Bibizm Olgusu: Netanyahu ?srail Toplumunu ve Siyasetini Nas?l Böldü?
?srail siyasetinin son 12 y?l?nda kesintisiz olarak Ba?bakanl?k yapan Binyamin Netanyahu, ?üphesiz ?srail siyasetinde son dönemin en çok tart???lan aktörü oldu. Son ?srail seçimleri “Netanyahu hakk?nda referandum” olarak de?erlendirilirken, öncesinde sa? ve sol olarak iki kutba ayr?lan ?srail siyaseti art?k Netanyahu yanl?s? ve Netanyahu kar??t? olarak ikiye ayr?l?r oldu. (Ghitis, 2021) Ayn? durum siyasi partilerde de görüldü. ?srail’de, Netanyahu’yu ?srail’in güvenli?inin teminat? olarak gören bir kitle oldu?u gibi; ?srail demokrasisi için bir tehdit olarak görenler de var. Netanyahu hakk?nda en çok tart???lan konulardan biri de Netanyahu’nun yarg? süreci:Netanyahu ?srail tarihinde görevdeyken yarg?lanan ilk Ba?bakan oldu. Netanyahu’nun iktidarda kalmak konusundaki ?srarc? çabalar?, hakk?nda aç?lan davalarla da ili?kilendirildi. Zira, Netanyahu bulundu?u konumu yarg? sürecini etkileyecek ?ekilde kullanmaktan çekinmedi. 2 y?l içinde 4 kere tekrarlanan ?srail seçimlerinde Netanyahu son ana kadar iktidarda kalmak için tüm çabas?n? ortaya koydu. Netanyahu kar??t? blok ise Netanyahu iktidar?na son vermek için tüm farkl?l?klar?na ra?men ortak amaç u?runda birle?ti ve koalisyonu kurmay? ba?ard?. Böylece, Netanyahu iktidar koltu?unu rakiplerine b?rakarak, ?srail siyasetinde muhalefet k?sm?na geçti. Rakiplerinin hükümeti kurmas?ndan sonra yapt??? konu?maya bak?ld???nda dahi Netanyahu için her ?eyin bitmedi?i görülebilir. Zira, Netanyahu konu?mas?nda koalisyonu çok sert bir ?ekilde ele?tirirken yak?nda geri dönece?inin mesaj?n? da verdi. (Times of Israel, 2021)
Uzun ve kesintisiz iktidar? boyunca ?srail tarihi aç?s?ndan önemli ad?mlar atm?? olan Netanyahu, halk?n belli kesimleri taraf?ndan ko?ulsuz ?arts?z desteklenmektedir. Netanyahu destekçileri daha çok sa? kesimden ve dindar Yahudilerden olu?maktad?r. Bu kesim Netanyahu aleyhine olan davalara kulak asmamakta ve Netanyahu’yu, ?srail’i güçlü k?lan bir lider olarak tan?mlamaktad?r. Özellikle, Kudüs’ün ba?kent olarak kabul edilmesi, ?srail’in Golan tepeleri üzerindeki egemenli?inin tan?nmas? Netanyahu’nun önemli ba?ar?lar? aras?nda görülmektedir. Bunlara ek olarak, bölge devletleriyle ?brahim Anla?malar?’n? imzalayarak ?srail’in bölgedeki konumunu güçlendirmesi de Netanyahu’nun diplomatik ba?ar?lar? aras?nda görülüyor. Son olarak, ?srail nüfusunun Covid-19 salg?n?na kar?? k?sa sürede a??lanm?? olmas? da Netanyahu’nun taraftarlar?ndan be?eni toplamas?n? sa?lad?.
Likud destekçilerinin yo?unlukla ya?ad??? bölgelerde halkla yap?lan röportajlar Netanyahu taraftarlar?n?n son seçimlerle ilgili hayal k?r?kl?klar?n? ortaya koyuyor. (Kamar, 2021) Netanyahu’yu do?rudan “Güvenlik” kavram?n?n kar??l??? olarak alg?layan bu kesim, Netanyahu’nun iktidardan gidi?ini korkuyla kar??l?yor. Nitekim, vatanda?lardan birinin “Bizi Hamas’tan ve ?ran’dan kim koruyacak?” ?eklindeki sorusu bunu aç?kça gösteriyor. Bir di?er vatanda? ise 30 sandalyenin bo?a gitti?ini dü?ünüyor ve bunu kabul edemiyor, seçimleri demokratik bulmuyor ve diktatörlük olarak tan?ml?yor. “Bibi’nin aya?a kalkt???n? ve bir konu?ma yapt???n? gördü?ünüzde, bilgisi, k?demi ve tecrübesiyle onun yerini alabilecek biri var m??” diye soran di?er bir vatanda? da Netanyahu’ya olan hayranl???n? gözler önüne seriyor. Netanyahu destekçilerinin genel fikrini gözler önüne seren bu röportajlar ?unu gösteriyor ki, t?pk? Netanyahu gibi taraftarlar? için de her ?ey bitmi? de?il. Aksine onlar da Netanyahu’nun geri dönece?ine dair inançlar?n? koruyorlar.
Netanyahu’ya bu denli ba?l?l?k gösteren bu kitleler, Netanyahu’nun takma ad? olan “Bibi” isminden yola ç?karak “Bibist” olarak isimlendiriliyor. Bibistlerin sahip oldu?u ideolojiye “Bibizm” deniyor. Hayfa Üniversitesinden Sosyoloji Profesörü Sammy Smooha, Bibizm’in, devletin Yahudi kimli?ini güçlendirmeyi demokratik kimli?ini kaybetmek pahas?na destekledi?ini söylüyor. Ayr?ca bu ideolojinin ?srail’deki Yahudileri önce Yahudi sonra ?srailli olarak tan?mlad???n? ve Netanyahu’nun bunu Likud içerisindeki bask?n fikir haline getirmeyi ba?ard???n? dü?ünüyor. (Maltz, 2020)
Netanyahu’yu destekleyen sa? gruplar aras?nda dikkat çeken bir di?ergrup da Haredilerdir. Kendi içinde farkl? görü?ler bar?nd?rmakla birlikte Haredi toplumu için ?srail devletinin kurulmu? olmas? nihai amaç de?ildir. Bu gruplar aç?s?ndan bir Yahudi devletinin kurulmu? olmas? Mesihi ça?a haz?rl?k a?amalar?ndan birisi olarak ele al?nmaktad?r. Dolay?s?yla Haredi siyasetinin temel hedefi devletin faydas? de?ildir. Kendilerini, “toplumu Mesihî ça?a haz?rlayacak öncüler” olarak gören bu dinî topluluklar devlete ve onun mekanizmalar?na pragmatik bir biçimde yakla?maktad?r. (Inbari, 2009) Siyasetleri temelde devletin içerisinde dinî statükonun, kurumlar?n ve faaliyetlerin güçlendirilmesi hedefine dayanmaktad?r.
?srail’in mevcut seçim sistemi hükümet kurmak için irili ufakl? partilerden olu?an bir koalisyon ittifak?n? zorunlu k?lmaktad?r. Dolay?s?yla mecliste birkaç sandalyeye sahip partiler dahi koalisyon aç?s?ndan kritik bir konumda yer alabilmektedir. Netanyahu uzun süren Ba?bakanl??? döneminde iki senelik bir dilim hariç dindar partilere koalisyonda yer vermi?tir. Koalisyon görü?meleri adeta her partinin kendi kâr?n? maksimize etmek üzere oturdu?u bir pazarl?k masas? gibi olmu?tur. Netanyahu iktidar? boyunca Haredi partilere say?s?z tavizler verdi. Bu sayede Haredi partiler temsil ettikleri kitleye oranla orant?s?z bir güce sahip oldular. Bu partiler için Netanyahu’yu önemli k?lan en temel -belki de tek- husus “Netanyahu’nun onlara her türlü tavizi vermeye haz?r olmas? hatta bir anlamda mecbur olmas?yd?” diyebiliriz.
Netanyahu döneminde, tap?nak hareketlerine ve dinî STK’lara aktar?lan bütçeler, Ye?iva ö?rencilerinin askerlikten muafiyeti gibi birçok konuda toplumun di?er kesimleri taraf?ndan ciddi tepki çeken kazan?mlar elde eden Harediler, yeni hükümetle birlikte bu kazan?mlardan baz? tavizler vermek zorunda kalacak gibi gözükmektedir. Her ne kadar Ba?bakan Bennet birçoklar?na göre Netanyahu’dan daha radikal bir isim olsa da hükümetin yap?s? gere?i Haredi toplulu?unun bütün kazan?mlar?n? korumas? oldukça zor gözükmektedir. Ekonomi Bakan? olmas? sebebiyle bütçeleri elinde bulunduran Lieberman, bir Haredi dü?man? olarak bilinmektedir. Bu durum Haredilerin Netanyahu döneminde oldu?u gibi ciddi bütçeler almas?n?n önüne geçecektir. Ayr?ca Ula?t?rma Bakan?’n?n solcu bir isim olmas?, Bat? ?eria’daki yerle?im yerlerine götürülen altyap? yat?r?mlar?nda kesintilerin olmas?na sebep olacakt?r. Bütün bunlar?n yan?nda ?abat günlerinde ula??m, sivil evlilik gibi Haredi toplumu aç?s?ndan kritik öneme sahip baz? meseleler de çoktan gündeme gelmeye ba?lam??t?r.
Bütün bu kay?plar? göz önünde bulundurarak Haredi partilerin Netanyahu günlerine özlem duyaca??n? söylemek güç olmayacakt?r. Ayr?ca Likud halen ?srail’in en çok oy alan partisi ve Netanyahu da halen bu partinin ba?kan?. Dolay?s?yla Haredi partiler Likud’a ve Likud’un ba??nda oldu?u sürece Netanyahu’ya yak?n durmaya devam edeceklerdir. Zira Haredi partilerinin Likud’un olmad??? bir senaryoda farkl? partilerle koalisyon kurmas? say?sal aç?dan da zor gözükmektedir.
Netanyahu kar??t? gruplar?n ise Netanyahu’ya bak??? oldukça farkl?d?r. Son dönemde de Netanyahu kar??t? protestolar s?kl?kla vuku bulmaktad?r. Öyle ki, koronavirüs salg?n? dolay?s?yla yasaklanan gösteriler dahi protestocular?n h?z?n? kesmeye yaramad?. Zaten Netanyahu hükümetinin ?srailli Araplara kar?? ?rkç? tutumunu ve Filistin-?srail meselesindeki duru?unu desteklemeyen Netanyahu kar??t? blok, koalisyon kurulmadan önceki süreçte ya?anan Filistin-?srail gerginli?inden de Netanyahu’yu sorumlu tutmaktad?r. Ayr?ca, Netanyahu ki?isel ç?karlar?n? göz önünde bulundurmak u?runa ülkenin ç?karlar?n? ikinci plana atmakla itham edilmektedir. Evinin önünde toplanan protestocular bu gerginliklerle ilgili “Netanyahu’nun ?srail için tehlikeli oldu?u ve a?amayaca?? k?rm?z? çizgi olmad??? bir kez daha kan?tland?.” ?eklinde yorumda bulundu. (Jerusalem Post Staff, 2021) Netanyahu kar??tlar?n?n Netanyahu’ya bak??? öyle bir noktaya geldi ki, demokrasinin devaml?l??? için Netanyahu’nun gidi?i bu kitle aç?s?ndan elzem olarak görülmeye ba?land?. Öyle ki, bu kitle taraf?ndan son yap?lan seçimler demokratik olmak ile Yahudi olmak aras?nda yap?lan bir tercih olarak alg?land?. (Levy, 2021) Netanyahu kar??tlar?, yeni hükümetin güvenoyu almas?n? Tel Aviv’in Rabin meydan?nda co?kuyla kutlad?. Kutlamaya kat?lanlardan birisi Netanyahu dönemiyle ilgili görü?lerini ?öyle ifade etti: “Uzun zamand?r süren çok kötü bir rüyayd?. Adeta bir kabustu.” ?srailli bir di?er vatanda? ise çok mutlu oldu?unu belirtirken, “Nihayet o korkunç insandan kurtulduk, ad?n? bile anmak istemiyorum” dedi. (Gavrielov, 2021)
?srail siyasetinde oldukça tart??mal? bir aktör olan Netanyahu, halk?n farkl? kesimleri taraf?ndan da farkl? alg?lanan bir isim. Muhalefet koltu?una geçerken dahi geri dönece?inin mesaj?n? veren Netanyahu, yeni hükümetin ilk günlerinden itibaren hükümete zarar vermeyi amaçlayan çal??malar?na ba?lad?. Bunun için farkl? konularda krizler ç?karmay? deneyecek olan Netanyahu’nun en önemli amaçlar?ndan biri de göz önünde bulunmay? ve gündeme hakim olmay? sürdürmek… Fakat tüm bunlar? Ba?bakanl?k ofisinin imtiyazlar? olmadan sa?lamakta zorlan?yor. (Pfefer, 2021)
Ba?vurular
Gavrielov, N. (2021, 06 13). In Tel Aviv, a dance party celebrates the exit of the ‘crime minister.’ New York Times. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.nytimes.com/2021/06/13/world/middleeast/tel-aviv-netanyahu-opponents-celebrate.html
Ghitis, F. (2021, 04 1). Israel Is No Longer Right or Left. It’s Pro- and Anti-Netanyahu. World Politics Review. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.worldpoliticsreview.com/articles/29537/israeli-elections-show-it-s-not-a-right-or-left-country-it-s-pro-and-anti-netanyahu
Inbari, M. (2009). Jewish Fundamentalism and the Temple Mount: Who Will Build the Third Temple? State University of New York Press.
Jerusalem Post Staff. (2021, 05 22). Anti-Netanyahu protesters blame PM for Gaza escalation. The Jerusalem Post. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.jpost.com/israel-news/anti-netanyahu-protesters-to-gather-blame-pm-for-gaza-escalation-668825
Kamar, A. (2021, 06 18). Bibi K?sa Sürede Tekrar Dönecek, Onun Yerini Alacak Kimse Yok: Netanyahu Destekçileri De?i?im Bekliyor (?branice). Yediot Aharonot. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.ynet.co.il/news/article/rJyI8lOsO
Levy, G. (2021, 06 27). Israel’s Moment of Truth Is Approaching – Will It Choose to Be Jewish or Democratic? Haaretz. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.haaretz.com/opinion/.premium-israel-s-moment-of-truth-is-approaching-will-it-choose-to-be-jewish-or-democratic-1.9943467
Maltz, J. (2020, 08 07). Meet the ‘Bibists’: Netanyahu Loyalists Say There’s a Reason They’re Not Out in the Streets Defending Him. Haaretz. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-meet-the-bibists-netanyahu-loyalists-explain-their-support-1.9054619
Pfefer, A. (2021, 07 26). Netanyahu Is Using the Third COVID Vaccine to Try to Remain Relevant. Haaretz. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.haaretz.com/israel-news/.premium.HIGHLIGHT-netanyahu-is-using-the-third-covid-vaccine-to-try-to-remain-relevant-1.10036060
Times of Israel. (2021, 06 18). Full text: Netanyahu’s furious final speech after 12 years as prime minister. Times of Israel. Retrieved 08 16, 2021, from https://www.timesofisrael.com/full-text-netanyahus-furious-final-speech-after-12-years-as-prime-minister/