?srail Bas?n? ve Ara?t?rma Merkezlerinde Körfez ve Türkiye Hakk?nda Ç?kan Yay?nlar
“Suudi Arabistan ve ?srail: ‘Çöl H?z?nda’ Normalle?me” ba?l???yla INSS’te yay?mlanan yaz?da ?unlara temas ediliyor:[1]
- Krall???n hassas iç ve d?? dengeleri nedeniyle aç?kça belirtilmese de 2020 y?l?ndan bu yana Suudi Arabistan’?n ?srail ile ili?kilerinde kademeli bir de?i?im gözlenmekte.
- ?srailli ?irketlerin Suudi Arabistan’da teknoloji ve tar?m sektöründeki kat?l?m? giderek art?yor.
- ?srailli ve Suudi güvenlik yetkilileri aras?nda çe?itli toplant?lar yap?ld??? aktar?l?yor.
- Suudi Arabistan direkt olarak dahil olmasa da ?brahim Anla?malar?n? d??ar?dan destekledi.
- Bütün bunlara ra?men Suudi Arabistan-?srail normalle?mesi önünde çe?itli engeller mevcut:
- ABD ile ?li?kiler: Suudi Arabistan’?n, ?srail ile normalle?me kar??l???nda en büyük beklentisi ABD ile daha güçlü ili?kiler kurmak olacakt?r. ABD Ba?kan? Biden, Suudi Arabistan ziyaretinde ABD’nin bölgeye geri döndü?ünün mesaj?n? verdi ve Suudi Arabistan’a çe?itli taahhütlerde bulundu ancak Suudi elitler halen ?üpheli bir yakla??ma sahipler. ABD’nin bu olumlu tavr?n?n petrol fiyatlar?n? kontrol alt?na alma ihtiyac?ndan kaynakland???n? dü?ünüyorlar.
- Filistin Meselesi: Muhammed bin Selman ve Suudi yönetiminden üst düzey isimler ?srail ile normalle?me için 1967 s?n?rlar? içinde bir Filistin Devleti kurmay? öngören Arap Bar?? Giri?imi’nin uygulanmas?n? ?art ko?an aç?klamalarda bulundu. Bu aç?klamalar ?srail ile ili?kileri kökten reddetmese de muhtemelen resmi olarak ili?kilerin kurulmas? için Suudi Arabistan, ?srail-Filistin diyalo?unun ba?lad???n? görmek isteyecektir.
- Kral Selman: Kral Selman’?n ?srail’e kar?? pozisyonunun daha kat? oldu?u biliniyor. Onun ölümünden sonra ?srail ile normalle?me ihtimalinin artaca?? a?ikâr.
- Suudi Kamuoyu: Yap?lan anketler halen Suudi kamuoyunun %80’e yak?n?n?n ?brahim Anla?malar?na kar?? ç?kt???n? gösteriyor. Muhammed bin Selman, kamu söylemini kontrol etme gücüne sahip oldu?unu hissettikçe ?srail’le yak?nla?mak için ad?m atma konusunda kendine daha fazla güvenecektir.
- ?slam Dünyas?ndaki Statü: Suudi Arabistan’?n ?slam dünyas?ndaki a??rl??? nedeniyle, onunla yap?lacak bir anla?ma ?srail halk?yla ili?kilere “dini nitelik” kazand?racak ve hatta ?srail’in bir bütün olarak ?slam dünyas?yla ili?kilerini geli?tirmesine olanak sa?layacakt?r.
- ?ran: Ortak ?ran tehdidi ?srail ile Suudi Arabistan aras?nda sessiz bir yak?nla?man?n temelini olu?turmu?tur. ?srail ile ili?kiler Suudi Arabistan’?n ?ran’a kar?? cayd?r?c?l?k imaj?n? güçlendirse de pragmatik Arap ülkeleri aras?nda bir tür ?srail “ileri üssü” olarak alg?lanma korkusu var.
- Suudi yetkililer taraf?ndan direkt olarak ifade edilmese de Suudi Arabistan’?n hava sahas?n? ?srail uçu?lar?na açmas? ve Suudi Arabistan ile ABD aras?nda Tiran ve Sanafir adalar?ndaki Çok Uluslu Gözlemci Gücü’nün tahliye edilmesine yönelik bir anla?ma imzalanmas? normalle?me yolunda at?lm?? ad?mlar olarak görülüyor.
- ?brahim Anla?malar?, uygun bask? ve te?vik sa?land???nda Körfez ülkelerinin Filistin meselesindeki pozisyonlar?ndan tavizler verebildi?ini göstermi?tir. ABD’nin de te?vikleriyle ?srail-Suudi Arabistan normalle?mesinin Filistin meselesi d???nda gerçekle?mesi mümkündür.
“?brahim Anla?malar?n?n ?kinci Y?l?: Etkileyici ?lerleme H?z?, Birçok Zorluk ve Bitmeyen Potansiyel” ba?l???yla INSS’te yay?mlanan yaz?da ?u hususlara temas ediliyor:[2]
- ?brahim Anla?malar?n?n üzerinden geçen iki y?ll?k süreçte:
- BAE, Fas, Bahreyn ve Sudan’da ?srail’in diplomatik temsilcilikleri aç?ld?,
- Tel Aviv ile Abu Dabi, Dubai, Manama, Kazablanka ve Marake? aras?nda havayolu seferleri ve do?rudan uçu?lar gerçekle?tirildi,
- bakanlar ve üst düzey yetkililer kar??l?kl? resmi ziyaretlerde bulundu ve çok çe?itli alanlarda i?birli?i anla?malar? imzalad?,
- ülkeler aras?ndaki ticaret rakamlar?nda çarp?c? bir art?? gözlendi,
- ?branice dil e?itimine olan talep artt?,
- ülkeler aras?ndaki güvenlik ba?lar? güçlendirildi ve geni?letildi.
- ?brahim Anla?malar?yla ba?layan süreç, Trump sonras? Biden yönetiminin de deste?ini sürdürmesi ve Katar ile Türkiye’nin pragmatik kampa dönmesiyle birlikte gelecek ad?na birçok potansiyel ta??maktad?r. Bu potansiyellerden baz?lar? ?unlard?r:
- ?srail üzerinden Körfez ülkelerine bir karayolu ticaret rotas? aç?lmas?: Avrupa ülkeleri y?llarca Körfez’e Türkiye, Lübnan ve Süvey? Kanal? üzerinden ihracat yapt?. ?srail üzerinden Körfez’e daha verimli bir karayolu rotas? olu?turmak mümkündür.
- M?s?r, ?srail ve Körfez ülkelerinin kat?l?m?yla Gazze’nin altyap? ve ekonomi sorunlar?n? çözebilecek bölgesel projeler te?vik edilebilir.
- Enerji: Gaz tedariki ve nakliyesi alan?na yap?lacak yat?r?mlarla Körfez ülkeleri ve ?srail, Avrupa ülkeleri için bir alternatif haline gelebilir.
- G?da Krizi: ?srail, BAE ve Fas’?n tar?m teknolojilerindeki birikimiyle Sudan ba?ta olmak üzere farkl? Afrika ülkelerinde alternatif bu?day kaynaklar? üretilebilir.
- Su: ?srail’in su sirkülasyonu ve tuzdan ar?nd?rma konusunda teknolojileri ve birikimi, su k?tl??? sorununa pratik çözümler sunabilir.
- Dijital Sa?l?k ve T?p: Covid-19 süreci, küresel sa?l?k krizlerini önleme noktas?ndaki çal??malar?n önemini göstermi?tir. ?srail, sa?l?k ve t?p alan?nda önde gelen ülkelerden birisidir.
- E?itim ve Kültür: Bu alanda yap?lacak çal??malar, radikal ?slamc? fikirlerin zay?flat?lmas? için önemlidir.
- ?srail ile normalle?me yoluna giren Müslüman ço?unluklu ülkelerin, bu kararlar?n?n meyvelerinden faydalanmas?, anla?malar?n?n geni?letilmesi ve güçlendirilmesi aç?s?ndan önemlidir. Sudan, Çad ve Kosova gibi ülkeler, ilgili bütün forum ve çal??ma gruplar?na davet edilmelidir.
“Erdo?an: Eski Haline Geri mi Döndü?” ba?l???yla INSS’te yay?mlanan de?erlendirmede ?unlara temas ediliyor:[3]
- ?srail’in Gazze’ye yönelik operasyonuna ili?kin aç?klamalarda bulunan Erdo?an, bebekleri öldürdü?ü için ?srail’i sert biçimde ele?tirdi. Mescid-i Aksa’n?n Müslümanlar için k?rm?z? çizgi oldu?unu vurgulad?.
- Erdo?an, geçti?imiz Ramazan ay?nda ?srail ile Gazze aras?nda ya?anan gerilimde daha itidalli aç?klamalarda bulunmu?tu.
- Yine de Erdo?an, geçmi? y?llardaki aç?klamalar?na oranla oldukça k?s?tl? bir tepki verdi.
- Erdo?an’?n bu aç?klamalar? ?u ?ekilde aç?klanabilir:
- Türk bas?n? Gazze’den gelen ac?kl? görüntülerle doluydu. Siyasi kariyeri boyunca Filistin meselesiyle özel bir ba? kuran Erdo?an, kendi kamuoyunu tatmin edecek bir aç?klama yapma ihtiyac? hissetti.
- Bir di?er muhtemel sebep ise Erdo?an’?n henüz ?srail ile yak?nla?madan bekledi?i neticeleri görememesi olabilir. ?srail, Türkiye’nin ABD nezdindeki pozisyonunu geli?tirmek için yeterli deste?i vermedi. ?srail ile Türkiye aras?nda bir do?al gaz boru hatt? in?as?na yönelik bir ad?m at?lmad?.
- Gazze’deki operasyon k?sa sürdü?ü için iki ülke ili?kileri üzerindeki etkisi oldukça k?s?tl? olacakt?r.
“Yeni Orta Do?u” ba?l???yla Kudüs Strateji ve Güvenlik Enstitüsü’nde (JISS) yay?mlanan yaz?da ?unlara temas ediliyor:[4]
- ?srail’in kuruldu?u dönemde ?srail’i çevreleyen ülkelerle diplomatik temas kurulmas? mümkün görülmüyordu. Bu yüzden ?srail d?? politikas?n?n kurucu doktrini, çevre ülkeleri atlayarak uzak halkada yer alan Türkiye, ?ran ve Etiyopya gibi ülkelerle diyalo?a girmeyi öngörüyordu.
- M?s?r’la imzalanan bar?? anla?mas?, Oslo Anla?mas? ve Ürdün ile imzalanan bar?? anla?mas? ?srail’in konumunu de?i?tirdi ve di?er Müslüman ülkelerin ?srail ile ili?kilerini geli?tirmelerine olanak sa?lad?.
- Eski ?srail Ba?bakan? Netanyahu, Arap ülkeleriyle ili?kileri geli?tirmeyi stratejik bir hedef olarak benimsedi. Netanyahu’nun iki temel motivasyonu vard?:
- ?ran’la mücadelede ?srail’in konumunu güçlendirmek
- ?srail’in teknoloji, siber ve enerji alanlar?ndaki ba?ar?lar?n? bölgedeki ve genel olarak dünyadaki konumunu de?i?tirmek için kullanma arzusu
- Be? faktörün olgunla?mas?yla ?brahim Anla?malar? mümkün hale geldi:
- ?srail’i yok etmenin mümkün olmad???n?n Arap ülkeleri taraf?ndan anla??lmas?
- Arap Bahar? sonras? iç de?i?im umutlar?n?n azalmas?, Arap ülkelerinin yöneticilerinin ?slamc? güçler ile ba?a ç?kma yolu aramaya ba?lamas?
- Arap yöneticilerinin, Filistin sorununa ilgisini giderek kaybetmesi ve Filistin’i zamanla daha fazla para isteyen ve herkesi ele?tiren bir yap? olarak görmeye ba?lamas?
- ?ran’?n, kendisiyle i?birli?i yapmayan herkese zarar vermekten çekinmeyen güçlü ve sald?rgan bir aktör haline gelmesi
- ABD’nin Orta Do?u’ya olan ba?l?l???n?n zay?flamas?
- ?ran tehdidi büyürken ABD’nin güvenlik ?emsiyesi darald?. Arap yöneticilerinin önünde iki seçenek kald?:
- ?ran’la uzla?mak
- ?srail’i ?ran’a kar?? bir yard?mc? olarak görmek
- ?brahim Anla?malar?na taraf olan ülkeler, ABD’nin de te?vikiyle ikinci seçene?i seçtiler ve böylece ?srail’in Arap ülkeleriyle ili?kilerinde yeni bir dönem ba?lad?. M?s?r ve Ürdün’le imzalanan bar?? anla?malar?n?n aksine ?brahim Anla?malar? ülkeleri, “normalle?me korkusu” olmaks?z?n ?srail’le çe?itli düzeylerde ili?kiler geli?tirdiler. Bu korkunun geride b?rak?lmas? önemli bir dönüm noktas? oldu. Ürdün ve M?s?r’?n i?birli?i konusundaki istekleri de artmaya ba?lad?.
- ?srail’in ABD savunma sistemi içinde Avrupa Komutanl???ndan (EUCOM) Orta Do?u Komutanl???na (CENTCOM) geçmesi bir di?er önemli de?i?im oldu. Bu durum, ?srail’e Arap ülkeleriyle askeri alanda ABD ?emsiyesi alt?nda i?birli?i yapma f?rsat? sunuyor. ?srailli bir askeri temsilci ?u an Bahreyn’de bulunan 5. Donanma’n?n karargah?nda görev al?yor.
- Askeri i?birli?i noktas?nda yeni sürecin ula?abilece?i doruk nokta, ABD öncülü?ünde ?srail ve bölge ülkelerinin ?ran’?n hava sald?r?lar?na kar?? ortak bir savunma bloku kurmas? olacakt?r.
- Bölgedeki bu de?i?im sadece ?srail’in çevre ülkelerin me?ruiyetine ihtiyaç duymas?yla alakal? de?ildir. Sünni Arap ülkeleri, ?ran tehdidi ve ABD’nin de?i?ken tav?rlar? kar??s?nda daha istikrarl? ve güvenli bir bölgesel denklem aray???ndad?r.
- Orta Do?u’daki bu yeni denklem, ?srail’i Do?u Akdeniz’de önemli bir aktör haline getirdi. ?srail,’in Türkiye ile kar?? kar??ya gelmekte menfaati yoktur. Ancak ?srail, Türkiye’nin Libya ile imzalad??? MEB Anla?mas? gibi giri?imlerle ?srail’i denizden Avrupa ile koparacak giri?imlerinin önünde durmal?d?r.
- ?srail gaz?n?n Avrupa’ya ta??nmas? noktas?nda Türkiye’ye güvenilmemelidir. Bu bölgede mümkünse BAE, Ürdün ve Filistin gibi ülkeler de denkleme dahil edilmeye çal???lmal?d?r. ?srail ve M?s?r, köprü görevi görerek AB ile ?brahim Anla?malar? ülkelerini birbirine ba?layabilir.
- AB, Yunanistan, K?br?s ve ?srail aras?nda bir elektrik kablosu dö?enmesini öngören proje desteklenmelidir. Bu proje sayesinde GKRY, elektrik üretimi için bölgesel bir merkez haline gelebilir.
- Hindistan’? ticari bir ortak olarak ?brahim Anla?malar? blokuna dahil etmek, olu?makta olan yeni dünya düzeni dahilinde güçlü bir blok meydana getirecektir.
- Yeni bir Orta Do?u var ve bu kez Oslo vizyonundan farkl? olarak hayallere ve Filistinlilere ba?l? de?il. ?srail ad?mlar?n? dikkatli atmal?, Körfez ülkeleriyle ili?kilere öncelik vermeli ve bu ülkelerle büyük projeleri hayata geçirmeli, M?s?r, Ürdün ve Fas’la ili?kilerini geli?tirmeli, Yunanistan ve K?br?s’la ekonomik ve siyasi ili?kilerini daha da geli?tirmeli ve bu ülkeler üzerinden Avrupa’ya olan ba?lant?lardan faydalanmal?d?r.
Referanslar: