?srail Bas?n? ve Ara?t?rma Merkezlerinde Körfez ve Türkiye Hakk?nda Ç?kan Yay?nlar
“Dünya Kupas? ve Hamas Aras?nda: ‘Katar Y?l?nda’ Al Jazeera” ba?l???yla Moshe Dayan Ortado?u ve Afrika Ara?t?rmalar? Merkezinde yay?mlanan yaz?da ?unlara temas ediliyor:[1]
- Doksanl? y?llarda El-Kaide lideri Usame bin Ladin ile Al Jazeera aras?nda önemli ba?lant?lar vard?. Usame bin Ladin’in Amerikan kar??t? konu?malar?n? içeren kasetler, Al Jazeera a?? sayesinde milyonlarca ki?iye ula?m??t?.
- El-Kaide’nin mevcut lideri olarak görülen Eymen Zevahiri, Eylül 2020 ve Ocak 2022 y?l?nda yay?nlanan kasetlerinde Katar’?n son dönemde ABD ve ?srail ile yak?nla?mas?na de?inerek Katar ve Al Jazeera’yi itham eden aç?klamalarda bulundu.
- Zevahiri’nin bu aç?klamalar?, Katar’?n geçirdi?i dönü?ümden duyulan rahats?zl?k ve hayal k?r?kl???na i?aret ediyor.
- Son dönemde Katar, uluslararas? arenada olumlu ve ba?ar?l? bir imaj olu?turdu ve bölgesel statüsünü geli?tirdi.
- ABD yönetimi Katar’a “NATO üyesi olmayan önemli müttefik” statüsü verdi.
- El-Ula zirvesi, Katar diplomasisinin kendisini boykot eden ülkeleri hayal k?r?kl???na u?ratarak ba?ar?ya ula?t???n? gösterdi.
- Katar; ABD’nin Afganistan’dan çekilme süreci, ?ran ile yürütülen nükleer müzakereler ve Ukrayna sava?? gibi meselelerde arabulucu olarak yer ald?.
- Doha yönetimi taraf?ndan Katar Y?l? olarak belirlenen 2022’de Dünya Kupas?na ev sahipli?i yapacak. (Katar, bu turnuvaya ev sahipli?i yapabilmek için birçok engeli a?may? ba?ard?. Örne?in Suudi Arabistan ve ?ran, böylesi bir turnuvan?n Katar için çok büyük oldu?u iddias?yla turnuvaya ortak olmaya çal??t?)..)
- Katar yönetimi, Katar Y?l?nda olu?turulan bu prestijli Katar imaj?na zarar gelmemesi aç?s?ndan Al Jazeera’nin yay?n politikas?nda baz? de?i?ikliklere gitti.
- El-Ula zirvesinden bu yana kanal?n kom?u ülkelere ve bölge ülkelerine yönelik retori?inde önemli bir de?i?im söz konusu. Boykot dönemindeki ?iddetli medya sava??ndan hiçbir iz kalmam?? durumda.
- ABD’nin Irak i?galinin yo?un oldu?u dönemlerde kanal, küresel cihat hareketlerine sempati duyuyordu. Arap Bahar? esnas?nda da Al Jazeera’nin pozisyonu gayet netti. Ancak cihatç? unsurlar çe?itli bölgelere hakim olduktan sonra di?er kanallar gibi Al Jazeera de DAE? gibi a??r?l?k yanl?s? örgütlere kar?? ele?tirel bir çizgi benimsedi.
- Al Jazeera, diplomatik kriz yaratma potansiyeli ta??yan konular? daha dü?ük düzeyde de olsa ele almaya devam ediyor. Bu tür meseleler Al Jazeera ekranlar?ndan ziyade k?demli muhabirlerin ve sunucular?n sosyal medya hesaplar?nda yahut Al Jazeera a??n?n (Al Jazeera Muba?ir, AJ+ gibi) daha az izlenen kanallar?nda derinlemesine inceleniyor.
- Al Jazeera halen Tunus’ta Nahda hareketinin sesi olmaya devam ediyor ya da M?s?r’daki insan haklar? ihlallerini, tutuklu gazetecileri vs. gündeme ta??yor. Ancak bu yay?nlar Arap Bahar?n?n ilk günlerindeki yay?nlara k?yasla oldukça dü?ük seviyede.
- Filistin meselesi ise Al Jazeera için de?i?tirilmesi dü?ünülemeyen bir tabu olarak kalmaya devam ediyor. Yay?n stratejisindeki birçok de?i?ikli?e ra?men kanal, “Katar Y?l?nda” bile Hamas yanl?s? bir söylem üretmeye devam ediyor.
- Özellikle gazeteci ?irin Ebu Akile’nin öldürülmesinden sonra kanal, ?srail kar??t? söylemleri yo?unla?t?rd?.
“Türkiye ve ?ran: Dostlar?n?z? Yak?n, Dü?manlar?n?z? Daha Yak?n Tutun” ba?l???yla Kudüs Strateji ve Güvenlik Enstitüsü (JISS) taraf?ndan yay?mlanan yaz?da ?u hususlara de?iniliyor:[2]
- Geçti?imiz Ramazan ay?nda Kudüs’te ya?anan ?iddet olaylar?na ra?men Türkiye-?srail ili?kileri ilerleme kaydetti. May?s sonlar?na do?ru artan ?ran tehdidi nedeniyle ?srail vatanda?lar?na Türkiye’ye gitmeme ça?r?s? yapt?. M?T, Mossad ile i?birli?i yaparak ?stanbul’da ?sraillilere sald?r? haz?rl???nda oldu?u belirtilen sekiz ki?iyi gözalt?na ald?.
- ?ran bu iddialar? yalanlayarak Türkiye-?ran ili?kilerini bozmay? amaçlayan temelsiz ?srail giri?imi olarak niteledi.
- ?ran-Türkiye ili?kilerinin gergin yap?s?na ra?men iki ülke baz? ortak ç?karlar? payla??yor.
- Her iki ülke Kürt ayr?l?kç?l???yla mücadele ediyor ve Kuzey Irak’ta Kürtlerin ba??ms?zl???na kar?? i?birli?i yap?yor.
- Türkiye ile ?ran aras?nda önemli bir s?n?r ticareti mevcut. Bu sebeple Türkiye, ?ran’a yönelik uluslararas? yapt?r?mlar? a?ma konusunda çe?itli giri?imlerde bulundu. NATO üyesi olmas?na ra?men Türkiye, BM Güvenlik Konseyinde yapt?r?mlara kar?? oy kulland?. Halkbank arac?l???yla BM yapt?r?mlar?n? deldi.
- Türkiye’nin bu tutumu bugün de de?i?medi. Çavu?o?lu-Abdullahiyan zirvesinde Türkiye taraf? ?ran’a yönelik yapt?r?mlar?n kald?r?lmas? gerekti?ini bir kez daha belirtti.
- Da?l?k Karaba? meselesi Türkiye ve ?ran’?n kar?? kar??ya geldi?i sahalardan birisini te?kil ediyor.
- Türkiye ve ?srail’in sa?lad??? silah teknolojisi deste?iyle Azerbaycan, Da?l?k Karaba?’? ele geçirdi. Böylece ?ran-Azerbaycan s?n?r? önemli ölçüde geni?ledi. Türkiye’nin Kafkasya’daki nüfuzu artt?.
- ?ran’?n kuzeybat?s?nda önemli say?da Azeri kökenli ?ran vatanda?? ya??yor. Tahran’?n bak?? aç?s?na göre, Ermeni tehditlerinden ar?nm?? bir Azerbaycan, dikkatini bu bölgeye odaklayabilir. Bu yüzden ?ran, Ermenistan’a Rusya’dan yeni silahlar almas? için bir koridor sa?lad?.
- Türkiye Cumhurba?kan? Erdo?an’?n Bakü’de Aras ?iirini okumas?[3], Türkiye, Azerbaycan ve Pakistan’?n Bakü’de ortak askeri tatbikat düzenlemesi gibi geli?melerle ?ran’?n endi?esi zirveye ç?kt?.
- ?ki ülke aras?ndaki rekabetin ortaya ç?kt??? temel sahnelerden birisini de Irak te?kil ediyor.
- 2019 y?l?nda PKK ile mücadele amac?yla ba?lat?lan Pençe Harekat?ndan bu yana Türkiye, Kuzey Irak’ta 38 askeri üs in?a etti. Türkiye’nin resmi aç?klamalar?na göre Irak’?n kuzeyindeki Haftanin, Metina, Zap, Sidekan, Ava?in, Hakurk, Basyan ve Sine bölgeleri halihaz?rda Türkiye’nin kontrolü alt?ndad?r.
- Türkiye’nin Kuzey Irak’taki bu faaliyetleri ?ran’? endi?elendiriyor. IKBY Ba?bakan? Mesrur Barzani’nin IKBY gaz?n? Türkiye üzerinden Avrupa’ya satma arzusunu dile getirmesiyle bu endi?eler daha da keskinle?ti.
- Türkiye-IKBY yak?nla?mas? sonras? PKK, IKBY’ye muhalif hale gelirken ?ran destekli ?ii milislerle ve Ha?di ?abi ile yak?nla?t?.
- Ha?di ?abi’nin Türkiye’ye yönelik sald?r? ve provokasyonlar?n?n devam etmesi ve Sincar da?lar?nda PKK varl???n?n?n artmas?, Türkiye’nin ?ran destekli Ha?di ?abi’ye kar?? sald?r?ya geçmesine neden olabilir.
- Irak’ta oldu?u gibi Suriye’de de iki ülke farkl? pozisyonlarda yer al?yor.
- Türkiye, Özgür Suriye Ordusunu desteklerken ?ran, Esed’i ve yerel ?ii unsurlar? destekliyor. 2016 y?l?nda F?rat Kalkan? Operasyonuyla Türkiye, Suriye’de aktif bir oyuncu haline geldi.
- Türkiye, Suriye’nin kuzeyinde PYD-YPG varl???n? ulusal bütünlü?üne yönelik bir tehdit olarak görüyor. Bu bölgeye yönelik düzenledi?i askeri operasyonlarla Türkiye, s?n?r?n?n yan? ba??ndaki PYD-YPG varl???n? büyük ölçüde bertaraf etti.
- Ancak Tel R?fat ve Menbiç bölgelerinde PYD-YPG varl??? devam ediyor. Türkiye F?rat’?n bat? yakas?n? tamamen bu unsurlardan ar?nd?rmay? planl?yor. ?ii ço?unlu?a sahip Nub ve El-Zehra kasabalar? Tel R?fat bölgesinde bulunuyor. ?ran bu bölgelerin Türkiye taraf?ndan tamamen ele geçirilmesinden endi?e duyuyor.
- Çavu?o?lu-Abdullahiyan görü?mesinde ?ran D??i?leri Bakan?, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine askeri operasyon düzenleme ve güvenli?ini sa?lama hakk?n? kabul etti.
- Bu meselelere ek olarak su sorunu iki ülke aras?nda önemli ihtilaflara sebep olabilecek bir mesele olarak görülüyor.
- Son on y?lda hem Türkiye hem de ?ran a??r? kurakl?k ya?ad?. Her iki ülkede de baz? göller ve nehirler yok oldu.
- Dicle ve Aras nehirleri her iki ülkenin sulama sistemleri için hayati önem ta??maktad?r. Türkiye F?rat ve Dicle nehirleri üzerinde 19 baraj ve 14 hidroelektrik santral in?a etti. Aras nehri üzerinde de in?as? tamamlanm?? ve devam eden barajlar mevcut.
- ?ran, Irak ve ?ran’daki su s?k?nt?s?ndan Türkiye’yi sorumlu tutuyor. Türkiye ise iklim krizini ve ?ran’?n suyu kötü yönetmesini öne sürüyor.
- Türkiye’nin ?srail, BAE, Suudi Arabistan ve bir ölçüde M?s?r’la ili?kilerini düzeltmesi ?ran’? yaln?zla?t?r?yor.
- Türkiye, ?ran’?n Türkiye topraklar?nda ?sraillilere yönelik ba?ar?s?z sald?r? giri?imini bir diplomatik ba?ar? haline getirdi ve Suriye’de kazan?m elde etti.
“?srail Solu Körfez Ülkelerine Neden Hala So?uk Bak?yor?” ba?l???yla Mitvim’de yay?mlanan yaz?da ?unlara temas ediliyor:[4]
- ?brahim Anla?malar?n?n imzalanmas?ndan k?sa bir süre sonra ?srail-BAE i?tirakiyle Sharaka ad?nda bir STK kuruldu. Bu STK, olu?turulan olumlu atmosferden istifade ederek Arap toplumu ile ?srail aras?nda bir ba? kurmay? amaçl?yor. Sharaka’n?n yönetim kademesinde ?srail’in sa??ndan isimler yer al?yor.
- Sadece Sharaka de?il ?srail’de bu alanda görev alan yahut çal??ma yapan ki?iler ve kurumlar genelde sa? kökenli oluyor.
- ?srail ile Körfez ülkeleri aras?ndaki bu yak?nla?maya solcu ki?i ve kurumlar ise mesafeli yakla??yor.
- Solcular?n temel kayg?lar?: BAE’nin demokratik bir rejim olmamas?, insan haklar?n? sistematik olarak ihlal etmesi, böylesi bir rejimin ?srail silahlar?na ve teknolojilerine ula??m sa?lamas?, bu anla?madan as?l istifade edenlerin Netanyahu ve Trump’?n çevresindeki ki?iler olmas? ?eklinde özetlenebilir.
- Anla?malar?n ilk imzaland??? dönemde ?srail solunun böyle bir tav?r tak?nmas? makul görülebilirdi ancak aradan geçen sürede iki ülke aras?ndaki ili?kiler çok boyutlu olarak geli?meye devam ederken ?srail solunun duru?unda sabit kalmas? do?ru olmayacakt?r.
- ?srail solunun bu yak?nla?maya neden mesafeli durdu?uyla alakal? aç?klamalarda bulunan solcu bir siyasetçi, ?srail-BAE yak?nla?mas?n? menfaatlere dayal?, kaç?k bir arabulucu (Trump) arac?l???yla yap?lm?? ve tepeden inme ekonomik bir ticaret olarak tan?ml?yor.
- Bir ba?ka solcu siyasetçi ise anla?malar?n ?srail’e Filistinlileri görmezden gelme hakk? tan?mas?n? ele?tiriyor.
- Anla?malardan sonra kamuoyunda ve sosyal medyada ?srail sevgisini uçlarda ya?ayan Körfezli tipler ön plana ç?kart?ld?. Ancak gerçekte BAE kamuoyunun sadece üçte biri ?srail’i sevdi?ini ve anla?malar? destekledi?ini ifade ediyor.
- ?brahim Anla?malar? ülkeleri, ?srail’in soluna daha yak?n bir görüntü çiziyor. ?ki devletli çözümü destekleyen ya da bar?? aktivisti ?sraillileri tan?mak istiyorlar. Ancak ?srail solu bu f?rsat? kaç?r?yor.
Referanslar:
- https://dayan.org/he/content/5962
- https://jiss.org.il/en/yanarocak-turkey-and-iran/
- Aras Nehri ?ran ve Azerbaycan aras?ndaki s?n?r? belirliyor. Nehrin iki yakas?nda Türkler ya??yor. Erdo?an’?n okudu?u ?iirde yer alan ?u m?sralar tepki çekti:
Aras’? ay?rd?lar,
Kum ile doldurdular;
Ben senden ayr?lmazd?m,
Zor ile ay?rd?lar.