? destekleyece?iz. Aa. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/cumhurbaskani-erdogan-dusuk-faizle-uretimi-ve-ihracati-destekleyecegiz/2435131 . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  45.  ????????: ???? ?????? ??????? ????? ??? ?? ?????. DailySabah Arabic. https://www.dailysabah.com/arabic/economy/2021/12/17/????????-????-??????-???????-?????-???-??-????? . Published 2021. Accessed February 25, 2022.
  46. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-ukrayna-serbest-ticaret-anlasmasi-is-insanlarina-yeni-is-birligi-kapilari-acacak/2500650 

17. Çal??ma Eki 

Cumhurba?kan? Erdo?an, Türkiye’yi yüksek faiz politikas?ndan ç?kararak orta vadede üretimi, yat?r?m?, istihdam? ve ihracat? art?rma amac?yla Türkiye’de dü?ük faize dayal? yeni bir ekonomi politikas? ve format? izliyor. Cumhurba?kan? Erdo?an bunu “Türkiye’nin ihtiyaçlar?na ve gerçeklerine uygun bir model” olarak tan?ml?yor. Bu politika ?u 5 kritere dayanmaktad?r:

1- Dü?ük Faiz

Cumhurba?kan? Erdo?an’a göre devlet hazinesindeki paran?n büyük k?sm? faizciler yarar?na ç?k?yor. Türkiye’de son 19 y?lda toplam faiz harcamalar? yakla??k 1,1 trilyon Türk liras?, yani yakla??k 501 milyar dolar. Bu finansal kaynaklar? faiz yerine üretime ve yat?r?ma yönlendirmeyi hedefleyen Cumhurba?kan? Erdo?an, federal faiz indirimlerinin yat?r?mlar? art?rmas?n? bekliyor.[41]

2- Yeni Yat?r?m Çekme 

Cumhurba?kan? Erdo?an, Türkiye’nin banka mevduat?na ve faize yat?r?m yapan ?irketler yerine özellikle üretim sektöründe do?rudan yat?r?mlara ihtiyac? oldu?unu söylüyor. Erdo?an, üretimde yeni yat?r?mlara yönelen ?irketlerin önümüzdeki y?llarda istihdam oranlar?n? art?raca??n? ve bunun da i?sizlik oran?nda dü?ü?e yol açaca??n? söylüyor.[42]

3- ?hracat ?çin Daha Fazla Te?vik

Buna ihracat?n art?r?lmas? ve ekonomik büyümenin desteklenmesi de dahildir. 2020’de Türkiye 169 milyar dolar de?erinde ürün ihraç ederken, cari y?l 2021’de ihracat?n? yakla??k 50 milyar dolar art?rd?. ?hracattaki art??, üretimde art?? ve dolay?s?yla i?sizlik oran?nda dü?ü? anlam?na gelir.[43]

4- Enflasyondan Korunmak ?çin Asgari Ücretin Art?r?lmas?

Cumhurba?kan? Erdo?an, yüksek faiz oranlar?ndan ziyade yat?r?m ve büyümeyi ön planda tutan yeni ekonomi politikalar?n?n bir aya?? olarak asgari ücreti iyile?tirmeye odakland?. Erdo?an, asgari ücrette çal??anlar? memnun eden güçlü bir iyile?me olaca??n? belirtmi?ti. [44]

5- Üretimi Te?vik Etmek

Cumhurba?kan? Erdo?an, faiz oran?n? dü?ürerek Türkiye’deki üretim ve üretim sürecini canland?rmaya çal???yor.[45]

Cumhurba?kan? Erdo?an, yeni ekonomi modelinde ?unlar? esas al?yor:

?hracat pazarlar?n?n geni?lemesi: Türk paras?n?n de?er kaybetmesi, kom?u ülke pazarlar?n? Türkiye’den ithalat yapmaya te?vik edebilece?inden, yeni i? olanaklar? yaratmakta, bu da i?sizlik oran?nda azalmaya ve al?m gücünün artmas?na neden olacakt?r.

Ekonomik anla?malar?n uygulanmas?: Cumhurba?kan? Erdo?an, geçti?imiz günlerde Türkiye ekonomisine katk? sa?layacak ekonomik anla?malar yapt?:

Kas?m 2021’de Cumhurba?kan? Erdo?an, Birle?ik Arap Emirlikleri ile tamam? Türkiye’ye yat?r?m içeren 10 milyar dolarl?k ekonomik anla?malar imzalad?.

Ukrayna ile Türkiye aras?ndaki ticaret al??veri?ini art?racak bir serbest ticaret anla?mas? imzalama plan? bulunuyor.[46]

Türk-Afrika Ortakl??? ile Afrika’daki Türk pazarlar?n? geni?leten Türkiye, ortakl?kla 2024’te 50 milyar dolar tutar?na ula?may? hedefliyor.

6- Engeller

Asgari ücretin art?r?lmas? ve do?al kaynaklar?n ithal edilmesinin yüksek maliyetleri nedeniyle imalatta yüksek maliyet.

Türkiye pazar?n?n di?er ihracat pazarlar?n?n büyümesine ba??ml?l???. Türkiye’nin yapt??? ihracat ile di?er ülkelerin ekonomik büyümesi aras?ndaki ba?lant?. Burada Türkiye’den ithalat yapan ülkeleri kastediyoruz.

?hracat ve devletin siyasi ili?kileri aras?ndaki ba?, bir ülke ekonomisini güçlendirmek için ihracat politikas?na dayand???nda, tüm ithalatç? ülkelerle olumlu siyasi ili?kiler kurmas? gerekir, ekonomik ili?ki içinde oldu?u ülkelerle herhangi bir gerilimden kaç?n?r. Örne?in, Türkiye Suriye s?n?r?nda Rus sava? uça??n? dü?ürdü?ünde, Rusya ile ili?kiler bozuldu. Olay sonras? Rusya taraf?ndan al?nan yapt?r?m kararlar?, Türkiye’nin Rusya’ya yapt??? ihracat? ve turizm sektörünü olumsuz etkiledi. 

Sonuç olarak, Cumhurba?kan? Erdo?an’?n izledi?i faizin dü?ürülmesi anlam?na gelen geni?lemeci politika, do?rudan ve oldukça h?zl? bir ?ekilde büyümeyi te?vik etmeyi amaçl?yor. Bu da olumlu etkisinin do?rudan  k?sa ve orta vadede sa?lanabilece?i, ancak uzun vadede olumsuz sonuçlara yol açabilece?i anlam?na gelir. 

Faiz oranlar?n? dü?ürme politikas?, mevcut Türk hükümetinin 2023 seçimlerinin e?i?inde olmas? ve ekonomi düzeyinde h?zl? olumlu sonuçlar elde etmek istemesi nedeniyle gerçekle?tirilmi? olabilir. 

Türk hükümeti, misyonu enflasyonu dü?ürmek ve belirli bir yat?r?m seviyesini korumak olan faiz oranlar?n? yükseltme politikas?ndan ekonomik büyümesini sürdürmek için uzakla?t?. Ancak bu tür bir politika, orta ve uzun vadede sonuçlar?n? göstermekte, k?sa vadede deflasyon ya?anmas? nedeniyle olumsuz etkiye yol açmaktad?r.

Bir Cevap Yazın

%d blogcu bunu beğendi: