Hasat mevsiminin ba?lamas?yla Suriye’nin çe?itli bölgelerinde geni? boyuttaki topraklar ate? alt?nda kald?. Bunu kimin yapt??? bilinmemekle beraber her kesim kar?? taraf? suçlamaktad?r.
Muhalif güçlerin kontrolündeki topraklarda mahsulleri rejim güçlerinin yakt??? dü?ünülmektedir. Rejim güçleri sistematik biçimde topraklar? bombalamakta ve geni? yang?nlara yol açacak silahlar kullanmaktad?r. Rejim ise ço?u yang?n?n hava s?cakl???n?n artmas?ndan kaynakland???n? belirtmektedir. DEA?, Suriye’nin do?u ve kuzey do?u bölgelerinde Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) kontrolü alt?nda olan topraklarda ç?kan yang?nlar?n hepsinin veya büyük bölümünün sorumlusunun kendisi oldu?unu aç?klam??t?r.
Suriye’de Tar?m
Suriye’de tar?m sektörü ülke ekonomisinin en önemli sahalar?ndand?r. Tar?m sektörünün 1970-2010 y?llar? aras?nda ortalama y?ll?k geli?im oran? yüzde 3.9 olarak kaydedilmi?tir. Ayn? zamanda ülkenin toplam büyüme oran?na yüzde 23’lük bir etki yapm??t?r.
Suriye Tar?m Bölgeleri bak?m?ndan 5 Bölgeye Ayr?lmaktad?r:[1]
- Birinci ?stikrar Bölgesi:
2.7 milyon hektar alan? kapsayan bu bölge Suriye’nin yüzde 14.6’s?n? kaplamaktad?r. Bölgenin y?ll?k ya??? oran? 350 mm’dir. Ana mahsulleri tah?llar, bakliyatlar, yaz mahsulleri, sebze, ba?ta turunçgiller, elma ve badem olmak üzere meyve a?açlar?d?r.
- ?kinci istikrar Bölgesi:
2.5 milyon hektar alan? kapsayan bu bölge Suriye’nin yüzde 13.3’ünü olu?turmaktad?r. Bölgenin y?ll?k ya??? oran? 250 ile 350 mm aras?d?r. Ana mahsulleri tah?llar, bakliyatlar, en önemlisi karma, zeytin ve badem a?açlar? olmak üzere meyve a?açlar?d?r.
- Üçüncü ?stikrar Bölgesi:
1.3 milyon hektar alan? olan bu bölge Suriye’nin yüzde 7.1’ini kaplamaktad?r. Bölgenin y?ll?k ya??? oran? y?lda en az 250 mm’dir. Ana mahsulleri arpa olup, bazen bu bölgede bakliyat da ekilmektedir.
- Dördüncü ?stikrar Bölgesi:
1.8 milyon hektar alana yay?lan bu bölge Suriye’nin yüzde 9.9’unu kaplamaktad?r. Bölgenin y?ll?k ya??? oran? 200-250 mm aras?d?r. Bölgenin en önemli tar?m mahsulü arpad?r.
- Be?inci ?stikrar Bölgesi:
10.2 milyon hektar alan? kapsayan bu bölge Suriye’nin yüzde 55.1’ini olu?turmaktad?r. Bölgenin y?ll?k ya??? oran? düzensizdir; y?lda 100-150 mm ya??? almaktad?r. Bölgede küçükba? hayvanc?l??? yap?lmaktad?r.
Son yirmi y?lda Suriye’de tar?m?n önemi gitgide azalmaktad?r. 70’li y?llarda tar?msal üretim ülke ekonomisinin yüzde 32’sini temsil ederken, 2000’li y?llar?n ba?lang?c?nda bu oran yüzde 22.4’e dü?mü?tür. Ayn? zamanda 1970 y?llarda tar?m sektöründe istihdam edilen i?çiler tüm sektörlerdeki i?çilerin yüzde 50’si iken, 2010 y?l?nda bu oran yüzde 14’e kadar dü?mü?tür.
Ülke siyasetinin genel durumu co?rafi da??l?m? etkilemi?, k?rsal bölgelerden göç 1970’li y?llarda yüzde 43 oran?nda iken 2010’larda yüzde 54’e kadar art?? göstermi?tir.
Suriye rejiminin genel politikalar? sonucunda ekonomide en dü?ük ikinci ücret tar?m sektöründe çal??anlara verilmi?; bu durum da fakirlik oran?n? etkilemi?tir. Tar?m sektöründe çal??anlar?n sadece tar?mdan elde ettikleri gelirle geçinenlerin yüzde 58’i a??r? fakirlik standartlar?nda ya?amaktad?r. Bu da özellikle kad?nlar ba?ta olmak üzere tar?m sektöründe çal??anlar?n ço?unun dü?ük ücretler kar??l???nda çal??arak fakirlikle mücadele etti?i anlam?na gelmektedir.
G?da ve Tar?m Örgütü’nün (FAO) de?erlendirmelerine göre, Suriye’deki tar?m alan? 18.363 hektar olup, Suriye’de tah?l üretiminde son 29 y?l?n en dü?ük seviyeleri görülmü?tür.
2002-2011 y?llar? aras?nda tah?l üretimi 4.1 milyon ton civar?nda seyreden Suriye için FAO, “Ortado?u’nun Tah?l Deposu” ifadesini kullanm??t?r. Ancak 2011 y?l?nda Suriye’de çat??malar?n ba?lamas?yla g?da üretimi felakete sürüklenmi?tir. G?da üretim endeksi 2010-2014 y?llar? aras?nda yüzde 34 oran?nda gerilemi?tir. 2014-2018 y?llar? aras?nda g?da üretimi yüzde 8 gerileme göstermi?tir.
Suriye’de Sava? Arac? Olarak Aç B?rakma ve Direnç K?rma Politikalar?
Geçti?imiz y?llarda çat??ma güçleri taraf?ndan sava? açma arac? olarak insanlar? g?dadan yoksun b?rakma politikalar? sistematik bir ?ekilde uygulanm??t?r.
Geçti?imiz y?llarda uygulanan politikalarla en çok zarar gören sektörlerden biri tar?m sektörü olmu?tur. Sadece 2019 y?l? May?s ay?nda aç?lan bombard?man sonucunda Kafr Nabw, Kafr Zita, Hubeyt köylerinde ve Lutmana, Halep k?rsal? aras?nda bulunan onlarca hektar (334 tar?m arazisi) ate?e maruz kalarak yanm??t?r. Bu arazilerde bu?day, patates, zeytin a?açlar? gibi birçok mahsul ekiliydi. Bu durum sivil vatanda?lar?n üzerinde sava? etkilerini artt?rm??t?r.
Tahminlere göre, yaz mevsiminin yakla?mas?, s?cakl?k derecelerinin artmas? sonucunda arazilerde yang?n ç?kma ihtimalleri de artacakt?r. Bu ihtimal Suriye’nin kuzeyindeki g?da üretim sektörünü de olumsuz etkileyecektir.
Sadece Suriye’nin kuzeyindeki araziler ate?e maruz kalmam??t?r. Ayn? zamanda Rakka, Haseke, Deyrizor gibi Suriye’nin kuzeydo?u ve do?usunda yer alan DEA?’?n kontrolü alt?ndaki araziler de geni? yang?nlara maruz kalm??t?r. DEA? arazileri yakma gerekçesini “mürtedlerin” izini bulmak olarak aç?klam??t?r.
DEA?, Suriye’nin do?usundaki hasat mevsiminin uzun olaca??yla ilgili tehdit cümleleri kurarak militanlar?na ?u mesaj? vermi?tir: “Kar??n?zda bu?day ve arpa ekili binlerce dönüm arazisi var. Kar??n?zda onlar?n bahçeleri, tarlalar?, evleri ve i? yerleri var. Kollar?n?z? s?vay?n ve hasada ba?lay?n. Allah hasad?n?z? mübarek etsin.”
Suriye’nin bu?day mahsulünün yüzde 70’ini kar??layan Suriye’nin 3 ili ABD destekli Kürt milislerin kontrolü alt?ndad?r.
Rejim güçlerinin ku?atma politikalar? en tehlikeli ku?atma politikalar?ndand?r. 2015-2018 y?llar? aras?nda rejim, bölge sakinleri boyun e?ene kadar “toplu cezaland?rma” uygulayarak bölge sakinlerini aç b?rakma politikas?n? uygulam??t?r. 2017 y?l?nda ku?atmaya u?rayan insan say?s? zirve yaparak toplam 2.5 milyon insana ula?m??t?r. Guta, Deyrizor, Halep, Ruston ve Suriye’nin farkl? köy ve bölgelerinde olmak üzere 970 bin ki?i ayn? anda ku?atmaya maruz kalm??t?r. Ku?atmada insanlar g?da ve insani yard?mlardan mahrum b?rak?lmakta, hareket alanlar? k?s?tlanmaktad?r. Ku?atma bölgeleri farkl? silahlarla hedef al?nmaktad?r.
Suriye’de rejim güçlerinin kontrolü alt?ndaki bölgelerde, ?am k?rsal?, Dera, Süveyda, Halep, Hama gibi bölgelerin topraklar?nda onlarca yang?n kayda geçmi?tir. Bu yang?nlar?n sonucunda tar?m mahsulleri yanarak çok ciddi büyük kay?p ya?anm??t?r.
Geçti?imiz May?s ay?nda Süveyda ilinde 250’den fazla yang?n kayda geçmi?tir. Bu yang?nlar, “s?radan yang?n” ad? alt?nda tar?m mahsulleri, meyve a?açlar? ve kuru çimlere kadar uzanm??t?r. Bununla birlikte geçti?imiz May?s ay? içerisinde 20’den fazla yang?na ?ahit olunmu?tur. Rejimin “Sana” Ajans?, bu yang?nlar?n Dera ilinde gerçekle?ti?ini, yang?n?n bu?day, arpa ve meyve a?açlar?n mahsullerini yakt???n? kaydetmi?tir.
Rejime ait polis ve itfaiye kaynaklar?na göre, büyük oran? Do?u Guta’da olmak üzere ?am k?rsal?nda 2019 y?l? May?s ay?nda 270’ten fazla yang?n ç?km??t?r. Kaynaklar, bu yang?nlar? çe?itli nedenlere dayand?rm?? ancak ortaya ç?kan zararlara ili?kin verileri sunmam??t?r.
Halep’te rejimin kontrolü alt?ndaki bölümlere gelince bölgede çal??an itfaiye personellerinden al?nan bilgilere göre günlük 35 yang?n, hatta baz? günlerde 50 yang?n meydana geldi?i kaydedilmi?tir. Yang?nlar?n nedenleri ise otlar?n yak?lmas? ve s?cakl?k derecelerinin artmas? olarak gösterilmi?tir.
Ancak 1977 y?l? Cenevre Anla?mas?n?n birinci protokolünün 54. maddesine istinaden çat??ma esnas?nda tar?m arazilerinin yak?lmas? yasakt?r. Maddede “bölge sakinlerinin geçimleri için gerekli olan g?da ve hayvanc?l?k için kullan?lan bölgelere sald?r?lmas?, yak?lmas?, nakledilmesi ve bozulmas?na neden olunmas?” yasaklanm??t?r.
Mahsulü Sat?n Almak ?çin Rekabet
Suriye rejimi ?ç Ticaret Bakan? 1 May?s 2019’da hükümetin çiftçilerden alaca?? 1 kilogram bu?day bedelini bir önceki y?la göre 10 Suriye Liras? artt?rarak 185 Suriye Liras? olarak belirlemi?tir.
Ba?bakan ?mad Hamis’in aç?klamas?na göre rejim Suriye’deki çiftçilerden bu?day sat?n alma i?lemi için tam 400 milyar Suriye Liras? (70 milyon Amerikan Dolar?) tahsis etmi?tir.
ABD’nin mahsul için 200 milyon dolar tahsis etmesinin ard?ndan Suriye Demokratik Güçleri Do?u F?rat bölgelerinde çiftçilerden bu?day al?m ücretini artt?rm??t?r. 20 May?s 2019 tarihinde Suriye Demokratik Güçleri yönetimi 1 kilogram bu?day?n fiyat?n? 150 Suriye Liras? olarak belirlemi?tir. Suriye Demokratik Güçleri yönetiminin rejimden daha az birim fiyat? belirlemesiyle çiftçilerin öfkesi ve kini artm??, buna kar??n SDG yönetimi 1 kilogram bu?day?n birim fiyat?n? 160 Suriye Liras?’na yükseltmi?tir.
Suriye, son 29 y?l?n en dü?ük tar?m üretim seviyesine ?ahit olmaktad?r. Çiftçilerden bu?day mahsulü almaya çal??an taraflar?n birden çok olmalar?yla bu alanda ciddi rekabet ya?anmaktad?r. ?lgili taraflar çe?itli bölgelerde bulunan çiftçilerden mahsulleri kapmaya çal??maktad?rlar. Rusya, rejim ve DEA? güçlerinin bombard?manlar?ndan dolay? tar?m arazilerinin yang?nlara maruz kalmas?, tar?m arazilerinin ihmal edilmesi, kendi bölgelerinde hakim olan çat??ma taraflar?n?n bu konuyu bir türlü kontrol alt?na alamamalar? gibi etkenler Suriye’nin g?da alan?nda büyük bir felakete neden olaca?? dü?ünülmektedir.
Kar??l?kl? Suçlamalar
Tar?m arazilerinde ya?anan yang?nlar?n sorumlulu?unu sadece DEA? ve kendini “direni? gruplar?” olarak nitelendiren rejime ait baz? gruplar üstlenmi?tir. Bunun haricinde ise, SDG yönetimi 30 May?s 2019 tarihinde kendi Facebook sayfas?nda “DEA?, Suriye rejimi ve Türkiye’yi” bölge sakinlerinden intikam alma amac?yla tar?m arazilerini yakmakla suçlam??t?r. Yay?nlad??? aç?klamada “Bu yang?nlar DEA?, Suriye ve Türkiye rejimi gibi belirli taraflardan kasten yap?lm?? olup tek amaçlar? bölge ekonomisini zarara u?ratma, sivil vatanda?lar?n?n ekme?iyle oynamakt?r” ifadesini kullanm??t?r.
Öte yandan ba?ka taraflar taraf?ndan yap?lan aç?klamaya göre, tar?m arazilerinde ya?anan yang?nlar?n sorumlulu?u, Do?u F?rat bölgesindeki bu?day mahsulleri üzerinde rekabeti olan, kuzey bölgelerinde muhalefetin sivil vatanda?lar?n? aç b?rakma politikas?n? uygulayan Suriye rejimi ve rejimle i? birli?i yapan ?ran milislerine ait oldu?u dü?ünülmektedir.
Bir grup Arap çiftçi ise mahsullerden mahrum kalmalar? için Kürt güçlerinin topraklar?n? yakt?klar?n? ifade etmi?lerdir. Esed rejimi ayn? taraf? suçlayarak Kürt milislerinin rejime mahsul satmamalar? için yapt???n? öne sürmü?tür.
Aksine Do?u ve Kuzey Suriye’deki muhalif güçler ve SDG yönetiminin bölgelerinde ç?kan günlük geni? yang?nlarla ilgili rejimin resmi medyas?nda yap?lan aç?klamalarda, yang?nlar?n nedeni vatanda?lar?n ki?isel hatalar?na dayand?r?lm??t?r. Di?er ço?u yang?nlar?n faillerinin meçhul oldu?unu kaydetmi?tir. ?am k?rsal? Haresta’da ç?kan son yang?n gibi.
Bu yang?nlara en son Süveyda ilinde ?ahit olunmu?tur. “SANA” haber ajans?na göre, Süveyda ilinin do?u k?rsal?ndaki Bin, Cerin, Arika, Dama köylerini hedef alan yang?nda tar?m arazileri ve kuru otlar olmak üzere tam 5 bin dönümlük alan yang?na maruz kalm??t?r.
Esed rejimi söz konusu yang?nlar?n s?cakl?k derecelerinde ya?anan art??, kuru otlar?n geni? derecede yay?lmas? ve f?rt?na gibi do?al ve teknik faktörlere dayand?rm??t?r.
Özet
Suriye’nin çe?itli bölgelerinde tar?m mahsullerini yakma politikas?, Suriye’deki taraflar?n yeni bir politikas? olarak kar??m?za ç?km??; y?llard?r sava?tan etkilenen bölge sakinlerinin durumlar?n? daha da kötüye sürüklemi?tir.
Birle?mi? Milletler, uluslararas? kurulu?lar ve ilgili di?er kurumlar, çat??ma taraflar? aras?ndaki hesapla?malar u?runa bir sava? arac? olarak halk? aç b?rakma, insanlardan g?day? kesme gibi politikalar? k?nam??t?r. Ancak bu taraflar sadece k?namakla kal?p, gerçek suçlunun tespit edilmesi, sorumlu taraflar?n cezaland?r?lmas? ve bu politikalara son verilmesi için hiçbir giri?imde bulunmam??t?r.
Suriye topraklar?ndaki çiftçilerin ve yerel kuru?lar?n bu yang?nlar? engelleyecek ve durduracak güçlerinin olmamas?na bak?lacak olursa, yak?n dönemde Suriye’de ciddi bir açl?k kriziyle kar?? kar??ya kal?naca?? öngörülmektedir. Ülkedeki bombard?manlar, güvenlik sorunlar?, ya?am unsurlar?n?n yoksunlu?u gibi sava??n etkilerine ek olarak bir de bu faktörün gün geçtikçe etkisini hissettirmesiyle beraber bu yaz yeni göç dalgalar?n?n kap?da oldu?u tahmin edilmektedir.