Azerbaycan-Türkiye ili?kilerine ticaret ve enerji kaynaklar?n?n etkisi
1. Giri?
1990’larda Sovyetler Birli?i’nin da??lmas?n?n ard?ndan Kafkasya’da (Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan) ad?yla yeni devletler kuruldu.Türkiye, müttefikleri ABD ve Avrupa Birli?i ülkelerinin yan? s?ra, Rusya’ya ra?men bu ülkeleri kendi taraf?na çekmek için çal??t?. Türkiye ayn? zamanda büyük petrol ve gaz rezervlerine sahip olan Azerbaycan’?n ve di?er ülkelerin içinde bulundu?u bo?luktan yararlanmak istemekte, Avrupa Birli?i ise Rusya’n?n do?algaz?na olan ba??ml?l???n? azaltmak için bu rezervlere Türkiye üzerinden eri?me arzusu ta??maktad?r.
Petrol ke?ifleri aç?s?ndan dünyadaki ilk ülkeler aras?nda yer alan Azerbaycan, büyük rezervleri ve sondaj, üretim ve ihracat i?lemlerinde ileri teknolojiyi devreye sokmas?yla devletin ekonomik durumuna yans?yan mali kazan?mlar elde etmeyi ba?ard?. Bu durum, ekonomik kalk?nman?n h?z?n? art?rd?, ki?i ba??na dü?en gelir düzeyi yükseldi, ithalat talebi artt? ve Azerbaycan uluslararas? yat?r?mlar için bir hedef haline geldi. Bu nedenle birçok uluslararas? ve bölgesel ?irket ülkeye yat?r?m yapt?. Azerbaycan’?n kom?usu olan Türkiye, iki ülke aras?ndaki ortak milliyetçilik, ortak tarih ve ortak dile dayanan siyasi ve ekonomik ili?kileriyle bu yat?r?mlardan ve ticaret al??veri?inden pay almaya çal??t?. Türkiye’nin neredeyse tamamen enerji kaynaklar?nda ithalata ba??ml?, kaynaklar?nda çe?itlilik sa?layarak Rusya ve ?ran’a ba??ml?l???n? azaltmaya çal??an tüketici ülkelerden biri oldu?u unutulmamal?d?r.
2. Türkiye-Azerbaycan ili?kilerinde dalgalanmalar
Türkiye-Azerbaycan ili?kilerinin her zaman güçlü oldu?u ve “?ki devlet, bir millet” ifadesiyle tan?mland??? biliniyor. ?ki ülke aras?nda birkaç sebepten dolay? aç?k bir yak?nla?ma var. Birincisi: ?ki ülke de “Türk” kimli?i ta??maktad?r. Türk milliyetçili?i konusunda hemen hemen ayn? e?ilime sahipler. ?kincisi: Türkiye, son 20 y?lda Azerbaycan ile ba??n? büyük ölçüde güçlendiren milliyetçi bir söylem geli?tirdi. Üçüncüsü: ?ki ülke, Özbekistan veya Kazakistan gibi Türkçe konu?an di?er ülkeler gibi uzak de?il co?rafi olarak birbirine yak?nd?r. Dördüncüsü: Türkiye Cumhuriyeti kuruldu?unda birçok Azerbaycanl? ayd?n, yeni devletin kurulmas?na yard?mc? olmak için Rusya’dan Türkiye’ye göç etmi?tir. Be?incisi: ?ki ülke ortak bölgesel dü?man Ermenistan’a kar?? belli bir yönelime ve duru?a sahiptir. Bu nedenler, iki ülke aras?nda stratejik ili?kilerin olu?turulmas?na ?u ya da bu ?ekilde katk?da bulunmu?tur. Ancak bu, iki ülke aras?ndaki ili?kilerde bo?luklar? tamamen engellememi?tir.
1992 y?l?nda Ermenistan güçleri Karaba? bölgesine sald?r? ba?latt???nda Türkiye, Azerbeycan’a destek vermemi? ve ard?ndan Ermenistan Karaba? bölgesini i?gal etmi?tir. Türklerin Azerbaycan’?n saf?nda sava?a müdahale etmesi yönünde halk bask?s? ve siyasi kesimin ça?r?lar?na ra?men, dönemin Ba?bakan? Süleyman Demirel, Birle?mi? Milletler, Avrupa Güvenlik ve ??birli?i Te?kilat? (AG?T) ve NATO’nun çözüme ula?mak için müdahale etti?ini gerekçe göstererek bu talebi reddetti. Ancak Demirel’in sava?a girmemesinin ana nedeni, o dönem Ermenistan’? destekleyen Rusya ile aras?nda olas? bir çat??madan uzak durmak istemesiydi. Rusya’n?n Ermenistan’a deste?i, 4 Haziran 1993’te Ebulfez Elçibey ba?kanl???ndaki Azerbaycan hükümetinin çökmesine neden oldu. Elçibey’in ard?ndan ?lham Aliyev göreve geldi.
Aliyev döneminde Azerbaycan’?n d?? politikas? Türkiye’ye ve Bat?’ya yönelikti, ancak Aliyev Bat?’n?n Karaba? sorununun çözümü için gerekli deste?i sa?lamad???n? anlay?nca, özellikle A?ustos 2008’de Gürcistan’a yönelik Rus askeri müdahalesinden sonra Rusya ile yak?n ili?kiler kurdu. 2009 y?l?n?n ortalar?nda, Rusya’n?n deste?iyle Türkiye ile Ermenistan aras?ndaki ili?kilerin normalle?tirilmesi için çaba harcand?. Türkiye’nin Ermenistan ile ili?kilerini normalle?tirme e?iliminde oldu?u bu dönemde, Azerbaycan’?n Türkiye’ye yönelik güven duygusu zarara u?rad? ve bunun sonucunda Azerbaycan; Rusya, Çin, Japonya, Güney Kore ve ?srail ile ili?kilerini geli?tirmeye yöneldi. Türkiye ile Ermenistan aras?nda ba?ar?s?zl?kla sonuçlanan normalle?me sürecinde Azerbaycan, Türkiye’ye ihraç edilen do?algaz?n fiyat?n? bin metreküp ba??na 300 dolara ç?kard?. Daha önce 120 dolara satt??? do?algaz?n, uluslararas? piyasadaki fiyat? 335 dolard?. Cumhurba?kan? ?lham Aliyev, Türkiye’nin ‘?ahdeniz’ projesinden ald??? do?algaz fiyat?n?n piyasa fiyatlar?na göre uyarlanmas? gerekti?ini vurgulad?. Azerbaycan’da Türk firmalar?na bask? yap?ld? ve Türk mallar?na boykot uyguland?.
A?ustos 2010’da 11. Cumhurba?kan? Abdullah Gül Azerbaycan’? ziyaret etti. ?ki y?l süren ikili gerilimin ard?ndan ili?kileri canland?rmak üzere iki ülke aras?nda stratejik bir ortakl?k ve i? birli?i anla?mas? imzaland?. Müzakereler s?ras?nda Kafkasya’da daha fazla istikrar ve güvenlik için gerekenlerin yap?laca?? ifade edilirken, Da?l?k Karaba? sorununun Azerbaycan’?n toprak bütünlü?ü çerçevesinde çözülmesi ve Ermenistan’?n i?gal alt?ndaki topraklardan çekilmesi vurgusu yap?ld?. Türkiye-Azerbaycan ili?kileri, 2012 y?l?ndan sonra iki ülke aras?ndaki ticaret ve yat?r?m al??veri?inin geni?lemesiyle eski haline geri döndü. Nitekim iki ülke yeni gaz ve petrol boru hatlar?, kara ula??m hatlar? ve demiryollar? a??yla birbirine ba?land?. 2008-2010 y?llar? aras?nda ya?anan durgunlu?un ard?ndan iki ülke ili?kilerinde “?ki devlet bir millet” kavram?na geri dönüldü.
3. Türkiye-Azerbaycan aras?ndaki ekonomik ili?kiler
?ki ülke aras?ndaki ili?kilerde ekonomik ç?karlar önemli bir rol oynamaktad?r. Azerbaycan’?n 30 y?l önce kurulmas?ndan bu yana, iki ülke ikili ticaret, ortak enerji projeleri ve do?rudan yat?r?mlarla ekonomik ortakl?klar?n? derinle?tirerek çok yönlü stratejik i? birli?i yapm??t?r. Azerbaycan, Türkiye’yi Orta Asya’daki di?er Türk ülkeleriyle ba?layan bir köprü konumunda olmu?tur. Öte yandan Türkiye, Azerbaycan’?n, uluslararas? ekonomik toplulu?a entegrasyonunu kolayla?t?ran, bat? ve uluslararas? piyasalara eri?mesini sa?layan bir ülke olarak rol oynam??t?r. ?ki ülke 2007’de, ticaret, serbest ekonomi, bölge ve ula??m da dahil olmak üzere çe?itli alanlarda Ekonomik Ortakl?k ve Eylem Plan?’n? imzalam??t?r. Yine 2010 y?l?nda iki ülke, Türkiye-Azerbaycan Stratejik ??birli?i Konseyi’nin kurulmas? için anla?ma imzalam?? ve ekonomik ili?kilerin önündeki engelleri kald?rmak için ad?mlar atm??t?r.
3:1. ?ki ülke aras?ndaki ticari al??veri?
Azerbaycan ihracat hacminin yüzde 90′?n? petrol ve gaz ihracat? olu?turuyor ki bu da uluslararas? pazarda petrol fiyatlar?ndaki dalgalanmalar?n devlet bütçesine ve gayri safi yurtiçi has?las?na yönelik etkisini aç?kl?yor. 2014 y?l?na kadar petrol fiyatlar?ndaki art?? nedeniyle ekonomik büyümesi yüksek olan Azerbaycan; 2014 sonundan itibaren ya?anan dü?ü?ün ard?ndan, gayri safi yurtiçi has?lada 2018’e dek kademeli bir dü?ü?e tan?k olmu?tur. 2013 y?l?nda 74 milyar dolar olan GSY?H, 2018’de 47 milyar dolara gerilemi?tir.
2019 y?l?nda Azerbaycan ihracat?n?n toplam de?eri 19,5 milyar dolarken, ithalat?n?n de?eri 13 milyar dolar olarak kaydedilmi?tir. Türkiye, Azerbaycan’?n en büyük ikinci ekonomik orta??d?r. Türkiye, Azerbaycan’?n toplam ithalat hacminin yüzde 15’ini gerçekle?tirdi?i Rusya’n?n ard?ndan ikinci s?rada yer al?rken, ithalat de?eri 2019 y?l?nda 1,6 milyar dolara ula?t?. ?hracat aç?s?ndan ise Türkiye, 2,55 milyar de?eriyle ?talya’dan sonra Azerbaycan’?n ikinci ihracatç? ülkesi konumundad?r.
2020 istatistiklerine göre Azerbaycan’?n nüfusu yakla??k 10 milyona ula?t?. Ba?ta makine ve teçhizat ürünleri, g?da maddeleri, maden ve kimyasallar olmak üzere ihtiyaçlar?n? temin etme aç?s?ndan büyük bir ithalatç? ülke olarak kabul edilmektedir. Petrol ve gaz gibi enerji kaynaklar?n?n ke?fi ki?i ba??na dü?en gelirde art??a ve ithalat hacminde önemli bir yükseli?e yol açarak, ülkeyi ihracat için verimli bir zemin haline getirdi. Türkiye, Azerbaycan ile ticaret al??veri?ini geni?letmek için tarihi ili?kilerin ve kar??l?kl? ulusal ba??ml?l???n kökenini kullan?yor. 2019 y?l?nda Cumhurba?kan? Erdo?an ile Azerbaycan Cumhurba?kan? Aliyev 15 milyar dolarl?k ticaret anla?mas? imzalad?. Böylelikle Türkiye önümüzdeki y?llarda Azerbaycan’?n ilk ticaret orta?? haline gelecek.
3:2. Yat?r?m ak???
Türkiye, Azerbaycan ekonomisine ?u ana kadar yakla??k 11 milyar dolar yat?r?m yaparken, Azerbaycan’?n Türkiye’deki yat?r?mlar?n?n 2020 sonunda 20 milyar dolara ula?mas? bekleniyor. En önemlisi petrol, gaz ve petrokimya sektöründe faaliyet gösteren kamu kurulu?u SOCAR ba?ta olmak üzere Türkiye’de faaliyet gösteren Azerbaycan ?irketlerinin say?s? 2 bin 467’ye ula?t?. Azerbaycan’da yat?r?m yapan Türk ?irketlerinin say?s? ise 3 bin 400’e ula??rken, bu firmalar?n ço?u in?aat ve dokuma alan?nda faaliyet gösteriyor.
4. Türkiye ve Azerbaycan aras?ndaki boru hatlar? ve ula??m a?lar?
Azerbaycan co?rafi olarak kapal? bir ülkedir, ihracat ve ithalat limanlar? yoktur. Bu nedenle ithalat ve ihracat faaliyetleri kom?u ülkelerine uzanan boru hatlar?na ve karayolu a?lar?na dayal?d?r. Sovyetler Birli?i döneminde, Azerbaycan’da petrol ve do?algaz?n ç?kar?lma ve üretim altyap?s? ilkel ve gelenekseldi ve kaynaklar tam olarak kullan?lm?yordu. Sovyetler Birli?i’nin da??lmas?ndan sonra Rusya, Azerbaycan ile enerji ve savunma alan?ndaki i? birli?ini korumaya gayret etti. ?u ana kadar, Gazprom, Lukoil ve Transneft gibi Rus enerji ?irketleri petrol ve gaz üretim faaliyetlerinde yer ald?. Ruslar, devlete ait Azerbaycan enerji ?irketi SOCAR’da da nüfuz sahibi.
4:1. Bakü – Tiflis – Ceyhan boru hatt?
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hatt?, ham petrolü Azerbaycan sahalar?ndan Gürcistan üzerinden Türkiye’nin Akdeniz k?y?s?ndaki Ceyhan liman?na ta??maktad?r. Türkmenistan’dan ham petrol transfer eden bu hat, bir miktar da Kazakistan’dan transfer etmektedir. Yeralt? boru hatt?n?n uzunlu?u bin 768 kilometredir. Hatt?n üretim kapasitesi Mart 2009’dan bu yana günde 1 milyon varile ula?m?? ve daha sonra günlük 1.2 milyon varile kadar ç?kar?lm??t?r.
Azerbaycan, uluslararas? su yollar? ve uluslararas? pazarlara ba?? olmayan ve co?rafi olarak kapal? olan Hazar Denizi ile kendisini birbirine ba?layarak siyasi aç?dan Bat?’ya yakla?may? ba?ard?. Boru hatt?n?n geçti?i ülkeler için ekonomik avantajlar? bulunurken, projenin siyasi hedefleri vard?: Birincisi; ABD, Rusya’n?n Hazar bölgesi üzerindeki tekelini k?rmak için projenin ana destekçisiydi. ?kincisi; Boru hatt? güzergah? Azerbaycan’?n çekincesi nedeniyle Ermenistan’dan ç?kar?ld? bu da izolasyona neden oldu.
Azerbaycan da petrolünü, 1998 y?l?ndan bu yana faaliyet gösteren 520 millik bir boru hatt? Bakü-Supsa hatt? üzerinden ihraç etmektedir. Üretimi Gürcistan’?n Supsa liman?ndaki tankerlere terminal noktas?nda yüklenmekte ve ?stanbul üzerinden uluslararas? pazara ihraç edilmektedir. Sovyetler Birli?i döneminde yap?lm?? eski bir hat olan Rusya’dan geçen Bakü – Novorossiysk hatt? da bulunmaktad?r.
4:2. Türkiye ile Azerbaycan aras?ndaki do?algaz boru hatlar?
Uluslararas? pazarda stratejik aç?dan önemli bir do?algaz ihracatç?s? olmay? hedefleyen Azerbaycan, tek ba??na 1,2 trilyon metreküpü bulan ?ahdeniz sahas?ndaki rezervlerini ve 2,6 trilyon metreküpü a?an di?er kaynaklar?n? ihraç etmeyi amaçlamaktad?r. ?ahdeniz d???ndaki di?er do?algaz sahalar?n?n potansiyeli göz önüne al?nd???nda, 2020-2025 y?llar? aras?nda Azerbaycan’?n y?ll?k gaz üretiminin 50 milyar metreküpe ula?mas? bekleniyor.
Boru hatt? stratejisinin ba?ar?l? bir ?ekilde uygulanmas?n?n ard?ndan Azerbaycan, gaz ihracat politikas? aç?s?ndan stratejik hedefler belirlemeye ba?lad?. Azerbaycan ?u anda Hazar bölgesinde uluslararas? pazarlara gaz ihraç eden tek ülkedir, bu nedenle Avrupa Birli?i, Azerbaycan’? TANAP boru hatt?nda sa?lay?c?s? ve kat?l?mc?s? olarak görüyor. Azerbaycan’?n stratejik bir ürün olan gaz? üreterek ihraç etmesi; ülkenin jeostrateji ve büyük finans merkezine oturmas?na katk?da bulunacak; daha fazla ihracat yapacak, böylece finansal getirileri artarak, gelir ve yat?r?mlar?nda art?? sa?lanabilecektir.
4:3. TANAP boru hatt?
Azerbaycan’daki ?ahdeniz sahas?ndan ba?layan boru hatt?, Gürcistan ve Türkiye topraklar?ndan geçiyor. Avrupa’ya gaz ta??yan Yunanistan s?n?r?nda, Edirne’nin ?psala bölgesindeki TAP boru hatt?na ba?lanacakt?r. Bu boru hatt?n?n çal??malar?na fiilen ba?lanm?? ve Türkiye’ye ilk gaz pompalamas? 2020 y?l?nda yap?lm??t?r.
Bu proje Azerbaycan’a çok büyük ekonomik kazan?mlar sa?l?yor. Boru hatt?n?n yüzde 68’ine sahip oldu?u için, gaz?n Avrupa pazarlar?na ta??nmas?ndan elde edilecek gelir Azerbaycan’a ait olacak. Azerbaycan ve Türkiye, PETK?M’de bir rafineri projesinin temelini daha att?. ?ki proje göz önüne al?nd???nda, Azerbaycanl? SOCAR firmas?n?n Türkiye’ye yapt??? yat?r?m hacmi 17 milyar dolara ula?acak, bu da Türk sanayisine en büyük yat?r?m yapan ülke oldu?u anlam?na geliyor. Dolay?s?yla SOCAR Türkiye’de faaliyet gösteren en büyük yat?r?m ?irketi olacakt?r.
TANAP boru hatt?n?n in?as?na ili?kin yap?lan anla?man?n en önemli maddelerinden biri; Azerbaycanl? SOCAR ?irketi ile Türk BOTA? ?irketi aras?nda Azerbaycan ve Türkiye hükümetlerinin, proje yöneticilerine Adriyatik Denizi Boru Hatt? (TAP) ile ?ngiltere, ABD ve AB’ye hat kiralama ba?vurusunda bulunabilme olas?l???d?r. Bu maddenin anlam? ?udur; söz konusu ülkeler gelecekte boru hatt?na yat?r?m yapabilir ve di?er yollar ve boru hatlar?yla birle?tirerek enerji kaynaklar?n? ithal edebilirler. Ki bu da TANAP boru hatt?na küresel bir jeopolitik önem verecektir.
Ayr?ca iki ülke aras?nda ?ahdeniz’de üretilen Azerbaycan do?algaz?n?n Gürcistan ve Türkiye’ye ta??yan 2007 y?l?ndan beri faaliyetteki 980 kilometre uzunlu?unda Bakü-Tiflis-Erzurum do?algaz boru hatt? da bulunmaktad?r.
Azerbaycan’?n yapt??? bir boru hatt? daha bulunuyor; Bakü-Astara hatt?. Ermenistan ile sava?tan sonra, Azerbaycan ?ran ile gaz ihracat? için bir anla?mas? imzalad?. ?ran, 2006 y?l?ndan bu yana Bakü Astara hatt? üzerinden Azeri do?algaz?n? Nahç?van’a ta??yor. ?ran bu gaz? Salmas-Nahç?van hatt? üzerinden Nahç?van’a ta??rken, transit gelirinin yüzde 15’ini komisyon olarak al?yor.
Azerbaycan, Türkiye’nin ana do?algaz tedarikçisi haline geldi ve bu da Rus gaz?na olan ba??ml?l???n? azaltt?. 2020 y?l?n?n Ocak-May?s aylar? aras?nda Türkiye Azerbaycan’dan 4,5 milyon metreküp gaz ithal etti. 2019’un ayn? dönemine göre yakla??k yüzde 20,4 art?? kaydetti. Rusya’dan yap?lan ithalat 2020 y?l?n?n May?s ay?nda 2019’un ayn? ay?na göre yakla??k yüzde 62 azald?. Azerbaycan’?n resmi olarak Türkiye’nin en büyük do?algaz tedarikçisi olmas? bekleniyor. Bu durum, Karadeniz genelinde in?a edilen ve 2020 y?l? ba??nda hizmete giren 7,8 milyar dolar maliyetli ve 930 kilometre uzunlu?undaki, hedefi Türkiye ve Avrupa Birli?i ülkelerine gaz ihraç etmek olan TürkAk?m boru hatt? projesini etkileyecek. Rus gaz ak???ndaki dü?ü?, Türk ulusal ?irketi BOTA’n?n Cezayir ve Nijerya’dan yapt??? gaz ithalat?ndan da kaynaklan?yor.
Türkiye’nin Suriye ve Karadeniz’de Rusya’n?n askeri etkisini art?rmas?na ve Libya’daki çat??maya ili?kin anla?mazl??a ba?l? olarak Rus gaz?na olan ba??ml?l???n? azaltmak için Azerbaycan’a ba??ml?l???n? artt?rmas? mümkündür. Bu ba?lamda Türkiye’nin yeni kaynaklar için harekete geçmesi do?ald?r. Bu nedenle Türkiye, Azerbaycan gaz?n?n engelsiz ak???na önem veriyor. Bölgesel bir güç olarak Türkiye gaz tedarik zincirini siyasi ve askeri anlamda savunmaya haz?r hale gelecek. Nitekim Türkiye’nin Karaba?’?n kuzeyindeki Tovuz bölgesinde ya?anan son çat??malara ili?kin konumu bölgenin gaz, petrol ve demiryolu altyap?s?n? bar?nd?rmas?yla ilintilidir.
Türkiye, bu projelerle boru hatlar? ve uluslararas? ticarette önemli bir ülke olarak jeopolitik konumunu güçlendirdi?i gibi ayn? zamanda daha dü?ük fiyata petrol ve do?algaz sat?n alabildi. Bu, ithalata tamamen ba??ml? oldu?u için çok önemlidir. Devlet hazinesi topraklar?ndan geçen boru hatt?n?n gelirlerinden yararlanmaktad?r.
4:4. Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Hatt? (BTK)
Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu (BTK), Harita No. (3) ‘de gösterildi?i gibi Türkiye’de Kars, Gürcistan’da Tiflis ve Azerbaycan’da Bakü’yü birbirine ba?layan bölgesel bir demiryoludur ve 30 Ekim 2017’de hizmete aç?lm??t?r. Ba?lang?çta 1 milyon yolcu, y?ll?k 6,5 milyon ton kargo kapasitesine sahip olan projenin 2034 y?l?na kadar y?lda 3 milyon yolcu ve 17 milyon ton kargo kapasitesine ç?kar?lmas? bekleniyor.
Projenin temel amac?, üç ülke aras?ndaki ticari ve ekonomik ili?kileri geli?tirmek ve Avrupa ile Asya’y? birbirine ba?layarak do?rudan yabanc? yat?r?m elde etmektir. Proje, petrol ve gaz gibi enerji kaynaklar?n?n yan? s?ra ?stanbul Bo?az?’ndaki Marmaray projesine ba?lanarak yolcu ve e?ya ta??mac?l???n? kolayla?t?rmay? hedeflemektedir. Demiryolunun co?rafyas?na ve projeye imza atan ülkelerin birbirine ba?l?l???na göre, Ermenistan izole edilmi? ve hatt?n geçti?i ülkelerin birbirine entegre olmas? sa?lanm??t?r.
5.Sonuç
Veriler ve göstergeler ?????nda, iki ülke aras?ndaki ikili ili?kilerin temel unsurlar?ndan birinin enerji ve ticaret al??veri?i alan?ndaki i? birli?i oldu?u aç?kt?r. Türkiye, Azerbaycan ile ili?kilerinde siyasi ve ekonomik kazan?mlar elde etmi? ve bölgedeki konumunu bir enerji ula?t?rma ve sat?? merkezine dönü?türmeyi hedeflemi?tir. Dolay?s?yla Türkiye’nin Azerbaycan ile ili?kilerini güçlendirmesi muhtemeldir. Bu ba?lamda Azerbaycan gaz? Türk stratejisinde hayati bir rol oynamaya devam edecektir. Türkiye, Azerbaycan ile ili?kileri ve stratejisi ile 3 do?al gaz boru hatt? ve 1 petrol boru hatt? in?a etmeyi ba?arm??t?r. Ayr?ca Türkiye güvenilir bir tedarikçi olarak Azerbaycan’a enerji kaynaklar?nda çe?itlilik sa?lam??, enerji güvenli?ini teminat alt?na alm?? ve ?u üç tasavvur do?rultusunda Azerbaycan’a güvenmi?tir; Birincisi: Türkiye topraklar?ndan uluslararas? pazara aç?lan jeostratejik boru hatlar?n?n Azerbaycan kaynaklar?n?n en çok ihraç edilenleri haline gelmi?tir. ?kincisi: ?ki taraf, özellikle enerji endüstrisi alan?nda kar??l?kl? yat?r?mlardan gelir elde edecektir. Üçüncüsü, Türkiye’nin üçüncü milenyumun ba??ndan beri güçlendirmeye çal??t??? ortak Türk milliyetçili?i ve iki ülke aras?ndaki toplumsal kar??l?kl? ba??ml?l?k, “iki devlet bir millet” olarak ifade edilmektedir.
Azerbaycan, rezervlerini boru hatlar? ile uluslararas? pazara ihraç etme ve kaynaklar?n?n ihracat?na hâkim olan Rus tekelini k?rma kabiliyetiyle ekonomik kazan?mlar elde ederek kalk?nmay? ba?arm??t?r. Uluslararas? siyasi arenadaki rolünü ve konumunu güçlendiren Azerbaycan, Avrupa Birli?i’ne petrol ve gaz tedarik zincirinin bir parças?n? olu?turan ülkelerden biri haline gelmi?tir.