?srail Bas?n? ve Ara?t?rma Merkezlerinde Körfez ve Türkiye Hakk?nda Ç?kan Yay?nlar
“Katar’?n Bölgesel Ve Uluslararas? Statüsü Yükseli?te” ba?l?kl? yaz?da ?u hususlara temas ediliyor[1]:
- Katar’?n d?? politikada etkisini art?ran geli?meler olarak ?unlara yer veriliyor:
- Katar ile Körfez ülkeleri aras?ndaki uzla?ma,
- ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecinde ve sonras?nda oynad??? rol,
- ?ran’la arabuluculuk noktas?nda ABD’ye sa?lad??? yard?m,
- Ukrayna’daki sava? ve beraberindeki küresel enerji krizi ve Katar’?n enerji piyasalar?ndaki rolü,
- ABD taraf?ndan NATO üyesi olmayan önemli müttefik statüsüne yükseltilmesi,
- Dünya Kupas?na ev sahipli?i yapacak olmas?.
- Katar’?n ABD için önemi aç?klan?rken ?u hususlara de?iniliyor:
- ABD Merkez Komutanl??? (CENTCOM) bölgesel karargâh? Katar’da bulunuyor.
- Katar, bölgedeki devlet d??? aktörlerle ili?kilerini koruyor.
- Katar’?n, Ukrayna’daki sava? ve beraberindeki küresel enerji krizinden istifade ederek bölgedeki konumunu ve ABD ile ili?kilerini geli?tirmek isteyece?i belirtiliyor.
- Bunun kar??l???nda Katar’?n temel hedefinin F-35 alma giri?imi oldu?u iddia ediliyor.
- Katar’?n bu yükseli?inin ?srail aç?s?ndan de?erlendirildi?i bölümde ?u noktalara temas ediliyor:
- ?srail-Katar ili?kileri temelde Gazze ?eridi üzerinden ?ekilleniyor. ?srail, Katar’?n Gazze’ye yard?mlar?ndan memnun gözüküyor.
- M?s?r, BAE ve Suudi Arabistan gibi di?er devletler Katar’?n Gazze ?eridindeki bu rolünden memnun de?iller. Ancak bu devletler ekonomik aç?dan Katar yard?m?n?n yerini dolduramayacak durumdalar.
- Bu durumda ?srail için Gazze konusunda -en az?ndan k?sa vadede Katar’dan ba?ka bir alternatif olmayacakt?r. ?srail ile Katar aras?ndaki bu ili?ki BAE’yi rahats?z edebilir.
- Yaz?da ayr?ca Katar ile ?srail aras?nda 1996 y?l?ndan bu yana süregelen ekonomik bir ili?kinin oldu?una dikkat çekiliyor.
- Katar’?n ?brahim Anla?malar?na ?iddetle kar?? ç?kt??? ifade ediliyor.
- Katar’?n t?pk? BAE gibi F-35 sat?n alma hususunda ABD’yi ikna etmek için ?srail’le yak?nla?may? deneyebilece?i belirtilirken, Biden yönetiminin Trump yönetimi kadar cömert olmad??? vurgulan?yor.
“Hizbullah, Lübnan ve Körfez ile Uzla?ma: Ç?kmaz” ba?l?kl? yaz?da ?unlara de?iniliyor[2]:
- Lübnan ile Körfez ülkeleri aras?ndaki ili?kinin bir krizde oldu?u ifade edilen yaz?da krizin gerçek nedeni olarak Hizbullah’?n Lübnan’da giderek güçlenmesi gösteriliyor.
- 2021 y?l?nda Lübnan ile Körfez aras?nda ya?anan gerilimler ?u ?ekilde s?ralan?yor:
- Nisan ay?nda Suudi yetkililer Lübnan’dan gelen narlar?n içine gizlenmi? 7,8 milyondan fazla uyu?turucu hap ele geçirdi. Bunun üzerine Lübnan’dan meyve ve sebze ithalat? yasakland?.
- Lübnan Geçici D??i?leri Bakan? Wehbe, Suudi Arabistan’a yönelik sert sözler sarf etmesinin ard?ndan istifa ettirildi.
- Lübnan Enformasyon Bakan? Kardahi’nin Suudi Arabistan’?n Yemen’e askeri müdahalesine ili?kin ele?tirel yorumlar?yla kriz daha da derinle?ti.
- Kardahi krizi sonras? gelen yapt?r?mlar ve tepkiler olarak ?unlara yer veriliyor:
- Suudi Arabistan: Diplomatik ve ticari ba?lar?n? tamamen kopard?. Lübnan büyükelçisi Riyad’dan kovuldu. Beyrut’taki Suudi Arabistan büyükelçisi geri ça?r?ld?. Lübnan’dan ithalat yapmak tamamen yasakland?.
- Bahreyn ve Kuveyt: Lübnanl? diplomatlar? s?n?r d??? edip kendi büyükelçilerini geri ça??rd?lar.
- BAE: Kendi büyükelçisini geri ça??rd?.
- Katar: Kardahi’nin aç?klamalar?n? k?nad?.
- Lübnan: Ba?bakan Mikati ve Cumhurba?kan? Mi?el Avn, Kardahi’nin aç?klamalar?n? reddederek dolayl? yoldan istifaya ça??rd?.
- Hizbullah: Suudi Arabistan’? Lübnan’?n iç i?lerine kar??makla ve ülkeye ?antaj yapmakla suçlad?.
- Fransa: Taraflar? yat??t?rmaya çal??t? ancak somut bir sonuç elde edilemedi. Sadece Lübnan’a insani yard?m sa?lamak için ortak bir Frans?z-Suudi mekanizmas? kuruldu.
- Kuveyt: Ocak ay?nda Lübnanl? liderlere, ili?kileri yeniden kurma konusunda on iki maddelik bir yol haritas? sundu. ?artlar aras?nda tüm milislerin yani Hizbullah’?n da??t?lmas? da vard?. Lübnanl? liderler Kuveyt giri?imine olumlu yan?t verirken Lübnan’?n Hizbullah’? silahs?zland?rmas?n?n imkâns?z oldu?unu da aç?kça belirttiler.
- Lübnan ile Körfez aras?ndaki ili?kinin yeniden tesis edilememesinin üç temel nedeni olarak ?unlara yer veriliyor:
- Lübnan devletinin zay?fl??? (Devlet, Hizbullah’?n kar??s?nda oldukça etkisiz kal?yor.)
- Hizbullah’?n Suudi Arabistan’a kar?? sert ve dü?manca tutumu (Krizler sonras?nda Hizbullah’?n Suudi Arabistan’a kar?? tutumunda hiçbir yumu?ama görülmüyor)
- Suudi Arabistan’?n Hizbullah’a kar?? sert ve dü?manca tutumu
- Körfez’in temel talebi Hizbullah’?n Lübnan’daki gücünün silahs?zland?r?lmas? ve k?s?tlanmas? oldu?u sürece Lübnan-Körfez uzla?mas?n?n ancak k?smen mümkün olabilece?i vurgulan?yor.
“Suudi Veliaht Prens’in ?srail ve ?ran’a Mesajlar?” ba?l?kl? yaz?da ?u konular dile getiriliyor[3]:
- Muhammed bin Selman’?n verdi?i bir röportajdaki ?u ifadeler yaz?n?n merkezinde yer al?yor: “Biz, ?sraillilerle Filistinliler aras?ndaki çat??man?n çözülmesini umuyoruz. ?srail’i dü?man olarak görmüyoruz. Tam tersi, ?srail’e birçok konuda ç?karlara birlikte ula?maya çal??abilece?imiz potansiyel bir müttefik olarak bak?yoruz. Fakat buraya gelmeden önce baz? sorunlar?n çözülmesi gerekiyor.”
- ?srail ve Arap devletleri aras?ndaki normalle?me furyas?n?n ABD’deki hükümet de?i?iminden etkilenmedi?i iddia edilen yaz?da Suudi Arabistan Veliaht Prensinin ?srail’e kar?? babas? Kral Selman’dan daha yumu?ak bir tav?r tak?nd??? belirtiliyor.
- Suudi Arabistan’?n ?srail ile yak?nla?mas?n?n, Kral Selman hayatta oldu?u sürece mümkün gözükmedi?i ifade ediliyor. Biden ve Kamala Harris’in Ka??kç? cinayeti sebebiyle halen Muhammed bin Selman’? görmezden gelerek Kral Selman’? muhatap ald?klar? ve bu durumun de?i?meyece?inin ön görüldü?ü belirtiliyor.
- Ayn? röportajda Muhammed bin Selman’?n ?ran’dan “kom?umuz” diyerek bahsetmesi, ?ran’a kar?? söylemlerde bir ton de?i?ikli?inin i?areti olarak ele al?n?yor.
“Suudi Arabistan ve BAE Ukrayna Sahas?nda Oynuyor” ba?l?kl? yaz?da ?unlara temas ediliyor[4]:
- Biden’?n ba?kanl???n?n ilk günlerinden bu yana Suudi Arabistan ve BAE’yi rahats?z eden birtak?m politikalar takip etti?i belirtiliyor:
- Biden, Ka??kç? cinayeti nedeniyle Muhammed bin Selman’? muhatap olarak kabul etmiyor ve kendisini görmezden geliyor.
- BAE’nin ?brahim Anla?malar?n?n bir parças? olarak F-35 almas? gerekiyordu ancak bu karar Biden yönetimi taraf?ndan donduruldu.
- ABD’nin, Husileri terör örgütü olarak tan?ma konusundaki çekingen tav?rlar? BAE’yi rahats?z ediyor.
- Yaz?da ayr?ca BAE ve Suudi Arabistan’?n Rusya ile aralar?nda milyonlarca dolar de?erinde ekonomik ba?lar? ve askeri i?birlikleri oldu?una de?iniliyor.
- ABD’nin Ortado?u’yu ikinci plana atmas?ndan kaynaklanan sonuçlarla Ukrayna’daki sava? vesilesiyle yüzle?meye ba?lad??? ifade ediliyor:
- ABD, Rus petrolüne ba??ml?l??? azaltmak ad?na Suudi Arabistan ve BAE’den (günlük üretim kotas?n?n art?r?lmas? gibi) destek bekliyor. Ancak ABD’nin müttefiklerine yönelik önceki tutumlar? sebebiyle birçok problem ortaya ç?k?yor.
- ABD, Suudi Arabistan ve BAE’nin Rus milyarderlerin yapt?r?mlar? a?mak için s???nacaklar? liman olmas?ndan endi?e duyuyor.
- Bütün bunlar göz önüne al?nd???nda Ortado?u’daki müttefiklerin stratejik önemi bir kez daha ortaya ç?km?? oluyor. ABD’nin yapt?r?mlar? güçlendirmek ad?na yönünü yeniden Ortado?u’ya çevirmesi gerekecektir.
“?srail’in Türkiye ile Yeniden Alevlenen Ate?inin Ard?nda Arabuluculuk Tutkusu Olan Bir Haham” ba?l?kl? yaz?, Haham Marc Schneier’?n, Herzog ve Erdo?an’? bir araya getirmedeki rolünü anlat?yor[5]:
- Marc Schneier’?n, kurucusu oldu?u Etnik Anlay?? Vakf? vesilesiyle uzun y?llard?r BAE, Bahreyn, Katar gibi Körfez ülkelerinde üst düzey yöneticilerle toplant?lar yaparak Yahudileri ve Müslümanlar? bir araya getirmeye çal??t???na de?iniliyor.
- Geçti?imiz hafta gerçekle?en Erdo?an-Herzog görü?mesinde yer alan [6] Marc Schneier’?n bu yak?nla?man?n arka plan?nda önemli bir rol üstlendi?i belirtiliyor:
- Erdo?an ile Herzog aras?ndaki ilk telefon görü?mesinden önce T.C. Washington Büyükelçisi Murat Mercan ile bir iftarda bir araya gelen Schneier, Mercan’?n kendisine bu göreve gelme amaçlar?ndan birisinin de Türkiye ile Amerikan Yahudilerinin aras?n? düzeltmek oldu?unu söyledi?ini ifade ediyor. Schneier Mercan’a cevap olarak, ABD Yahudileri ile aray? düzeltmenin yolunun ?srail ile aray? düzeltmekten geçti?ini söylüyor.
- Bundan birkaç ay sonra ikili bu kez bir sinagogda gerçekle?en bir etkinlikte bir araya geliyor. Bu kez Schneier Mercan’a, Erdo?an’? arayarak ona yeni cumhurba?kan? olan Herzog’u tebrik etmek için aramas?n? önermesini söylüyor. Bu konu?madan bir gün sonra Erdo?an’?n Herzog’u arayarak tebrik etti?i ifade ediliyor.
- Bu görü?menin hemen ard?ndan Schneier’in ili?kileri tesis etmek ad?na hemen harekete geçti?i iddia ediliyor. Ayr?ca Herzog ile Schneier’in çocukluk arkada?? oldu?u vurgulan?yor.
Erdo?an-Herzog görü?mesiyle alakal? ?srail bas?n?nda çe?itli de?erlendirmeler yer ald?:
- Maariv gazetesinde yay?nlanan kö?e yaz?s?nda Türkiye’nin Müslüman Karde?ler ideolojisine ve Hamas’a yönelik tutumunu de?i?tirdi?i ve bu durumun Hamas ve Müslüman Karde?leri rahats?z etti?i iddia ediliyor.[7]
- Yine ayn? gazetede yay?nlanan bir ba?ka yaz?da Erdo?an’?n Hamas’a kar?? tutumunda bir de?i?iklik oldu?u noktas?nda ciddi ?üpheler oldu?u, Gazze ile ?srail aras?nda olas? bir t?rman???n ?srail-Türkiye ili?kilerindeki durumu tam tersine çevirebilece?i ifade ediliyor.[8]
- Haaretz gazetesinde yay?nlanan de?erlendirmede iki ülke aras?nda uzun y?llard?r süregelen ticaret ve istihbarat i?birli?ine dikkat çekilerek Herzog’un bu ziyaretinin dü?manl?k, rekabet ve ?üphe dönemini sona erdirebilece?i belirtiliyor.[9]
- Hayom gazetesinde yer alan bir di?er yaz?da ise ABD’nin bölgeden çekilme stratejisine paralel ?srail’in ?brahim Anla?malar?yla ba?layan bir bölgesel blok olu?turma çabas?na dikkat çekilerek Türkiye’nin de ?brahim Anla?malar?n?n olu?turdu?u bu blo?a dahil olmak istedi?i iddia ediliyor.[10]
- Yediot Aharonot gazetesinde yer alan bir de?erlendirmede, iki ülke aras?nda henüz bir sevgiden bahsedilemeyece?i ancak kar??l?kl? ç?karlar?n oldu?u vurgulan?rken Türkiye ile ili?kileri kurma rolünün Herzog’a verilmesi ak?ll?ca bir seçim olarak niteleniyor.[11]
Referanslar:
- https://www.inss.org.il/he/publication/qatar-on-a-rise/
- https://dayan.org/content/hizballah-lebanon-and-reconciliation-gulf-impasse
- https://jcpa.org/the-saudi-crown-princes-messages-to-israel-and-iran/
- https://www.haaretz.co.il/news/world/middle-east/.premium.HIGHLIGHT-1.10667556
- https://www.timesofisrael.com/behind-israels-rekindled-flame-with-turkey-a-rabbi-with-a-penchant-for-matchmaking/
- Görü?mede Sadece Türk hükümet yetkilileri, ?srail heyeti üyeleri, gazeteciler ve güvenlik personeli haz?r bulundu. Ba?ka arabulucular, i?adamlar? veya din adamlar? yoktu. Yaln?zca Schneier bir istisna olarak görü?melerde yer ald??? iddia ediliyor.
- https://www.maariv.co.il/journalists/Article-903544
- https://www.maariv.co.il/news/politics/Article-903662
- https://www.haaretz.co.il/opinions/editorial-articles/.premium-1.10661208
- https://www.israelhayom.co.il/news/geopolitics/article/9020145
- https://www.ynet.co.il/news/article/sj001q9izq