Bu ay ya?anan en önemli geli?meler:
- Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, PKK’y? s?n?rlar?na ula?makla sorumlu tuttu.
- Erken seçim iddialar? yeniden gündeme geldi.
- Maliki, krizi çözmek için siyasi partilerle bir dizi toplant? yapt?.
- ?çi?leri Bakanl???, Irak vatanda?l???n?n verilmesine ili?kin gruplar?n geni?letilmesi için bir teklif sundu.
- Irak’taki gaz sahalar?nda her y?l 3 milyar dolarl?k gaz yak?l?yor.
- Irak, 2021’de petrol ihracat?n?n yüzde 15’ini Avrupa’ya gerçekle?tirdi.
- Irak, May?s ay?nda 11 milyar dolarl?k petrol ithalat? gerçekle?tirdi.
- Irak Parlamentosu: 11 milyon ki?i devletten maa? al?yor.
- Irak’?n Dünya Ticaret Örgütü’ne kat?lmamas?n?n nedenine dair resmi aç?klama yap?ld?.
- Washington’un Ba?dat büyükelçisi Irak Cumhurba?kan?na güven mektubunu sundu.
- ABD D??i?leri Bakanl???, PKK ve Ha?di ?abi unsurlar?n?n Sincar’daki tutumunu ele?tirdi.
- Zlikan kamp?na insans?z hava araçlar?yla sald?r? düzenlendi.
- Irak, bir ay içinde ABD’ye 9 milyon varilden fazla petrol ihraç etti.
- Erbil’deki ABD konsoloslu?u insans?z hava arac?yla hedef al?nd?.
- Kürt partileri, Birle?mi? Milletler Irak Yard?m Misyonu Özel Temsilcisi Plasschaert huzurunda bulu?tu.
- Sadr Bloku’nun milletvekillerinin istifas?n?n ard?ndan siyasi harita de?i?ti.
- Temsilciler Meclisi, yedek vekiller için anayasal yemin oturumu düzenledi.
- Irak’?n Çin’e petrol ihracat? may?s ay?nda yakla??k yüzde 300 artt?.
- Faleh Al Fayyad: Ha?di ?abi hiçbir siyasi mücadelenin taraf? olmayacak ve devletin dü?mesine izin vermeyece?iz
- ?ran, Ortado?u’daki vekillerinin kontrolünü kaybetti.
- Birle?mi? Milletler, Irak’?n 8 y?l içinde çökebilece?i konusunda uyar?da bulundu.
- Kaz?mi, Suudi Arabistan ve ?ran’? ziyaret etti.
- Federal Mahkemenin karar?na cevaben uluslararas? petrol ?irketleri Irak Kürt Bölgesel Yönetiminden çekiliyor.
Siyaset gündemi:
Irak’ta siyasi durgunluk döneminin ard?ndan parlamento seçimlerinin erken yap?lmas?na ili?kin öneri daha belirgin hale geldi. Baz? Irakl? politikac?lar cumhurba?kanl???, ba?bakanl?k ve parlamento ba?kanl???na dava açt?. Federal Yüksek Mahkemeye aç?lan davada ülkenin yeni cumhurba?kan?n? seçme konusunda 3 kez ba?ar?s?z olan Temsilciler Meclisinin feshedilmesi talep ediliyor.
Ancak Sadr Hareketi’nin lideri Mukteda es-Sadr blokundaki milletvekillerinin istifas?n? Parlamentoya sunaca??n? aç?klamas?, olaylar?n gidi?at?n? de?i?tirdi. Bu, ?ii Koordinasyon Çerçevesi lehine at?lan bir ad?m olarak görülürken, Sadr Hareketi’nden istifa eden vekillerin yerine, daha önce kaybeden vekillerin hükümete geri dönme umutlar?n? art?rd?.
Meclis Ba?kan? Muhammed el-Halbusi, Sadr milletvekillerinin istifas?n? kabul etti. Halbusi, istifa eden vekillerin yerine yeni vekillerin getirilmesi için yasal prosedürlerin ba?lat?lmas? ça?r?s?nda bulundu.
Bu geli?me, Irak arenas?n? tamamen de?i?tirerek yeni aktörlerin ortaya ç?kmas?na yol açacak. Özellikle de eski Ba?bakan Nuri el-Maliki’nin öne ç?kmas? bekleniyor. Yeni denkleme göre Maliki’nin vekilleri yakla??k 44 sandalye alacak. Bu geli?meler ya?an?rken Kaz?mi’nin kat?l?m?yla Maliki’nin evinde bir toplant? düzenlendi. Ancak, Kaz?mi’nin Kays Hazali ile tart??t?ktan sonra toplant?y? terk etti?i belirtildi.
Sadr blokunun ba?bakan aday? Muhammed Cafer es-Sadr ise, blokun tüm milletvekillerinin Irak parlamentosundan istifa etmesinin ard?ndan özür dileyerek geri çekildi?ini duyurdu.
Öte yandan Faleh al-Fayyad, daha önce Ha?di ?abi’nin Irak’taki sözde silahl? gruplardan ayr?lmas? ça?r?s? yapan Mukteda es-Sadr’a hitaben konu?tu. Fayyad, Ha?di ?abi’nin kurulu? y?l dönümü kutlamalar? s?ras?nda yapt??? konu?mada, Ha?di ?abi’nin devleti savunaca??n?, kimsenin devleti devirmesine izin vermeyece?ini, herhangi bir siyasi sava?ta siyasi bir taraf olmayaca??n? duyurdu. Sadr, daha önce yapt??? aç?klamada, Ha?di ?abi’nin Irak’taki silahl? gruplardan d??lanmas? ça?r?s?nda bulunmu?tu.
Sadr blokunun meclisten istifas?n?n ard?ndan beklenen senaryolar ise ?u ?ekilde: ?ii Koordinasyon Çerçevesi, Kürt lider Mesut Barzani’nin giri?imini bekliyor. Bu da mevcut Ba?bakan Mustafa Kaz?mi’nin görev süresinin yenilenmesine yol açabilir.
Seçim Komisyonunun Sadr Bloku milletvekillerinin istifas? ve seçim yasas?na uygun olarak yerlerine aday gösterilmesine ili?kin onay? beklenirken, ?ii Koordinasyon Çerçevesi siyasi a??rl??a göre tüm güçlerle müzakere turuna ba?layabilir. Ancak bu senaryo herkes taraf?ndan kabul görmeyebilir.
Ancak en olas? senaryo, ?ii Koordinasyon Çerçevesi’nin Sadr hareketinin liderini, 50 ?ii milletvekili ile kat?lmas? kar??l???nda istifa karar?n? geri çekmeye ikna etmek için çabalamas? olacakt?r. Sadr blokunun milletvekillerinin yan? s?ra, bir sonraki ba?bakan konusunda ortak anlay??a var?lmas? için en büyük blok olu?turulacak ve bakanl?klar siyasi a??rl?k oran?na göre da??t?lacakt?r.
?ii bile?en için belirlenen 12 bakanl?ktan 8’i Sadr’a verilecek, aralar?nda bir tane ba??ms?z bakanl?k bulunacak, ?ii Koordinasyon Çerçevesi’ne biri ba??ms?z, 4 bakanl?k verilecek. Bu ba?lamda, eski Ba?bakan Haydar el-?badi ve Ammar el-Hakim, Sadr’?n bloku b?rakma karar?n? geri almas? için bask? yapma çabalar?na öncülük ederken, Maliki ve Hazali, Sadr’?n blokunun tekrar meclise girmesini reddetti.
Irak Temsilciler Meclisi, 23 Haziran’da Muhammed el-Halbusi ba?kanl???ndaki ola?anüstü toplant?s?n? gerçekle?tirdikten sonra, yedek vekillerin anayasa yemini etmesi için ola?anüstü topland?. ?ç seçimler tamamland? ve de?i?im gerçekle?ti.
Hizbullah, parlamentonun oturum gerçekle?memesi halinde ‘dünyay? alt üst etmekle’ tehdit etti. Parlamento oturumunun arefesinde bir tweet yay?nlayan Hizbullah, bloklar? tehdit ederek mezhepçi bask?lar? ‘balon’ olarak adland?rd? ve bunlardan vazgeçmeye ça??rd?. Çekilmenin ?ran tehdidi nedeniyle gerçekle?ti?ine ili?kin haberleri yalanlayan Hizbullah, ?ran yanda?lar?n? yarg?y? hiçe saymakla suçlad?.
Bu arada, Ba?bakan Mustafa el-Kaz?mi, Suudi Arabistan-?ran görü?melerini yeniden canland?rmak için Riyad ve Tahran’? ziyaret etti. Kaz?mi, Suudi Arabistan’da yapt??? ikili görü?melere ili?kin notlar?n? ?ran makamlar?na iletti. Suudi taraf?n?n Ba?dat’ta diplomatik düzeyde müzakerelere devam etmeye haz?r oldu?unu duyurdu. Kaz?mi’nin ?ran ziyaretini Irak’ta yeni hükümeti kurma meselesinden ba??ms?z ele almamak gerekir. Zira Kaz?mi, ikinci dönem için çabal?yor. ?üphesiz bu mesele, Tahran ziyareti s?ras?nda ?ran’?n siyasi figürleri ve liderleri ile ele al?nd?. Ancak ?imdiye kadar ?ran’?n Kaz?mi’nin ikinci dönem için deste?ine ili?kin görü?ü netle?mi? de?il.
Güvenlik gündemi:
Türkiye’nin Irak topraklar?nda PKK’ya kar?? yeni askeri operasyonlar ba?latmas?yla Erbil ve Duhok sahas?na kara sava?lar? hakim oldu. Kar??l?kl? bombard?manlar?n yo?unla?mas?yla birlikte IKBY, bu operasyonlardan bölge içine s?zan PKK’y? sorumlu tuttu.
Türkiye’nin düzenledi?i son askeri operasyonlar neticesinde PKK baz? bölgeleri kontrol alt?na almak için Sincar Savunma Birlikleri (YB?) gibi kendisine ba?l? gruplar? kullanmaya ve bu operasyonlara kar?? yeni bir strateji olarak Türk kuvvetlerinin girdi?i köylere füze bombard?man? yapmaya ba?lad?. Bu da krizin boyutlar?n? daha derin hale getirdi.
Türkiye’nin müdahalelerine çözüm bulunmas? için tekrarlanan ça?r?lara ra?men, Irak topraklar?nda askeri operasyonlar devam ediyor. Çat??malar, özellikle, sava? alan?n?n eteklerinde yer alan yerle?im bölgelerine yakla?t?kça vatanda?lar? daha büyük risk alt?na sokuyor.
Irak güvenlik kaynaklar?, Amerikan kuvvetlerinin bulundu?u Irak’?n bat?s?ndaki Ayn’ül Esad üssünün çevresinin 6 füze ile hedef al?nd???n? duyurdu. Kaynaklar, 3 füzenin Enbar vilayetindeki Bat? Çölü’nden at?ld???n? ve el-Ba?dadi ilçesindeki askeri üssün biti?i?indeki bir köye isabet etti?ini belirtti. “Uluslararas? Direni?” ad? verilen bir grup füze sald?r?s?n? üstlendi ve hedefi tam isabetle vurdu?unu kaydetti. Son dönemde, uluslararas? koalisyon güçlerini hedef alan sald?r?larda art?? ya?and?. Bu sald?r?lar?n Irak’taki ?ran’a yak?n silahl? gruplar?n ülkedeki yabanc? güçleri hedef alma tehdidiyle e? zamanl? gerçekle?mesi dikkat çekti. Irak’taki yabanc? güçler, geri çekildi?ini ve görevlerinin yaln?zca dan??ma olarak belirlendi?ini aç?klam??t?.
Bu ba?lamda, IKBY Terörle Mücadele Te?kilat?, 8 Haziran Çar?amba ak?am? Erbil vilayetinin kuzeyinde bubi tuzakl? bir insans?z hava arac?n?n infilak ederek üç sivili yaralad???n? ve çok say?da araba ve dükkana zarar verdi?ini bildirdi. ?HA, ABD konsoloslu?unun in?aat? devam eden yeni binas? ile asayi? güçlerine ait bir güvenlik merkezinin üç kilometre yak?n?nda infilak etmi?ti.
IKBY Güvenlik Konseyi, olay?n arkas?nda Irak Hizbullah Tugaylar?n?n oldu?unu aç?klad?.
Birle?mi? Milletler Irak Yard?m Misyonu (UNAMI) bu olay? “pervas?z bir hareket” olarak nitelendirerek, Irak’?n kendilerini ‘lider’ olarak tan?mlayan eli silahl? yöneticilere ihtiyac? olmad???n? vurgulad?.
Irak Ba?bakan? Mustafa ell-Kaz?mi ise sald?r?n?n, baz?lar?n?n kaos mant???n? sürdürme ve devlet kavramlar?n? vurma konusundaki ?srar?n? yans?tt???n?n alt?n? çizdi.
“National Interest” dergisi, ?ranl? ara?t?rmac? Masoud Rezaei imzas?yla bir analiz yay?mlad?. Analizde, ?ran’?n bir dizi bölgesel hezimetin ard?ndan nüfuzunu yeniden kazanma giri?iminde bulunarak, silahlar?n? geli?tirmek için yeni bir stratejiye dayand??? ve hesaplar?n? yeniden gözden geçirdi?i ifade edildi. ?ran’?n bölgedeki vekilleri üzerindeki hakimiyeti azalmaya ba?lad?kça ve ?srail’in ?ran’a yönelik sald?r?lar? artt?kça, Tahran güvenli?ini art?rmak için füze ve ?HA gibi geleneksel silahlara yöneliyor.
Analistler, Tahran’?n Ortado?u’daki nüfuzunun, General Kas?m Süleymani’nin suikaste u?rad??? Ocak 2020’den bu yana azald???n? belirtiyor. Irak Ba?bakan? Mustafa el-Kaz?mi’nin göreve gelmesi de ?ran’?n do?rudan nüfuzunu azaltan bir ba?ka etken olarak ifade ediliyor. Nitekim Irak’ta 14 y?ldan bu yana ilk defa Washington taraf?ndan desteklenen ve Irak’taki ?ran varl???na kar?? ç?kan bir ba?bakan göreve atand?.
Irak’ta Ekim 2021’de yap?lan parlamento ile ?ran’a muhalif Sadr hareketinin meclisteki ço?unlu?u kazanmas?, Lübnan parlamento seçimlerinde ?ran’?n yak?n müttefiki Hizbullah’?n kaybetmesi de ?ran nüfuzunun azalmas?na neden oldu.
?ran, bölgedeki vekillerinin gücünü kaybetmesine ?ran’?n içerideki ve bölgedeki geli?meleri yönlendirmedeki rolünün zay?flamas?na kar??n, Tahran sert ve cayd?r?c? yap?s?n? yeniden gözden geçirmeye ba?lad?. Esas?nda, ?ran’daki dönü?üm, ?srail’in geçti?imiz dönemde kendisine kar?? yürüttü?ü operasyonlara tepki olarak gerçekle?mi?ti. Tel Aviv, Haziran 2020’de ?ran’a kar?? yeni bir strateji ba?latm??t?. Tel Aviv’in 2024’e dek uygulamay? planlad??? stratejisi ?ran’a yönelik suikastlara ve ?ran’?n cayd?r?c?l???n? büyük ölçüde azaltan küçük ve etkili askeri eylemlere dayan?yor.
?ran, Ortado?u’da “direni? ekseni” olarak isimlendirdi?i gücü üzerindeki siyasi ve askeri kontrolünü yak?nda kaybedebilece?i ve ?srail’in önleyici bir sald?r? ba?latma yetene?ine sahip oldu?u için Tahran yönetimi, ?ran ?slam Cumhuriyeti Ordusu’nu (Arte?-i Cumhuriye ?slâmiye ?ran) yerli füze ve drone programlar?n? geli?tirmeleri için ?ran Devrim Muhaf?zlar?’na dahil etmeye karar verdi. ?ran’?n yeni stratejisi, Devrim Muhaf?zlar? ile “Arte?” aras?ndaki silah bo?lu?unu kademeli olarak kapatmay?, gelecekteki çat??ma senaryolar?nda do?rudan cayd?r?c?l?k kapasitesini art?rmay? ve bölgesel nüfuzunun bir k?sm?n? kurtararak, Irak, Lübnan ve Yemen’deki vekilleri üzerindeki kontrolünü güçlendirmeyi amaçl?yor.
Bu stratejik de?i?im, ?ranl? askeri seçkinlerin ?srail’in önleyici sald?r?lar?na, bölgedeki vekillerinin gelece?ine ve uzun vadede ‘cayd?r?c?l?k’ stratejisini benimseme konusundaki karamsar bak?? aç?s?ndan kaynaklan?yor.
?çi?leri Bakanl???, Irak vatanda?l???n?n verilmesine ili?kin gruplar?n geni?letilmesi için bir teklif sundu.
?çi?leri Bakanl???’na ba?l? Vatanda?l?k ??leri Müdürlü?ü, ‘çingeneler’ de dahil olmak üzere Irak vatanda?l??? verilecek gruplar?n geni?letilmesi için bir öneri haz?rlad?. Buna göre, Irak vatanda?l??? verilmesine ili?kin ?artlar ?öyle:
- Ebeveynlerden birinin ya da ikisinin Irak vatanda?? olmas?,
- Ebeveynlerden birinin Irak vatanda?? olmamas? halinde 10 y?ll?k ikametgah?na sahip olmas?,
- Irakl? bir kad?nla evlenen yabanc? bir erkek veya Irakl? bir erkekle evlenen yabanc? bir kad?n?n 5 y?ll?k evlilik süresini doldurmas?.
Bu kurallar, yasal bir çerçeveye göre düzenlendi?i için kimse bu prosedürlerden istisna tutulmayacak.
Ekonomi Gündemi:
Üreticilerden tüketicilere petrol ak???n? izleyen küresel ?irket Kpler’e göre, Irak 2021’deki petrol ihracat?n?n yüzde 15’ini Avrupa’ya gerçekle?tirdi. Bu da günde 439 bin varillik petrol ihracat? anlam?na geliyor. ?hracat, bu y?l may?s ay?nda hafif bir dü?ü?le günde 390 bin varile geriledi.
Irak Petrol Pazarlama ?irketi Genel Müdürü, Avrupa Birli?i’nin Rus deniz ithalat?na yasak getirmeye çal??t??? dönemde, ?irketin Frans?z tüccarlarla Avrupa’ya ham petrol tedarik etme konusunda temasa geçti?ini ve Irak’?n bu konuda kararl? oldu?unu da sözlerine ekledi. ?irketin müdürü, Irak’?n OPEC kararlar?na ba?l?l???n? vurgulad?.
Avrupa Birli?i, 30 May?s’ta deniz yoluyla Rusya’dan petrol ithalat?n? yasaklad???n? duyurdu. Bu yasa??n, Rusya’n?n Ukrayna’y? i?galiyle kesintiye u?rayan küresel enerji ak???n? yeniden ?ekillendirmesi bekleniyor. Bu arada ABD Enerji Enformasyon ?daresi (EIA) Irak’?n ABD’ye may?s ay?nda 9 milyon varilden fazla petrol ihraç etti?ini aç?klad?.
EIA taraf?ndan yay?mlanan tabloya göre, Irak, ABD’ye günde may?s ay?nda 9 bin 114 milyon varil ham petrol ihraç etti. Bu da günde 294 bin varillik petrole tekabül ediyor. Nisan ay?nda ise Irak’?n ABD’ye petrol ihracat? günlük ortalama 184 bin varil ile ay boyunca 5 milyon varile tekabül ediyor. EIA’ya göre Irak, geçti?imiz ay ABD’ye yapt??? ihracat ile en fazla petrol ihraç eden ülkeler aras?nda Kanada, Meksika ve Suudi Arabistan’?n ard?ndan dördüncü s?raya yükseldi. Öte yandan, May?s 2022’de Irak’?n Çin’e petrol ihracat?, özellikle Çin ve Hindistan rafinerilerinin Rus petrolünü cazip indirimlerle sat?n alma e?ilimiyle beraber Irak petrolünün kademeli olarak terk edilmesine ra?men tuhaf bir ?ekilde yüzde 278 art?? gösterdi. Çin Gümrük ?daresi, Irak’?n nisan ay?nda ba??ms?z Çin rafinerilerinden ayr?ld?ktan sonra ilk 10 petrol ihracatç?s? aras?nda 8’inci s?rada yer ald???n? duyurdu. Irak’?n, kendi topraklar?nda çe?itli projeler yürüten Çinli ?irketlere borçlu oldu?u mebla?lara kar??n Çin’e petrol ihraç etmesi yukar?da bahsetti?imiz tuhafl??? anlamam?za yol aç?yor.
Irak Ticaret Bakanl???, Irak’?n y?llard?r Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmak istedi?ini ancak yürürlükteki mevcut yasalar?n Irak’?n örgüte girmesini engelledi?ini duyurdu. Bakanl?k, Irak’?n bu örgüte kat?lmas? için yeni bir vizyonun varl???n? teyit etti?ini belirtti. Bakanl?k, parlamentoya önümüzdeki dönemde örgütün kararlar?yla uyumlu yasalar ç?karma ça?r?s? yapt?. IKBY bölgesindeki hükümet kaynaklar?, ba?ta ABD’li Exxon Mobil, Chevron ve Macaristan ?irketi Molly olmak üzere bir dizi yabanc? petrol ?irketinin bölgedeki petrol sahalar?ndan çekildi?ini ortaya koydu. ?irketler, Duhok, Süleymaniye ve Erbil’de 19 noktadan geri çekildi.
IKBY, daha önce yapt??? bas?n aç?klamas?nda, bu alanlar için k?sa bir süre içinde yeni vizyonlar ortaya konaca??n?, ba?ka ?irketler için, bölgesel hükümet yarar?na geli?mi? bir yat?r?m sistemi içeren lisans sunma sürecinde oldu?unu do?rulad?. Özel bilgilere göre, Ba?dat ve Erbil aras?ndaki sorunlar ba?lad???ndan beri tüm petrol servis ?irketleri bölgede isimleri olmadan faaliyet gösteriyor. Örne?in, Halliburton Company, Petrol Bakanl???’n?n bölgede faaliyet gösteren ?irketlere uygulanan yapt?r?mlardan kaç?nmas? için kendi birimlerinden biri olan “Boots and Coots” ad?na faaliyet gösteriyor.