Türkiye’de son 5 y?lda ya?anan geli?meler | ENERJ? 2015-2020

Bu ara?t?rma dizisinde, Türkiye’nin son 5 y?lda (2015-2020) uluslararas? duru?undaki geli?melerini, iç meseleleri ve bölgesel durumunu inceliyoruz. Söz konusu zaman dilimi, Türkiye’nin niteliksel ve köklü de?i?ikliklere tan?kl?k etti?i y?llard?r. 2016’daki ba?ar?s?z darbe giri?imi, ard?ndan ülkenin yeniden yap?lanmas?, toparlanmaya çal??mas?, yap?lan referandumun etkileri, ba?kanl?k sistemine geçilmesi ve buna e?lik eden uluslararas? ve bölgesel de?i?iklikler, en önemlisi de Donald Trump’?n Amerika Birle?ik Devletleri ba?kanl???na gelmesi ve ard?ndan Joe Biden’?n Beyaz Saray’a yerle?mesiyle Amerikan yönetiminin önceliklerinin de?i?ti?i y?llar… Bu süreçte, Türk d?? politikas? hem masada hem de sahada Suriye ve Libya gibi uluslararas? arenalara yönelmi?, Afrika ve Orta Asya’da Türk rolü etkinle?mi?tir. Tüm bunlar?n üstüne ortaya ç?kan koronavirüs salg?n?, ekonomik, sosyal ve siyasi de?i?ikliklere yol açm??t?r. Ya?anan tüm bu geli?meler, son 5 y?l? Türkiye için bir kilometre ta?? haline getirmi?tir. Bu ba?lamda çal??malar?m?zda; Türkiye ekonomisini; enerji alan?ndaki geli?meleri, askeri sanayile?meyi iç meseleler ve d?? ili?kiler ?????nda mercek alt?na alaca??z. Ayr?ca, Türkiye’nin bölgesel ve uluslararas? rolünün yükseli?ini ve üstünlü?ünü inceleyerek uluslararas? konumunu geli?tirmeye yönelik mevcut tutumu nedeniyle kar?? kar??ya oldu?u zorluklar? ele alaca??z. Bu ara?t?rma dizisinin gerçeklerin ayd?nlat?lmas?na ve 5 y?l önceki Türkiye’ye k?yasla ?imdiki Türkiye’nin kapsaml? bir resminin çizilmesine katk?da bulunaca??n? umuyoruz.

Dr. Mustafa Al-Wahaib

Anadolu Yak?n Do?u Ara?t?rmalar? Merkezi

Giri?

2002 y?l?nda Adalet ve Kalk?nma Partisi’nin (AK Parti) iktidara gelmesiyle kapsaml? bir kalk?nma sürecine giren Türkiye, dünyan?n en büyük 20 ekonomisinden biri haline geldi. Bu durum Türkiye’nin sanayi ve teknolojik kalk?nmas?n? sa?lamak için yurt d???ndan enerji ithal etme ihtiyac?n? art?rm??t?r. Özellikle de nüfus artmaya devam ederken, enerji ihtiyac?n?n Türkiye ekonomisi üzerinde yaratt??? tüm bask?lar da ikiye katlanm??t?r.

Enerji sektörü, turizm, tar?m, ula??m ve lojistik gibi ço?u sektörlerle do?rudan ba?lant?l?d?r. Uluslararas? Enerji Ajans?’n?n çal??malar?na göre, elektrik kullan?m?ndaki art??la beraber Türkiye’de enerji tüketiminin de art?? beklenmektedir. Bu nedenle Türkiye ekonomik büyümesini sürdürmek için enerji kaynaklar?n? çe?itlendirmek zorundad?r. Türkiye enerji piyasalar? iki ana özellik ile tan?mlanabilir. ?lk özellik artan taleptir. Uluslararas? Enerji Ajans?’na (IEA) göre, Türkiye, IEA üye ülkeleri aras?nda en h?zl? orta ila uzun vadeli enerji büyümesini ya?ayacakt?r.

?kinci özellik, ithalata ba??ml?l?kt?r. Türkiye’nin birincil enerji kaynaklar?nda ithalata ba??ml?l?k oran? yakla??k yüzde 70 civar?ndad?r. Bu artan talebi kar??lamak için Türkiye enerji piyasalar?n? geli?tirmeye; büyük piyasa reformlar?n? uygulamaya, altyap?s?n? geli?tirerek ithalat?nda çe?itlilik sa?lamaya karar vermi?tir.

2. Türkiye’nin Enerji Güvenli?i Politikas?

Türkiye’de enerji güvenli?inin sa?lanmas?, devletin siyasi, ekonomik ve sosyal güvenli?i ile ba?lant?l?d?r ve ülkenin ya?ad??? geli?im ve kalk?nma sürecinin devam? ad?na devletin ulusal güvenlik önceliklerinden biridir.

Türkiye’nin enerji politikas?, ithalat kaynaklar?n?n çe?itlili?ini art?rmaya, enerji sektöründeki yat?r?mlar? korumaya ve uluslararas? bir koridor olarak gaz?n Türkiye topraklar?ndan ta??nmas?nda etkin bir rol oynamaya odaklanmaktad?r. Türkiye, enerji güvenli?ini sa?lamada bir yandan Do?u ile Bat? aras?ndaki di?er yandan da enerji kayna?? üreten ülkeler ve Avrupa Birli?i’ndeki tüketici ülkeler aras?ndaki jeopolitik konumuna güvenmektedir. Türkiye enerji politikas?n?; ticaret f?rsatlar? sunan, fiyat belirleyen, stoklar? ve boru hatlar?n? koruyan ve böylece enerji güvenli?ine katk?da bulunan uluslararas? bir merkez olarak belirlemektedir.

Türkiye’de nüfus art??? h?zlanmaktad?r. Bu da iç enerji talebinde art??a sebep olmaktad?r. Dünya Enerji Konseyi taraf?ndan derlenen 2018 Dünya Enerji Üçlü Endeksi’ne göre, “Enerji güvenli?inin derecesi, arz çe?itlili?i aç?s?ndan Avrupa Birli?i’ndeki di?er ülkelere k?yasla Türkiye’de artm??t?r.” Rapora göre 2018 y?l?nda Türkiye’nin enerji güvenli?i s?ralamas? 2019’a göre 15 s?ra yükselmi?tir.

3. 2015 öncesi ulusal enerji stratejileri ve politikalar?

Türkiye’nin enerji altyap?s?n?n sa?lam olmamas? nedeniyle enerji güvenli?i politikas? büyük ölçüde boru hatlar?ndan gelen ithalata ba??ml? olmu?tur. Örne?in, Türkiye, boru hatlar? üzerinden a??rl?kl? olarak gaz ithal ediyordu; Türkiye’de 2000 y?l?ndan önce yaln?zca iki gaz s?v?la?t?rma tesisi bulundu?undan, gaz s?v?la?t?rma, depolama ve nakliye altyap?s? günlük tüketim için yeterli de?ildi. ?thal s?v?la?t?r?lm?? gaz?n oran?, toplam ithalat?n yaln?zca yüzde 15’ini olu?turuyordu. Ek olarak, maksimum stratejik depolama kapasitesi, y?ll?k tüketimin yüzde 5’ine e?it olan yaln?zca 3 milyar metreküpe tekabül etmekteydi. Bu miktar, ithatalat?n tehlikeye girmesi durumunda yaln?zca birkaç gün yetecek düzeydeydi.

Türkiye’nin enerji güvenli?i, gaz ithalat?n?n yar?s?ndan fazlas?nda Rusya’ya ba??ml? olmas? nedeniyle tehdit alt?ndayd?. Rusya’n?n 2014 y?l?nda Türkiye’ye yönelik do?algaz ihracat? 26,9 milyar metreküp civar?ndayd?. Bu da toplam do?algaz ithalat?n?n yüzde 54,76’s?n? temsil etmektedir. Bu oran?n yüzde 18,13’ünü ?ran, yüzde 12,33’ünü Azerbaycan, yüzde 8,48’ini Cezayir ve yüzde 2,8’ini Nijerya izlemektedir. Türkiye’nin do?algaz arz?nda Rusya’ya a??r? ba??ml?l???, Rusya’ya kar?? d?? politika yürütme kabiliyetini k?s?tlam??t?r. Bu da iki ülke aras?nda ortaya ç?kabilecek herhangi bir krizde Türkiye’nin arz?n? tehlikeye atm??t?r.

2014 y?l?nda yenilenebilir enerji kaynaklar?n?n genel enerji tüketimindeki pay? yüzde 9,1’di. ?ekil 1’de görüldü?ü gibi, bu oran?n dü?ük olmas?n?n nedeni bu sektöre ili?kin üretilen projelerin yetersiz olmas?d?r. (Rüzgar enerjisi, güne? enerjisi ve hidroelektrik enerjisi gibi).

?ekil-1’e bak?ld???nda, fosil enerji kaynaklar?na ba??ml?l???n yüksek oldu?u, yenilenebilir enerjiye ba??ml?l???n az olmas?n?n yan? s?ra, devletin elektrik enerjisi üretecek nükleer enerji için projeleri olmad??? gerçe?i ortaya ç?kmaktad?r. Ayr?ca devlet, karasular?nda gaz ve petrol kaynaklar?n?n ke?fi aç?s?ndan kayda de?er bir ara?t?rma ve ke?if çal??malar? yürütmüyordu.

4 – Türkiye’deki enerji kaynaklar? haritas?

Türkiye’de tüketim oran? y?ll?k yüzde 3 ila yüzde 8 aras?nda art?? göstermektedir. Zira Türkiye, sürekli ekonomik ve teknolojik geli?me a?amas?nda olan bir ülkedir. Bu nedenle devlet, kalk?nma sürecini garanti alt?na alan istikrarl? enerji güvenli?ini sa?lamak için mevcut tüm f?rsatlardan yararlanmaya çal??maktad?r. ?ekil-2’de görüldü?ü gibi, Türkiye enerji üretimi için tüm do?al kaynaklar? hedef almaya çal??m??t?r. Çünkü Türkiye, politikas?n? kendisi için daha güçlü enerji güvenli?i sa?layacak enerji kaynaklar?n?n optimum kullan?m?na yönelik düzenlemi?tir.

5. Yenilenebilir Enerji

Türkiye birçok yenilenebilir enerji kayna??na sahiptir. Bu kaynaklar, sürdürülebilir enerji kaynaklar?n? güvence alt?na al?nmas?na katk? sa?lar. Ülke, kömür, do?algaz ve baz? nükleer yat?r?mlar?n yan? s?ra artan ihtiyac? kar??lamak, ithalata ba??ml?l??? azaltmak ve enerji güvenli?ini art?rmak için çe?itli stratejiler üzerinde çal??maktad?r.

Güne?, rüzgar enerjisi ve su kaynaklar?ndan bol miktarda yenilenebilir enerji kayna??na sahip olan Türkiye’de, yenilenebilir enerjinin; enerji kaynaklar?n?n çe?itlendirilmesindeki rolü büyüktür. Tablo-1’de yenilenebilir enerjilerin elektrik üretimine katk?s?ndaki art??? gösterilmektedir.

Y?l	Üretime katk?s?
2015	%31.9
2016	%32,9
2017	%29.3
2018	%32
2019	%43.5

Tablo-1: yenilenebilir enerjilerin elektrik üretimine katk?s?ndaki art??

6. Türkiye’deki kömür rezervleri

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl???, Türkiye’nin uluslararas? arenada orta düzeyde kabul edilen kömür rezervlerine sahip oldu?unu aç?klad?. Türkiye’deki kömür rezervi, küresel rezervin yakla??k yüzde 0,6’s?na tekabül eden 18,5 milyar tondan olu?uyor. Kömür, elektrik ve çelik üretiminde önemli bir malzeme olarak kullan?l?yor. Kömür, Türkiye’de k?sa ve orta vadede kalk?nma ve enerji planlar?nda önemli bir rol oynamaktad?r. Tablo-2, Türkiye’nin y?ll?k kömür tüketimini göstermektedir.

Y?l	Y?ll?k tüketim (bin ton)
2015	58.5 bin ton
2016	73 bin ton
2017	74 bin ton
2018	83.9 bin ton
2019	87 bin ton

Tablo-2: Türkiye’nin y?ll?k kömür tüketimi

7. Türkiye’nin y?ll?k do?al gaz ithalat?

Türkiye’nin do?algaz tüketimi 2017 y?l?nda 53,9 milyar metreküpe ula?t?, ard?ndan 2018 ve 2019’da azald?. Tablo-3’te gösterildi?i gibi, gaz tüketimi 2018’de yüzde 8,6, 2019’da ise yüzde 8 azald?. 2020 y?l?n?n ilk 7 ay?n? bir önceki y?l?n ayn? dönemiyle kar??la?t?rd???m?zda, do?algaz tüketimindeki dü?ü? e?iliminin devam etti?i görülmektedir. Bu dü?ü? e?iliminde Covid-19 salg?n?, do?algaz santrallerinin üretimindeki de?i?iklikler ve kaydedilen s?cakl?klardaki iklim de?i?ikliklerinin rol oynad??? varsay?labilir. Gaz ithalat? 2017 ve 2018’e göre yüzde 14 ve yüzde 4 oran?nda azalm??t?r. Yunanistan ve Bulgaristan’a yap?lan gaz ihracat? ise 2018 y?l?na göre yüzde 13,3 artarak 763 milyon metreküpe ula?t?.

Evlerde tüketilen do?al gaz miktar? 2019’a göre yüzde 14 art??la 14,4 milyar metreküpe ula??rken, 2020’nin ilk yedi ay?nda do?algaz tüketimi bir önceki y?l?n ayn? dönemine göre yüzde 3,5 azald?. Korona salg?n? nedeniyle hizmet sektörü, petrol rafinerileri, kimya sektörü ve dönü?üm sektörlerine olan talepte de dü?ü? ya?and?.

Y?l	?thal edilen miktar (milyar metreküp)
2015	48 milyar metreküp
2016	46 milyar metreküp
2017	53.9 milyar metreküp
2018	49.7 milyar metreküp
2019	44.8 milyar metreküp

Tablo-3: Türkiye’nin y?ll?k do?algaz ithalat?

Türkiye’de enerji de?erlendirmelerine dahil olan EPDK’n?n verilerine göre, Türkiye’nin LNG ithalat hacmindeki pay? her geçen y?l artmaktad?r ve 2019 y?l?nda bu oran yüzde 28 seviyesine ula?m??t?r. 2020’nin ilk yedi ay?nda LNG’nin pay? 2018’in ayn? dönemine göre yüzde 41 art?? gösterirken, bu oran 2017’nin tamam?ndaki LNG ithalat?n?n üstündedir. ?ekil-3, 2015 y?l?ndan bu yana LNG ithalat?ndaki art??? göstermektedir.

LNG ithalat oran?ndaki art??, Türkiye’de do?algaz arz güvenli?inin sa?lanmas?na önemli ölçüde katk?da bulunan gaz depolama ve s?v?la?t?rma alan?ndaki çe?itli geli?melerden kaynaklanmaktad?r. Türkiye, son 5 y?lda depolama sürecini geni?letmi? ve yakla??k 5,5 milyar metreküp depolama kapasitesine ula?m??t?r. ?lk yap?lan LNG terminalleri ?öyle: birincisi; Marmara Ere?lisi, ikincisi; Ege Gaz- 2006, üçüncüsü; 2016’da in?a edilen Etki Liman, dördüncüsü, BOTA?. 2017 y?l?nda faaliyete geçen Yüzer LNG Depolama ve Gazla?t?rma Ünitesi BOTA? s?v?la?t?r?lm?? do?algaz?n depolanmas? ve iletim hatlar?na ta??nmas? amac?yla kurulmu?tur. Hükümet ayr?ca, Türkiye’deki envanteri y?ll?k gaz tüketiminin yüzde 20’sine ç?karacak büyük bir depolama tesisi in?a etme sürecindedir.

2010-2017 y?llar? aras?nda Rusya’n?n Türkiye’ye do?al gaz ithalat?ndaki pay?n?n ortalama yüzde 54 oldu?u, ancak Tablo-4’te gösterildi?i gibi 2018’in ba??ndan itibaren Rusya’dan ithalat?n azalmaya ba?lad??? belirtilmektedir.

?thal edilen ülke	2015	2016	2017	2018	2019
Rusya	%56	%52.9	%51.9	%46.9	%33
?ran	%16	%16.6	%16.7	%15.6	%18
Azerbaycan	11	14	%11.8	%14.9	%21
Cezayir	%8	9.2	%8.4	%9.1	12.5
Nijerya	%3	%2.6	%2.4	%4.3	3.8
Katar	%4	%2	%2.8	%5.9	%6

Tablo-4: Türkiye’nin do?algaz ithalat kaynaklar?

Türkiye 2019 y?l?nda Azerbaycan’dan 9,6 milyar metreküp gaz ithal etmi?tir. Bu rakam, Azerbaycan’?n Türkiye’ye yapt??? ihracatta bu zamana kadarkilerin en yükse?i olarak kaydedilmi?tir. 2020’nin ilk 7 ay?nda da Azerbaycan’?n pay?nda yüzde 23’lük bir art?? kaydedilirken, ayn? dönemde Rusya ve ?ran’dan yap?lan do?algaz al?m hacmi ve bu iki ülkenin 2018 y?l?n?n ayn? dönemine göre ülkenin toplam ithalat içindeki pay? azalm??t?r.

Rakamlar üzerinden de?erlendirme yap?l?rsa; Türkiye’nin Rusya ile aras?ndaki baz? siyasi anla?mazl?klar nedeniyle (Suriye, Libya, Karaba?, Karadeniz güvenli?i) Rusya’dan yapt??? gaz ithalat?n? azaltmas? olas? bir durumdur. Bu meselelerdeki görü? ayr?l?klar? Rusya’y? Türkiye’ye gaz ihraç etmeyi b?rakmaya itebilir. Nitekim Rusya, 2008’de Do?u Avrupa ülkeleri ve Gürcistan’a gaz ihraç etmeyi b?rakm??t?. Türkiye’nin Rusya’dan ithal etti?i gaz? azaltmas?nda özellikle Trans-Anadolu Do?al Gaz Boru Hatt?’n?n (TANAP) ba?lamas?yla birlikte tedariki çe?itlendirme çabalar? da dahil olmak üzere ba?ka nedenler de bulunuyor. Bu nedenle Rusya’dan ithal edilen gaz miktar?n?n azalmas?, Azerbaycan ve di?er LNG ihraç eden ülkelerin paylar?n? (Katar, Cezayir) artt?rm??t?r.

8. Türkiye’de petrol sektörü

Ortalama olarak, Türkiye’deki petrol tüketimi Türkiye’nin toplam enerji tüketiminin yüzde 30’unu olu?turmaktad?r. Türkiye’nin ham petrol üretimi y?lda yakla??k 2,5 milyon ton olup, petrol rezervleri 324 milyon varildir ve bu rezervler güneydo?u bölgesinde bulunmaktad?r. Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl??? (TPAO) petrol arama faaliyetleri gerçekle?tirmektedir. Ayr?ca Tablo-5”de gösterildi?i gibi petrol ihtiyac?n?n yüzde 90′?ndan fazlas? ithalatla kar??lanmaktad?r.

Y?l	Y?ll?k petrol ithalat?(milyon ton)
2015	43.3 milyon ton
2016	47 milyon ton
2017	49.3 milyon ton
2018	47.4 milyon ton
2019	47.9 milyon ton

Tablo-5: Türkiye’nin y?ll?k petrol ithalat?

2018 y?l?nda ?ran’dan ham petrol ithalat?, ABD yapt?r?mlar? nedeniyle önceki dönemlere göre azalm??t?r. 2019’un son alt? ay?nda ve 2020’nin ilk sekiz ay?nda ?ran’dan petrol ithalat? gerçekle?memi?tir. Tablo-6’da yer ald??? gibi, Rusya ve Irak’?n petrol ürünleri ithalat?ndan paylar?, 2019 y?l?nda art?? göstermi?tir.

Ülke	2015	2016	2017	2018	2019
?ran	%20	%17	%45	%34	%5
Rusya	%11	%19	%8	%9	%34
Irak	%41	%23	%27	%32	%31
Suudi Arabistan	%9	%6	%7	%8	%6
Kazakistan	%3	%3	%2	%6	%10

Tablo-6: Türkiye’ye petrol ithal eden ülkeler ve ithalat oranlar?.

9. 2015-2020 aras? Türkiye’nin enerji güvenli?ini sa?lama alan?ndaki projeleri

9:1. Akkuyu Nükleer Santrali ?n?aat?

Türkiye enerji kaynaklar?na nükleer enerjiyi eklemeyi planlamaktad?r. 1970’ten bu yana bir nükleer santrali i?letme plan? geli?tiren Türkiye’nin ekonomik büyüme hedeflerinin önemli bir k?sm?n? nükleer enerji planlar? olu?turmaktad?r. Yak?n tarihte, Türkiye Rusya ile 4 bin 800 MW üretecek nükleer santral in?a etmek için bir anla?ma imzalam??t?r. Türkiye’deki ilk nükleer santralin in?aat?na Nisan 2018’de ba?lanm??t?r. Ayn? zamanda Frans?z-Japon ortakl???nda bir nükleer santralin Sinop’ta kurulmas? beklenmektedir. Üçüncü tesis ise Çin taraf?ndan in?a ediliyor ve Çin’in ayr?ca uranyum madencili?i projesini gerçekle?tirmesi planlanmaktad?r.

Akkuyu Nükleer Santrali olarak an?lacak ilk nükleer santralin in?as? için Mersin’in Akkuyu ?lçesi seçilmi?tir. Akkuyu Yap-Sahip Ol-??let modeline göre tasarlanm?? olup, 4 ünitede toplam 4 bin 800 MW kapasiteye sahiptir. ?lk ünitenin 2023 y?l?nda faaliyete geçmesi planlanmaktad?r. Nükleer enerji sektörünü düzenlemek için yeni bir düzenleme organ? olu?turulmu?tur. Santral Tablo-7’de gösterildi?i gibi in?a edilecek ve i?letilecektir.

Nükleer santral ismi	Yap?m?na ba?lanan tarih	Biti? ve santralin faaliyete geçme tarihi
Akkuyu 1	2018	2023
Akkuyu 2	2020	2024
Akkuyu 3	2021	2025
Akkuyu 4	2022	2026

Tablo-7: Yap?m a?amas?nda olan nükleer santraller

9:2. TANAP boru hatt?n?n faaliyete ba?lamas?

2020 y?l?nda Türkiye ve Azerbaycan, Azerbaycan’daki ?ah Deniz sahas?ndan ba?layarak Gürcistan topraklar?ndan Türkiye’ye uzanan TANAP boru hatt?n? açm??t?r. Yunanistan s?n?r?nda, Edirne’nin ?psala bölgesinde, Avrupa’ya gaz ta??yan TAP boru hatt?na ba?lanacak olan TANAP, halihaz?rda faaliyete geçmi? olup, ilk gaz 2020 y?l?nda Türkiye’ye pompalanm??t?r.

Bu proje Türkiye’nin enerji güvenli?ini art?rmak için ülkeye önemli bir kaynak çe?itlili?i getirmektedir. Ayn? zamanda, Türkiye kendi topraklar?ndan geçen y?ll?k gaz geçi? gelirlerinden ekonomik kazan?mlar elde edecektir. Proje, Türkiye’nin bölgesel bir gaz ticareti merkezi olma iste?inin güçlenmesine katk?da bulunmaktad?r. Azerbaycan ve Türkiye, bu projenin kurulum a?amas?nda Petkim’de rafineri projesinin temelini atm??t?r.

9:3. Karadeniz’de do?algaz ke?fi

21 A?ustos 2020 tarihinde Türk sismik gemisi Oruç Reis’in ara?t?rmalar? sonucu, Bat? Karadeniz’in Tuna-1 bölgesinde, 1 numaral? haritada gösterilen alanda 320 milyar metreküp civar?nda do?algaz rezervi ke?fedilmi?tir. Bu ke?iften yakla??k iki ay sonra 17 Ekim 2020’de Cumhurba?kan? Erdo?an, o bölgede ke?fedilen do?algaz rezervinin 85 milyar metreküp daha artt???n? ve toplam miktar?n 405 milyar metreküpe ç?kt???n? aç?klad?. Oruç Reis sismik gemisi, Fatih, Yavuz, Kanuni sondaj gemileri ile birlikte Karadeniz’de ve Do?u Akdeniz’de ke?if faaliyetlerine devam etmektedir.

Ke?fedilen do?algaz?n yüksek kaliteli ve “kuru gaz” olarak adland?r?ld???, zararl? maddeler içermedi?i ve üretim a?amalar?n?n daha kolay oldu?u belirtilmektedir. Bu nedenle tüketim amac?yla gaz ç?karmak ekonomik olarak uygun bir yat?r?m olarak kabul edilmektedir. Enerji Bakanl???’na göre ke?fedilen sahada üretim 2023 y?l?nda ba?layacakt?r. Y?ll?k üretimin 10 milyar metreküp oldu?u tahmin edilirken, bu rakam?n Türkiye’nin do?algaz talebinin yüzde 16-20’sini kar??lamas? beklenmektedir.

Türkiye’nin baz? do?algaz anla?malar? 2021’de sona erecektir. Bu nedenle, ke?fedilen rezervler, gelecekteki anla?malar için Türkiye’nin pozisyonunu güçlendiren bir faktör olabilir. Herhangi bir petrol veya gaz rezervi ke?fi, Türkiye’nin enerji güvenli?ini destekleyecektir ve büyük bir rezerve ula??lmas? durumunda, bu, bölgede ezber bozan bir unsur haline gelecektir. Gerçekle?en ve gerçekle?me potansiyeli olan ke?iflerin d?? ticaret dengesinin iyile?tirilmesi ve döviz ihtiyac?n?n azalt?lmas? gibi olumlu ekonomik yans?malar? olaca?? gibi, ku?kusuz, Türk d?? politikas?n?n daha ba??ms?z hareket etmesinde de belirleyici bir faktör olacakt?r.

9:4. 2017-2023 Ulusal Enerji Verimlili?i Eylem Plan?

01/02/2018 tarihinde yürürlü?e giren Enerji Verimlili?i Ulusal Eylem Plan? (2017-2023) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl??? taraf?ndan geli?tirilmi?tir.

2017-2023 döneminde bina, hizmet, enerji, ula??m, sanayi, teknoloji ve tar?m? kapsayan çe?itli projeler hayata geçirilecek ve 2023 y?l?nda Türkiye’de enerji tüketiminin yüzde 14 azalt?lmas? için çal??malar yap?lacakt?r. Plan, 55 faaliyetten olu?maktad?r. 2023 y?l?na kadar 23,9 milyon ton enerji kayna?? biriktirilmesi ve enerji sektörüne 10,9 milyar dolarl?k yat?r?m yap?lmas? beklenmektedir. Planla 2017-2023 y?llar? aras?nda beklenen toplam mali tasarruf miktar? 8,4 milyar dolar olarak hesaplanm??t?r.

9:5. 2023 stratejisinin geli?tirilmesi

Türk hükümeti, Enerji Bakanl??? arac?l???yla, enerji sektörü için bir eylem plan? önermi?tir. Bu plan ?u stratejileri içermektedir:

Yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklar?na dayal? hibrit elektrik enerjisinin toplam enerji içindeki pay?n?n yüzde 59’dan yüzde 65’e ç?kar?lmas? için çaba harcanacakt?r.

Nükleer enerji, arz kaynaklar?na dahil edilecek ve enerji arz?ndaki pay?n?n art?r?lmas?na yönelik çal??malara devam edilecektir.

Do?algaz ve elektrik altyap?s? güçlendirilecektir.

Ba?ta aç?k deniz olmak üzere petrol ve do?al gaz arama ve üretim faaliyetlerinin h?zlanmas? garanti alt?na al?nacakt?r.

Elektrikli araçlar için güç sistemi planlanacakt?r.

Türkiye’yi enerji ticaret merkezi haline getirme çabalar? sürdürülecektir.

Enerji ve do?al kaynaklar alan?nda teknolojik geli?me ve yerlile?tirme faaliyetleri devam edecektir.

Enerji ve do?al kaynaklarda kullan?lan ekipmanlar?n yerli üretim oran?n?n art?r?lmas?na yönelik çal??malara devam edilecektir.
Enerji ve do?al kaynaklar alan?nda stratejik öneme sahip ara?t?rma ve geli?tirme projeleri art?r?lacakt?r.

Türkiye, do?algaz altyap?s?nda önemli aç?l?mlar gerçekle?tirmi?tir. Silivri ve Tuz Gölü olmak üzere toplam 5,4 milyar metreküp kapasiteli iki yer alt? depolama tesisine sahiptir. Türkiye yer alt? depolama kapasitesini geni?letmek için yat?r?mlar yapmaya devam etmektedir. Türkiye ayr?ca do?algaz depolama kapasitesini y?ll?k tüketiminin en az yüzde 20’sine ç?karmay? hedeflemektedir.

2018 y?l?nda, ithal edilen gaz? tekrar kullan?labilir gaza dönü?türmek için iki tesis in?a edildi. ?ki LNG terminalinin geni?letilmesiyle birlikte toplam LNG enjeksiyon kapasitesi günde 117 milyon metreküpe ula?t?. Türkiye, do?algaz hatlar?n?n iletim kapasitesini günde 300 milyon metreküpün üzerine ç?karman?n yan? s?ra, gelecekteki aç?l?mlarla günde 400 milyon metreküpe kadar ula?t?rmay? hedeflemektedir.

10. Türkiye’de enerji güvenli?i alan?nda kar??la??lan engel ve zorluklar

Türkiye, enerji güvenli?i ba?lam?nda hala büyük zorluklarla kar?? kar??yad?r. Bunun nedeni, petrol ve do?algaz konusunda neredeyse tamamen d??a ba??ml? olmas?d?r. Bu ba??ml?l?k, Türk d?? politikas?n? de?i?ik alanlarda olumsuz bir ?ekilde etkileyebilir. Nitekim, Rus uça??n?n dü?ürülme olay?nda Rusya gaz? kesebilirdi. Türkiye do?algaz ithalat?n?n yüzde 53’ünü petrol ithalat?n?n ise yüzde 19’unu Rusya’dan gerçekle?tirmektedir.

Türkiye bugün hala enerji güvenli?ini art?rmak için gaz ve petrol rezervlerini ke?fetme konusunda engellerle yüzle?mektedir.

Bu zorluklardan biri de rüzgar, güne? ve hidroelektrik enerji gibi yenilenebilir enerji alan?na yat?r?m çekmektir. Zira bu kaynaklardan yararlanmak için gereken teknolojik altyap?, i?letme ve bu projelerin finanse edilmesi oldukça yüksek maliyetlere sahiptir.

Son dönemde Türkiye elektrik enerjisi ihtiyac?n?n bir k?sm?n? kar??lamak için nükleer santral in?a etme e?ilimine girmi?tir. Yenilenebilir enerjiye k?yasla maliyeti daha dü?ük olan nükleer santraller, herhangi bir hata yap?lmas? halinde çevresel risk faktörü haline gelebilir.

11. Türkiye’de 2015 öncesi ve 2020 enerji güvenli?inin objektif kar??la?t?rmas?

	2015 öncesi Türkiye’de Enerji Güvenli?i	Türkiye’de 2019-2020 y?llar? aras?nda Enerji Güvenli?i
Alt yap?	Türkiye’de sadece iki gaz s?v?la?t?rma tesisi oldu?u için alt yap?n?n geli?tirilmesi gerekiyordu. ?thal edilen LNG oran? %15’ti.	Türkiye, iki gaz s?v?la?t?rma tesisi daha kurarak altyap?n?n geli?tirilmesine yönelik çal??malar yapm??, istasyonlar?n toplam? 4, ithal edilen gaz?n oran? ise %28 olmu?tur.
Stratejik rezervler	Stratejik gaz rezervinin maksimum kapasitesi, y?ll?k tüketimin %5’ine e?it olan 3 milyar metreküp civar?ndayd?.	Tuz Gölü projesinin 5,4 milyar metreküp gaz depolamas? önerildi ve projenin in?aat? 2022’de tamamlanacak. Böylece depolanan toplam miktar, y?ll?k tüketimin %20’sini olu?turacak.
Enerji güvenli?i düzeyi	Türkiye’de enerji güvenli?i son derece tehlike alt?ndayd?, zira Türkiye do?algaz ithalat?nda %57 oran?nda Rusya’ya ba??ml?yd?.	Türkiye’nin enerji güvenli?ini sa?lama konusundaki s?ralamas?, ithalatta çe?itlenme sa?lad?ktan sonra yükselmi? ve Rusya’dan ithalat? %33’e dü?mü?tür.
Yenilenebilir enerji geli?meleri	Yenilenebilir enerjilerin üretime katk?s? %9,2 idi.	Türkiye, yenilenebilir enerji üretiminde %15,6’ya ula?arak büyük bir geli?meye tan?k olmu?tur.
Arama ve ke?if faaliyetleri	Türkiye karasular?nda gaz ve petrol aramas? yapm?yordu.	Yerli gemiler ile arama ve ke?if faaliyetleri yap?lm??, Karadeniz’de önemli bir gaz kuyusu ke?fedilmi?tir. (Aramalar devam etmektedir.)
Nükleer enerji	Ülkenin nükleer santrali yoktu.	Türkiye’nin ilk nükleer santralinin in?a süreci ba?lam??t?r.

12. Sonuç

2015’ten önce, Türkiye’nin enerji güvenli?i, enerjiyi güvence alt?na almak için s?n?rl? d?? kaynaklara sahipti. Yap?lan enerji ithalat?n? depolamak ve i?letmek için ihtiyaç duyulan altyap?n?n olu?mas?nda ya?anan temel zorluklarla kar?? kar??yayd? ve stratejik rezerv oran? oldukça s?n?rl?yd?. Ancak, Türkiye’nin son 5 y?ldaki stratejileri, özellikle 2015 sonras?, y?ll?k gaz tüketiminin yüzde 20’sini absorbe eden stratejik bir rezervuar in?a ederek altyap?n?n geli?tirilmesinde niteliksel ba?ar?lar sa?lad?. Bu strateji ayn? zamanda Türkiye’nin nükleer enerjiyi benimseme ve in?a etme e?ilimini de harekete geçirdi ve elektrik üretmek için nükleer santraller in?a etmeye ba?lad?. Ayr?ca Türkiye, Rusya ve Azerbaycan’dan iki uluslararas? gaz boru hatt? (Türk Ak?m? ve TANAP) aç?p i?letmeye ba?lad?. Karadeniz ve Do?u Akdeniz’deki karasular?nda gaz ve petrol kaynaklar? için arama ve ke?if faaliyetlerini yo?unla?t?rd? ve ülke yenilenebilir enerji kaynaklar? (güne? enerjisi, rüzgar enerjisi, hidroelektrik enerjisi) için altyap?s?n? geli?tirme yoluna gitti. Türkiye’nin son stratejisi yurt d???ndan petrol ithalat kaynaklar?n?n çe?itlendirilmesine ve ülkelere ba??ml?l???n? sonland?rmas?na da katk? sa?lad?. Aç?kt?r ki, bu projeler sadece Türkiye için enerji güvenli?ini sa?lamay? de?il, ayn? zamanda Türkiye’yi uluslararas? alanda “gaz vanalar?n?n” kontrolünü elinde tutan ülke haline getirmeyi hedeflemektedir. Böylece Türkiye bölgesel ve uluslararas? bir gaz da??t?m merkezi olmay? amaçlamaktad?r. Türkiye’nin jeopolitik ve ekonomik konumunu güçlendiren bu stratejiler, tam kalk?nma vizyonu çerçevesinde Türkiye’nin enerji güvenli?i seviyesinin yükseltilmesinde en önemli rolü üstlenmektedir.

Kaynakça