2 Kasım 2021: Bennett-Selman bin Hamad el-Halifa Görüşmesi

İsrail Başbakanı Naftali Bennett ve Bahreynli mevkidaşı Selman bin Hamad el-Halifa, Glasgow’da gerçekleştirilen BM İklim Konferansının oturum aralarında bir araya geldi. Bu görüşme, İbrahim Anlaşmalarından bu yana iki ülke Başbakanları arasında gerçekleşen ilk görüşme olarak kayda geçti. Görüşme hakkında detaylı açıklama yapılmazken Bahreyn Haber Ajansı, görüşmede bölgesel kalkınma, barış ve istikrarı koruma konularının vurgulandığını belirtti.

4 Kasım 2021: Hükümet, Bütçe Sınavından Geçti.

İsrail’in 2021 bütçesi 61’e karşı 59 oyla meclisten geçti. Böylece 2018 yılından bu yana ilk kez bütçe onaylanmış oldu. Bütçe sürecinde yaşanılacak olası bir olumsuzluk koalisyonun dağılması ve erken seçim için önemli bir sinyal olarak ele alınıyordu. Ancak hükümet bu testten başarıyla geçmiş oldu. Bütçede en çok dikkat çeken kalem ise Arap toplumunun şartlarını iyileştirmek için ayrılan 10 milyar dolarlık finansman oldu.

11 Kasım 2021: ABD, İsrail, Bahreyn ve BAE Ortak Deniz Tatbikatı

ABD, İsrail, Bahreyn ve BAE Kızıldeniz’de ortak askeri tatbikat gerçekleştirdi. Beş gün süren tatbikat hakkında Jerusalem Post’a açıklama yapan İsrailli bir yetkili, tatbikatın “İranlı düşmanlarının varlığına ve Orta Doğu sularındaki saldırganlığına tepki olarak gerçekleştirildiğini” ifade etti. Tatbikat, normalleşme süreci sonrasında BAE ve Bahreyn’in katılımıyla gerçekleşen ilk askeri tatbikat olarak kayda geçti.

15 Kasım 2021: ABD BM Daimi Temsilcisi Linda Thomas-Greenfield – Bennett Görüşmesi

ABD BM Daimi Temsilcisi Linda Thomas-Greenfield, İsrail’e gerçekleştirdiği ziyaret kapsamında Başbakan Naftali Bennett ile bir araya geldi. Toplantı öncesi yaptığı açıklamada Thomas-Greenfield, İsrail’in Arap komşularıyla ilişkilerini geliştirme noktasında attığı adımların bölgeyi daha güvenli ve müreffeh hale getirdiğini vurgularken, İsrailli ve Filistinlilerin eşit ölçüde özgürlük, refah ve güvenliği hak ettiğine inandıklarını ifade etti. Ziyaretin ana gündem maddelerinin ABD’nin Kudüs’te açmak istediği konsolosluk, İsrail’in Batı Şeria’da yürüttüğü inşa faaliyetleri, 6 Filistinli STK’nın terör listesine alınması gibi konular ve BM’nin bu hususlarda İsrail’e karşı takındığı tavır olduğu tahmin ediliyor.

22 Kasım 2021: BAE-Ürdün-İsrail Enerji ve Su Alanında Ortak Niyet Beyanı

Ürdün, BAE ve İsrail, enerji ve su alanında ortak bir projenin fizibilite çalışmaları için niyet beyanı imzaladı. Ürdün tarafından yapılan açıklamada beyanın hukuki açıdan bir anlaşma niteliği taşımadığı ifade edildi.

24 Kasım 2021: Benny Gantz’dan Fas Ziyareti

İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz Fas’a bir ziyaret gerçekleştirdi. Ziyaret esnasında İsrail ve Fas arasında istihbarat, savunma sanayii ve eğitim gibi alanlarda iş birliği mutabakat zaptı imzalandı. Ziyaretin ikinci günü olan 25 Kasım tarihinde İsrailli Calcalist gazetesi, İsrail Savunma Bakanlığının siber yazılım satışına izin verdiği ülkeler listesinde büyük oranda bir eksiltmeye gittiğini açıkladı. Calcalist tarafından açıklanan listede Suudi Arabistan ve BAE gibi Fas’ın da yer almaması dikkat çekti.

25 Kasım 2021: Katar-İsrail Arasında Elmas Ticareti Anlaşması İddiası

İsrailli Globes gazetesi Katar ile İsrail’in elmas ticareti noktasında bir anlaşmaya vardığını iddia etti. İddiaya göre Dubai benzeri bir modelde serbest elmas ticareti bölgesi kurmak isteyen Katar, İsrailli tüccarların bölgeye erişim noktasında ayrımcılığa uğramayacağını deklare etti. Anlaşmanın ilk planda ciddi bir ticari getirisi olmayacağının belirtildiği haberde, anlaşmanın ikili ilişkilerin vardığı noktayı ve İsrail’in bölgede ticari açıdan elde ettiği güçlü konumu göstermesi bakımından önemli olduğu ifade edildi. 

26 Kasım 2021: İngiltere’nin Hamas Kararı

Birleşik Krallık siyasi ve askeri kanadı farketmeksizin Hamas’ın tamamını terör örgütü olarak tanıyan kararı kabul etti. Bu adım sonrası İsrail Başbakanı Naftali Bennett İngiliz mevkidaşı Boris Johnson’a teşekkür etti.

Kasım Ayında İsrail Basını ve Araştırma Merkezlerinde Katar ve Körfez Hakkında Çıkan Haber ve Yayınlar

“Suudi Arabistan-Lübnan Krizi: Lübnan’a Bir Darbe Daha” başlıklı yazı INSS’de yayımlandı.[1] Yazıda şu hususlara temas ediliyor:

• Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleriyle yaşanan krizin Lübnan ekonomisine etkileri şu başlıklar altında ele alınıyor:
  • Suudi Arabistan’ın, Lübnan’ın dördüncü en büyük ticaret ortağı olması,
  • Körfez ülkeleri tarafından Lübnan’a verilen maddi yardım taahhütlerinin dondurulması ihtimali,
  • Körfez ülkelerinde çalışan yarım milyona yakın Lübnanlıdan gelen 3 ila 5 milyar dolar civarındaki döviz akışının tehlikeye girmesi.
• Yazıda Suudi Arabistan’ın bu Lübnan hamlesinin esas nedeninin, Lübnan hükümetinin tamamen Hizbullah’ın güdümünde kaldığına dair inanç olduğu ifade ediliyor.
• Riyad yönetiminin bu hamleyi İran’la devam eden diyaloglarda Tahran yönetimine karşı bir baskı aracı olarak kullanmak üzere tasarlamış olabileceği ihtimaline yer veriliyor.
• Ayrıca Suudi Arabistan’ın, Lübnan’la sadece diplomatik ilişkileri kesmekle yetinmeyip ithalatı ve ekonomik yardımları durdurma gibi çeşitli ekonomik yaptırımlar uygulama kararı almasının, Suudi Arabistan’ın son dönemde zarar gören bölgesel statüsünü yeniden güçlendirme girişimi olarak ele alınabileceği belirtiliyor.
• Bu hamlenin, Suudi Arabistan’ın Lübnan’da Hizbullah ve İran hakimiyetini zayıflatma noktasındaki girişimlerinden taviz vermeyeceğini gösterdiğine değinilirken mevcut durumda tam tersi bir etkiye sahip olabileceği ifade ediliyor. Muhaliflerinin zayıflığı göz önüne alındığında Körfez ülkelerinden uzaklaşmanın Lübnan’da Hizbullah’ı daha güçlü bir konuma getirebileceği ifade ediliyor.
• Başta ABD ve Fransa olmak üzere Batılı ülkelerin sürece müdahil olarak Hizbullah’ı zayıflatacak ortak formüller üzerine Körfez ülkeleriyle birlikte çalışmaları tavsiye ediliyor. Aksi takdirde Lübnan’ın Körfez’den ve Batı’dan uzaklaşması İsrail’in aleyhine bir durum olarak nitelendiriliyor.

“Orta Doğu’daki Bölgesel Sorunlara Bölgesel Çözümler” başlıklı yazı Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrika Araştırmaları Merkezinde yayımlandı.[2] Yazıda şu noktalara temas ediliyor:

• Arap Baharından sonra bölgede Müslüman Kardeşler’e karşı tutumları esasına göre iki temel kamp oluştuğu (Katar-Türkiye ve Suudi Arabistan-BAE-Mısır) bu kampların İran’a karşı birbirine zıt tavırlar takındığı belirtiliyor.
• Son dönemde bu iki kamp ülkeleri arasında yoğun bir uzlaşı arayışının ortaya çıktığı ifade ediliyor. Bu arayışın beş nedeni olarak şu noktalara temas ediliyor:
  • Biden hükümetinin Orta Doğu’yu öncelik olarak görmemesi
  • İran-Suud görüşmesine bir cevap olarak Sünni devletlerin bölgesel sorunlara bölgesel çözüm üretme arayışları
  • Müslüman Kardeşler’in Mısır ve Sünni dünyadan çekildiği algısı neticesinde iki kamp arasındaki mücadelenin ideolojik boyutunun zayıflaması
  • Türkiye’nin artan izolasyonu neticesinde Mısır, Suudi Arabistan ve BAE ile bir araya gelme arayışlarına girmesi
  • Küresel krizler, artan doğal gaz fiyatları, pandemi kaynaklı ekonomik kayıplar.

“İbrahim Anlaşmaları – Siber Boyut” başlıklı yazı Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrika Araştırmaları Merkezinde yayımlandı.[3] Yazıda kısaca şu hususlara değiniliyor:

• İsrail’in jeopolitiği gereği siber güvenlik alanına uzun yıllardır yatırım yaptığı ve bu sektörde önde gelen ülkelerden biri olduğu belirtiliyor. Ayrıca, İsrail ile Körfez ülkeleri arasında siber güvenlik noktasında iş birliklerinin İbrahim Anlaşmalarından öncesine dayandığı ifade ediliyor. Bu açıdan Suudi Arabistan ve BAE’nin, İsrail’in siber güvenlik alanındaki tecrübesinden istifade etmeye oldukça açık olduğu, son anlaşmalarla birlikte Fas ile de bu alanda iş birliklerinin önünün açıldığı ifade ediliyor.
• Bu noktada siber güvenlik alanında yapılacak iş birliklerinin İsrail açısından İbrahim Anlaşmalarının derinleştirilmesi bağlamında önemli bir yumuşak güç unsuru olarak ele alınabileceği belirtiliyor. 
• Ancak siber teknolojilerinin çift kullanımlı (askeri-sivil) yapısına dikkat çekilerek, Pegasus krizi benzeri sorunların önüne geçmek için, siber teknoloji ihracatındaki sınırlamaların ustalıkla belirlenmesi gerektiği ifade ediliyor.

“Önce Suudi Arabistan, Şimdi Sudan: İsrail’in Normalleşme Stratejisi Neden Patlıyor?” başlıklı yazı Mitvim Enstitüsünde yayımlandı.[4] Yazıda şu noktalara temas ediliyor:

• İsrail’in Sudan ile normalleşme sürecinde stratejik hatalar yaptığı belirtiliyor. Sudan henüz bir geçiş sürecindeyken Sudan ile normalleşme yoluna gidilmesi; dönemin İsrail Başbakanı Netanyahu’nun kendi şahsi çıkarları için uzun vadede ülkenin çıkarlarını tehlikeye atması olarak yorumlanıyor.
• İsrail’in İbrahim Anlaşmaları sürecinde bu derece coşkulu bir tavır takınması, gizli kalması yahut ağırdan alınması gereken görüşmeleri ayan etmesi gibi sebeplerle farklı ülkelerle genişlemesi beklenen normalleşme anlaşmalarının tıkandığı iddia ediliyor. 

“Gizli Elmas Anlaşması, İsrail ve Katar’ı Resmi İlişkiler Kurmaya Yaklaştırıyor.” başlıklı yazı Globes gazetesinde yayımlandı.[5] Yazıda şu hususlara temas ediliyor:

• Katar’ın İsrail’le böyle bir anlaşmaya varmasının, Dünya Kupası öncesi küresel imajına katkı amacı taşıdığı ifade edilirken, görüşmelere katılan bir yetkilinin Katar’ın, çıkarlarına uygun olduğu müddetçe İsrail’le daha fazla ticari anlaşma imzalamakta sorun yaşamayacağını ifade ettiği aktarılıyor. 
• Katar’ın elmas ticaretine dahil olma sürecinin 3.5 yıl önce başladığı ancak elmas piyasasını regüle eden borsa yönetiminde BAE ve İsrail’in oylarıyla veto edildiği ifade ediliyor. 
• Katar’ın borsaya kabul edilme sürecinde Rusya’nın kefil olduğu ancak İsrail’in Katarlı yetkililerle direkt temas kurma noktasında ısrarcı olduğu ve bu isteğin Katarlı yetkililerce kabul görmesiyle sürecin başladığı belirtiliyor.
• Katar’ın Dubai modeline benzer bir elmas ticareti kurmayı planladığı, bunun uzun bir süreç olduğu ancak bu noktada İsrail’in muhalefetinin ortadan kalkmasının önemli bir adım olduğu ifade ediliyor.
• Haberde Katar’ın İsrailli tüccarlara, planlanan serbest ticaret bölgesine girme ve gelecekte bir borsa kurulması halinde elmas ticaret ofisi açabilme sözü verdiği ifade ediliyor. Ayrıca Dünya Elmas Borsaları Federasyonu Başkanının, Katar’ın İsrail’in rızası olmadan elmas endüstrisinde meşru bir oyuncu olamayacağını ve Doha’nın bir elmas borsası açma talebinde bulunması halinde bunun İsrail de dahil tüm dünyadan tüccarların erişimine açık olup olmadığının denetleneceğini belirttiği açıklamalarına yer veriliyor.
• İsrail’in BAE borsası üzerinden İsrail’le diplomatik ilişkisi olmayan tüccarlarla da bağlantısı olduğu, anlaşmanın kısa vadede somut çıktıları olmayacağı ancak anlaşmanın ikili ilişkilerin kopmasından bu yana imzalanan ilk ticari anlaşma olması hasebiyle önem arz ettiği belirtiliyor.

Kasım Ayı Genel Değerlendirme

ABD’nin bölgeden çekilme stratejisiyle şekillenen yeni dönem, Orta Doğu’da alışılagelmiş kamplaşmaların oldukça bulanıklaştığı yeni bir denklem meydana getiriyor. Körfez ülkeleriyle İran arasındaki diyaloglar ile başlayan bu bloklar arası geçişkenlik, artık daha bariz bir biçimde kendini gösteriyor. Bir anlamda geride bıraktığımız dönemin paradigmasına temel teşkil eden İbrahim Anlaşmalarının yeni dönemde nasıl bir rol oynayacağı, İsrail açısından önemli bir mesele teşkil ediyor. Yakın zamana kadar anlaşmaların yatay genişlemesi (farklı ülkelere yayılması) noktasında bir beklenti hâkimken yeni dönemde anlaşmaların dikey genişlemesi de (var olan ülkelerle derinlik kazanması) oldukça önem kazanacak gibi duruyor. Zira bu karşılıklı uzlaşı arayışı ortamı ve kamplar arası geçişkenlik, İbrahim Anlaşmalarına taraf ülkeler ile İsrail arasındaki senkronizasyonu da etkileme potansiyeli taşımaktadır. Özellikle BAE’nin, bu süreçte izleyeceği dış politika stratejisi, İran’a karşı tutumu ve müdahil olduğu bölgesel çatışmalardaki tavrı gibi meselelerde İsrail ile tam bir uyum içinde olması zor gözükmektedir. Bununla birlikte, BAE, İsrail ile bazı Arap ülkeleri arasında köprü vazifesi görebilir. 

Bu duruma örnek olarak BAE’nin Suriye’yi Arap Ligine kazandırma girişimleri verilebilir. Bu girişimde öncü bir rol üstlenen BAE yönetiminin İsrail ve Suriye yönetiminin talepleri ve hedefleri arasında nasıl bir denge oynayacağı kritik bir önem teşkil etmektedir. Bu noktada Tel Aviv-Abu Dabi arasındaki ilişkilerin derinliği ve iş birliğinin boyutları belirleyici bir rol oynayacaktır.

İsrail basınında yer alan değerlendirmeler, Suriye’de Beşar Esed’in meşruiyetini yeniden kazanmasını İran tehdidine karşı İsrail’in elini rahatlatacak bir adım olarak ele alıyor. Özellikle Esed’in İran’ın son saldırılarına verdiği reaksiyonlara odaklanan bu analizler, Esed’in istediği takdirde ABD ve İsrail’e yönelik İran merkezli saldırıları önleyebileceğinin mesajını verdiğini iddia ediyor. İsrail tarafından Washington’a Esed hükümetine yönelik tutumunda bir değişiklik yapması yönünde baskı yapıldığına dair bilgiler de basında yer buluyor.

Benzer şekilde Lübnan’a karşı Körfez ülkelerinin son hamleleri de İsrail ile koordinasyon noktasında bir kopukluk olarak nitelendirilebilir. Yukarıda özeti verilen, INSS’te yayımlanan Suudi Arabistan-Lübnan Krizi başlıklı yazıda da benzer endişeler dile getirilmektedir. Yazıda, Körfez ülkelerinin Suudi Arabistan önderliğinde Lübnan’a karşı aldığı yaptırım kararlarının İsrail için endişe verici olduğu ifade edilmektedir. Zira Lübnan’ın Körfez ülkelerinden ve onlardan gelen ekonomik desteklerden kopması bir anlamda Lübnan’ın tamamen Hizbullah’ın eline teslim edilmesi anlamına gelmektedir. Bu açıdan ilgili yazıda Batılı ülkelerin de dahil olduğu daha koordineli bir yaklaşımın benimsenmesi önerilmektedir. Bu göstergeler İsrail’in doğal müttefik olarak gördüğü ülkelerin dış politika hamleleri konusunda da endişeler taşıyacağına işaret etmektedir. Esasen bu durum kamplar arası sınırların esnediği yeni paradigmanın doğal bir sonucu olarak değerlendirilebilir.

Bu noktada bu paradigma henüz İsrail’le normalleşme yoluna gitmemiş diğer bölge ülkelerinin İsrail’e yaklaşımında pragmatik bir dönüşüme de işaret edebilir. İkili ilişkilerde ihtilaflı meselelerin ikinci plana atılarak mevcut koşullarda elverişli olan alanlarda iş birliğini öngören diplomasi tarzı yeni dönemin tipik özelliklerinden birisi olarak değerlendirilebilir. Katar ile İsrail arasında elmas ticareti noktasındaki etkileşim, ilerleyen süreçte vuku bulacak bu tarz pragmatik diplomasi hamlelerine bir örnek teşkil edebilir. Benzer şekilde bu sürecin İsrail’le daha önce normalleşme yoluna gitmiş Ürdün ve Mısır ile arasındaki ilişkileri de etkileyebileceğini ifade edebiliriz. Washington Yakın Doğu Politikası Enstitüsünde yayımlanan ve Ürdün-BAE-İsrail arasındaki üçlü niyet beyanını konu alan yazı da benzer iddiaları ifade ederek Ürdün ile girilen bu sürecin İbrahim Anlaşmalarının geliştirilmesi noktasında yeni bir model getirebileceğini ifade ediyor. Bu modele göre yeni yaklaşım, İbrahim Anlaşmalarına yeni ülkeler katma girişimi yerine İsrail-Arap barışının eski üyeleriyle ilişkileri güçlendirmek.

Temsil ettiği blokun merkezinde yer alan İsrail’in henüz ilişkilerini normalleştiremediği ülkelerle ilişkiler geliştirme noktasında ne denli esnek davranacağı da bir diğer soru işareti olarak ele alınabilir. Mevcut durumda İsrail, İran karşıtı bloku esnetme noktasında Körfez ülkeleri kadar rahat davranamayabilir. Körfez ülkelerinin İran’a karşı sahip olduğu diyalog geliştirme gibi çeşitli diplomatik araçlara İsrail sahip değildir. Bu açıdan İran tehdidinin bölgedeki ilk ve temel muhatabı İsrail olarak gözükmektedir. Bu durum İsrail’in daha tutucu bir tavır takınmasına sebep olabilir. Zira benzer durumda İsrail, Türkiye ile yakınlaşmanın Doğu Akdeniz’deki mevcut ilişkilerine verebileceği zarar endişesini aşamamıştır. Birkaç aydır İsrail’le yakınlaşma konusunda Türkiye tarafından verilen olumlu sinyallere İsrail tarafından oldukça temkinli yaklaşılmaktadır. İsrail medyasında yer bulan ilgili analiz ve açıklamalarda İsrail’in bu temkinli tutumunun temel nedeni olarak, Yunanistan ve GKRY ile ilişkilerin zarar görmesinden duyulan endişe gösterilmektedir. 

 Bu açıdan Körfez ülkelerinin daha esnek bir tutum takındığını söyleyebiliriz. İsrail, ABD, BAE ve Bahreyn’in katılımıyla gerçekleşen deniz tatbikatı da bu bağlamda İran karşıtı blokun mevcut durumuna işaret etmesi bakımından büyük öneme sahiptir. Zira son dönemde yapılan yorumlar, İbrahim Anlaşmalarıyla kurulduğu varsayılan İran karşıtı bölgesel savunma blokunun imajının ciddi zarara uğradığı yönündeydi. Bu açıdan değerlendirildiğinde ortak tatbikat önemli bir mesaj olarak görülebilir. 

Sonuç

Bölgede İbrahim Anlaşmaları etrafında şekillenen bloklar arasında geçişkenlikler artmış gözükmektedir. Bu durum İsrail ile İbrahim Anlaşmalarına taraf olan devletlerin dış politikalarında çeşitli ihtilafların ortaya çıkmasına sebep olabilir. İsrail’in bu ülkelerle ilişkilerinin derinliği, İsrail ile İbrahim Anlaşmalarına taraf olan ülkeler arasındaki ilişkilerin geleceği açısından belirleyici bir role sahip olacaktır. Bir anlamda İsrail, bu ülkeler üzerinden yeni denklemlerde elini güçlendirme şansına sahip olacaktır. Bir diğer açıdan ise bu yeni ikili yakınlaşmalar menfaat çatışmalarının doğmasına da sebep olabilir. Bu bakımdan İsrail için en kıymetli alternatif, mevcut ilişkilerini korumak ve sağlamlaştırmak adına adımlar atması olacaktır. Zira yakın gelecekte İbrahim Anlaşmalarına yeni devletlerin katılması zor gözükmektedir.

Referanslar

1.  https://www.inss.org.il/he/publication/lebanon-gulf/
2.  https://dayan.org/content/regional-solutions-regional-challenges-middle-east
3.  https://dayan.org/he/content/5844
4. https://mitvim.org.il/en/publication/first-saudi-arabia-now-sudan-why-israels-normalization-strategy-is-imploding/ 
5.   https://www.globes.co.il/news/article.aspx?did=1001392314 

• Sadr destekçileri, Yeşil Bölge’ye baskın yaparak parlamento binasında oturma eylemi düzenledi.

• Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başkanı, siyasi krizi engellemek için Erbil’de diyalog kurma girişimi teklif etti.
• İran Dışişleri Bakanlığı: Irak’taki gelişmeler iç meseledir.
•  Hadi al-Amiri: Yeteri kadar kan döküldü. Herkes, Irak halkının kanının dökülmesinden sorumludur. 
• Sadr hareketi, destekçilerini Necef dışındaki tüm illerde gösteri yapmaya çağırdı.
• Bazı aşiretler, meclis içindeki Sadr destekçilerinin oturma eylemine katıldı. 
•  El-Kazımi, ülkedeki krize çözüm bulmak için tüm siyasi tarafları ulusal diyaloğa çağırdı.
•  İngiltere’nin Bağdat Büyükelçisi Mark Bryson Richardson, Irak’taki siyasi gerilimlere ilişkin endişelerini dile getirdi.
•  Türkiye Dışişleri Bakanlığı, Iraklı tarafları, itidale ve sağduyuya davet ederek “geniş ve kapsamlı bir hükümet kurmaya” çağırdı. 
•  Sadr, destekçilerinden parlamento binasını boşaltarak oturma eylemini dışarıda yapmalarını istedi ve cuma namazını ortak kılmaya davet etti. 
• İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı İsmail Kaani, Sadr hareketi ile Şii Koordinasyon Çerçevesi arasında son dönemde tırmanan krizi çözemedi.

•  Sadr Hareketi liderine, siyasi krizden çıkmak için kendi bloku ve Kanun Devleti koalisyonu olmaksızın bir hükümet kurulması önerildi.
• Elektrik kesintilerini protesto etmek için güney illerde protestolar düzenlendi, yollar kapatıldı. 
• Irak, temmuz ayında Avrupa’ya ham petrol ihraç eden en büyük Arap ülkesi olarak kayda geçti. 
• Irak’ın Çin rafinerilerine petrol ihracatı geçen temmuz ayında artış gösterdi. 
• Diyala’da buğday üretimi yüzde 78’den fazla azaldı.
•  BM: Irak’ta kitlesel göç ve 3 ilin batması.
• Irak’ın kuzeyindeki Duhok kentinde bir Türk üssü hedef alındı.
• Türkiye, aralarında Kuzey Irak’taki sorumlusunun da bulunduğu 7 PKK’lının öldürüldüğünü duyurdu.
• Sadr lideri, yargıya parlamentoyu feshetmesi için bir hafta mühlet verdi. 

• Irak Merkez Bankası: Nakit rezervlerindeki artış 82 milyara yükseldi.
• Kazımi, Musul Uluslararası Havalimanı’nın yeniden inşasının temel taşını attı. 
• Ninova Valisi: Musul Uluslararası Havalimanı’nın rehabilitasyonu için iki Türk şirketi ile sözleşme imzaladık.
• Sadr, parlamentoyu feshetmek için federal mahkemeye dava açtı.
• Yargı konseyi: Parlamentoyu feshetme yetkimiz yok.
• Yeşil Bölge sınırlarında Şii Koordinasyon Çerçevesi yanlılarınca gösteri düzenlendi.

• Sadr’ın bakanı, Şii Koordinasyon Çerçevesi güçlerine yeni bir saldırı başlattı. 
• Şii taraflar arasındaki silahlı çatışma korkusu tırmandı.
• Hadi al-Amiri, Sudani’nin adaylığını geri çekmek ve Kazımi hükümetinin çalışmalarını sona erdirmek için bir girişim başlattı.  
• Irak Maliye Bakanı Ali Allavi, Kabine toplantısında istifasını sundu. 
• Kazımi, siyasi blokların liderlerini toplantıya çağırdı, Sadr Hareketi katılmayacağını duyurdu.
• Ammar el-Hekim, Suudi Arabistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi .
• İran’ın Mehran Limanı üzerinden Irak’a ihracatı yüzde 69 arttı.
• Sadr’ın bakanı: Üçüncü dönem kâbusuna son verdik, hâlâ “kırmızı kartı” saklıyoruz.
• Kazımi, enerji, ekonomi, güvenlik ve siyasi konuları görüşmek üzere Mısır-BAE-Ürdün-Katar zirvesine katıldı.

• Sadr destekçileri, parlamentonun feshine ilişkin davanın uygulanmasını talep eden Yüksek Yargı Konseyi önünde oturma eylemi düzenledi.
• Kazımi, Mısır ziyaretini yarıda keserek siyasi krizi takip etmek için Bağdat’a döndü.
• Şii Koordinasyon Çerçevesi, Yargı Konseyi önünde oturma eylemi sona ermeden yapılan diyalog çağrılarını reddetti. 
• Mukteda es-Sadr siyasetten çekildiğini ve bütün kurumlarını kapattığını duyurdu.
• Sadr destekçileri Cumhuriyet Sarayı’na baskın düzenledi, yetkililer Bağdat ve bazı bölgelerde kapsamlı bir sokağa çıkma yasağı ilan etti. 
• Yeşil Bölge’de Barış Tugayları ile Asaib arasında silahlı çatışma çıktı. 
• Mukteda es-Sadr, silahlı çatışmalar durana kadar açlık grevine başlama kararı aldı.
• Mukteda es-Sadr, 30 Ağustos günü, taraftarlarının 1 saat içinde protestolarını sonlandırması için çağrıda bulundu.

Siyaset gündemi:

•  Binlerce Sadr taraftarı Yeşil Bölge’ye baskın düzenledi, parlamento binasını bir hafta içinde ikinci kez kontrol altına alarak muhaliflerin hükümet kurma çalışmalarını engelledi. 

Hükümeti son dönemde kimin kuracağı konusundaki anlaşmazlık, 2003’teki ABD işgalinden bu yana Irak siyasetine hakim olan Şii güçler arasındaki krizi daha da şiddetlendirdi.

Sadr Hareketi’nin lideri Mukteda es-Sadr, Irak’taki siyasi gelişmeler nedeniyle Iraklıların tehlikede olduğunu belirterek, bu gelişmelerin ülkedeki siyasi sistemi, anayasayı ve seçimleri kökten değiştirmek için bir fırsat olduğunu belirtti. Sadr Twitter üzerinden yaptığı bir açıklamada, Irak’ın uluslar arasında ya yüce bir konumda olacağını ya da yozlaşmışlar tarafından kontrol edilen ve yabancılar tarafından yönlendirilen bir ülke olacağını kaydetti. Sadr,  “Bu, yolsuzluğu, kotaları ve mezhepçiliği ortadan kaldırmak için bir fırsat. Umarım 2016’daki altın fırsatı kaçırma trajedisi tekrarlanmaz.” ifadelerine yer verdi.

Öte yandan, Şii Koordinasyon Çerçevesi Gösteri Komitesi, Irak halkını devleti savunmak için barışçıl gösteri yapmaya çağırdı ve son gelişmeleri şüpheli darbe planlamakla tehdit etmek, devleti düşürmek, meşruiyetini ortadan kaldırmak ve devlete ve anayasal kurumlara hakaret olarak nitelendirdi. Fetih İttifakı’nın gösteri çağrılarına rağmen katılmama konusundaki kararlılığı, Şii Koordinasyon Çerçevesi’ndeki ilk parçalanma belirtilerini gösteriyor. 

Fetih İttifakı başkanı Hadi al-Amiri, hem Sadr Hareketi’ne hem de Şii Koordinasyon Çerçevesi’ne itirazda bulunarak kitlesel seferberliğin kontrolden çıkıp şiddete yol açabileceği uyarısında bulundu. Amiri, “Yeteri kadar kan döküldü, bundan sonra Iraklıların kanının dökülmemesi için herkesi sorumluluk üstlenmeye çağırıyorum.” şeklinde açıklamada bulundu. 

Bu tırmanış, yaklaşık 10 aydır en uzun siyasi durgunluk dönemini yaşayan bir ülkede siyaset arenasını daha karmaşık hale getirecektir. Nitekim halen Irak’taki partiler Cumhurbaşkanı seçme ve yeni bir başbakan atama konusunda uzlaşma sağlayamadı.

Öte yandan, IKBY Başkanı Neçirvan Barzani, siyasi krizi kontrol altına almak için Erbil’de diyalog kurma önerisinde bulundu. Bu öneri, Şii Koordinasyon Çerçevesi tarafından memnuniyetle karşılandı.  Çerçeve, krizin çözümü için Hadi al-Amiri başkanlığındaki komitenin siyasi partilerle diyalog kurması gerektiğinin altını çizdi. 

 Bu bağlamda açıklama yapan İran Dışişleri Bakanlığı, Irak’taki mevcut gelişmelerin bir iç mesele olduğunu ve Iraklı parti ve akımların bu aşamanın üstesinden gelebilecek güçte olduğunu vurguladı.

Başbakan Mustafa el-Kazımi, ülkedeki krize çözüm bulunması, güvenlik güçleriyle iş birliği yapılması, devlet kurumlarına saygı gösterilmesi ve kamu düzenine uyulması için tüm siyasi partileri ulusal diyalog kurmaya çağırdı.

Uluslararası tepkilere gelince, Irak’taki ABD büyükelçiliği yaptığı açıklamada, “Barışçıl protestoları, tüm tarafları şiddete başvurmaksızın anayasal haklarını kullanmaya ve hukukun üstünlüğüne uymaya teşvik etme” yönündeki desteğini doğruladı.

İngiltere’nin Bağdat Büyükelçisi Mark Bryson Richardson, Irak’taki siyasi gerilimlerden duyduğu endişeyi dile getirerek Iraklı tarafları, bu krizden kurtulmak ve federal hükümetin bir an evvel kurulması için çalışmaya çağırdı.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı, Iraklı taraflara “itidal” çağrısı yaparak onları “geniş ve kapsamlı bir hükümet kurmaya” çağırdı. 

Bakanlıktan yapılan açıklamada Bağdat’ta yaşanan gelişmelerin endişe ile takip edildiği ifade edilirken, “Irak’taki siyasi belirsizliğin en kısa zamanda giderilmesini temenni ediyoruz.” denildi. 

Birleşmiş Milletler Irak misyonu, ulusal diyalog çağrılarını memnuniyetle karşılarken, siyasi liderlerin krize acil çözümler bulmak için ulusal çıkarlara öncelik vermeleri gerektiğini vurguladı.

Sadr Hareketi’nin lideri Mukteda es-Sadr, Şii Koordinasyon Çerçevesi güçlerine, Irak’taki siyasi krizi sona erdirmeyi amaçlayan öneri mektupları göndermişti. Mektupta, Nuri el-Maliki liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu ve Sadr Hareketi olmaksızın yeni bir hükümetin kurulması ve görev süresinin 1 yıl olması önerildi. Bir sonraki yılın eylül ayında ise erken parlamento seçimleri yapılacak ve başbakan, Sadr Hareketi ile Şii Koordinasyon Çerçevesi arasında yapılan anlaşma ile belirlenecekti.

Kanun Devleti Koalisyonu başkanı Nuri el-Maliki ise Meclis’in tekrar oturumlarına dönmedikçe erken seçimin çözüm olmayacağını belirterek, bu tip talepleri ele alacak makamın Temsilciler Meclisi olduğunu vurguladı.

 10 Ağustos’ta Sadr hareketi lideri Mukteda es-Sadr, Irak yargısına parlamentoyu feshetmesi için bir hafta mühlet verdi. Sadr, Cumhurbaşkanı’na erken seçimler için bir tarih belirlemesi gerektiğini vurgulayarak yargının halkı tekrar hayal kırıklığına uğratması halinde, oturma eylemlerinin devam edeceğini ve protestocuların başka bir pozisyona geçeceğinin altını çizdi.

Ülkeyi saran siyasi krizin ardından, iki Şii kutup arasında silahlı çatışmaların artacağı korkuları devam ederken, Sadr’ın Bakanı olarak tanınan Muhammed Salih el-Iraki, Şii Koordinasyon Çerçevesi içindeki belirli güçlere saldırı başlattı. Bu tarafları ateşle oynamakla suçlayarak “oturma eylemine karşı oturma eylemi” veya “gösteriye karşı gösteri” yoluyla “iç savaşı” körüklediklerini  belirterek, “Üçlü Çete” ifadelerini kullandı.

Kazımi, krizi incelemek ve krizden çıkmak için bir çözüm bulmak üzere siyasi blokların liderlerini, Birleşmiş Milletler Irak temsilcisi ve Yüksek Yargı Konseyi başkanının huzurunda bir toplantıya çağırdı. Ancak Sadr hareketi bu toplantıya katılmayacağını duyurdu. Bu da krizi çözme şansını azalttı.

Toplantıda parlamentonun feshedilmesine karar verildi, ancak belirli mekanizmalara göre, bu Sadr’ın talebi. Sadr destekçilerinin parlamento binasına baskın yapmasına yol açan krizin odak noktası da bu. 

Sadr Hareketi toplantının kayda değer bir sonucu olmadığını, halkın öfkesini daha da artırdığını savunarak destekçilerini oturma eylemine devam etmeye çağırdı.

Toplantıdan sonra Ulusal Hikmet Akımı lideri Ammar el Hekim, Suudi Arabistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi.

El-Hakim’in ziyareti, Riyad’ın mevcut siyasi krizi sona erdirmek ve Suudi Arabistan ile iyi ilişkileri olan ve bir rol oynayabilecek Sadr’a baskı yapmak amacıyla Irak Şii tarafları arasında farklılıkları çözmede ara buluculuk yapması için bir girişim olabilir.

 Özel diplomatik kaynaklar, Hekim’in Erbil’deki bir Suudi diplomatla 10 gün öncesinden iletişim kurduğunu ve siyasi kriz ile Sadr’ın son hamlelerini görüşmek üzere Riyad’ı ziyaret ettiğini aktardı.

Sadr destekçileri, başta “Parlamentonun feshedilmesi” olmak üzere çeşitli talepleri için Bağdat’taki Yüksek Yargı Konseyi’nin önünde oturma eylemi düzenledi. Bu eylem, Yüksek Yargı Konseyinin çalışmalarını askıya almasına yol açtı.

Saatler sonra Sadr, destekçilerine “Meclis önündeki oturma eylemlerine devam ederken, devrimcilerin itibarını korumak için halka zarar vermemelerini” tavsiye etti.

Ancak Sadr siyasetten çekildiğini ilan ederek ve bütün kurumlarını kapatarak herkese şok yaşattı. Sadr destekçileri, Yeşil Bölge içindeki Cumhuriyet Sarayı’na baskın düzenledi. Eylemler güney eyaletlere yayıldı. Sadr destekçileri, Zikar, Vasit ve Maysan’daki valilik binalarını ele geçirdi.

Olaylar, Sadr Hareketi’nin Barış Tugayları ile koordinasyon çerçevesine bağlı Asaib arasında silahlı çatışmalara dönüştü. İki gün boyunca, 30 kişi hayatını kaybederken 800 kişi yaralandı. Mukteda es-Sadr yeniden açıklama yaparak destekçilerine geri çekilmeleri için 1 saat mühlet verdi. Sadr destekçileri bu çağrıya hızlı yanıt verdi.

•  Batı medyasına göre, İran Devrim Muhafızları komutanı İsmail Kaani’nin zor bir zamanda patlak veren bu tırmanışın ardından Sadr Hareketi ile Şii Koordinasyon Çerçevesi arasındaki krizi çözmede “başarısız olduğunu” söyledi.

Seçimler ve hükümet kurma süreci, siyasi partiler arasında büyük bölünmeyi ortaya çıkardı. Bu da İran için meseleyi çok karmaşık hale getirdi. Ancak Sadr’ın kendisine iyi hizmet eden rejimi değiştirme konusunu gerçekten isteyip istemediğine dair şüpheler var. Sadr, devletin kurumlarının çoğunu kontrol ediyor, bu sayede destekçilerinin çoğunu istihdam ediyor. Bu yüzden rejimin, kendisinin daha hakim olacağı bir şekilde devam etmesini istiyor.

Ancak bunu İran adına bir kayıp olarak tanımlamak için henüz çok erken. Bu, herkes için bir kayıp olarak sonuçlanabilir. Şii gruplar arasındaki herhangi bir iç savaşın sadece Irak için değil pek çok ülke için etkisi büyük olacaktır, yalnızca Irak’ta daha derin bir etkisi olacaktır. Petrol kaynakları, çoğu ülkenin Şii bölgelerinde yer alması nedeniyle petrol arzındaki olası aksama bölgenin ve dünyanın diğer bölgelerini etkileyecektir.

•  22 Ağustos’ta, Mısır’ın kuzey kıyısındaki El Alameyn kentinde 5 Arap ülkesinin liderlerinin katılımıyla bir zirve düzenlendi. Zirvede güvenlik endişeleri, gıda durumu, Rönesans Barajı krizi ve Yemen ile Libya’daki savaş ele alındı.

Zirveye, Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi, Bahreyn Kralı Hamad bin Isa al-Khalifa, Birleşik Arap Emirlikleri Başkanı Şeyh Muhammed bin Zayed al-Nahyan ve Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi katıldı.

Bu toplantı, El-Alameyn kentinin ev sahipliği yaptığı ilk zirve olma özelliğini taşıyor. Daha önce Mısır’ın başkenti Kahire’de ve Kızıldeniz’deki Şarm El-Şeyh tatil beldesinde zirveler düzenlenmişti.

Bahreyn Kralı Hamad bin Isa al-Khalifa hariç bu zirveye katılan diğer 4 lider, geçen yıl Akabe Zirvesine katılmıştı. Mısır, Irak ve Ürdün liderleri de daha önce birkaç zirve gerçekleştirmişti. El-Alameyn’deki 5’li Arap Zirvesi daha önce yapılan bu sürecin bir sonraki adımı olarak görüldü.

Alameyn Zirvesi, Suudi Arabistan’ın ev sahipliği yaptığı Arap-ABD Zirvesinden yaklaşık bir ay sonra gerçekleşti. Suudi Arabistan’daki zirveye aynı ülkelerin yanı sıra diğer Arap liderleri ve ABD Başkanı Joe Biden katılmıştı. 

Güvenlik gündemi:

Güney Irak’taki bazı bölgelerde elektrik kesintileri nedeniyle protesto gösterileri düzenlendi ve yollar kapatıldı. Sıcaklığın 50 dereceye kadar ulaşarak rekor kırdığı bazı bölgelerde elektrik kesintisi günde 18 saate ulaştı. Onlarca öfkeli protestocu Basra’dan Bağdat’a giden ana yolu kesti, ilin merkezi bölgelerinde toplanarak lastikleri ateşe verdi. 

Komşu iller Zikar ve Amara da benzer protestolara tanık oldu. Zikar vilayetinin merkezi Nasiriye’deki Zeytin Köprüsü de lastikler yakılarak kapatıldı. 

Bu elektrik kesintisi, Irak’ın güney bölgelerinde 10 gün içinde üçüncü kez yaşanıyor. Bir dizi üretim istasyonunun hizmet dışı kalması sonucu elektrik akımı tamamen kesilmiş durumda.

Irak’taki elektrik meselesi, ABD’nin ülkeyi işgalinden bu yana Iraklıların muzdarip olduğu en belirgin sorunlardan birini temsil ediyor. Art arda gelen hükümetler son 8 yılda elektrik sektörüne 41 milyar dolardan fazla harcama yapmasına rağmen, enerji sorunu hala Iraklıların hayatını alt üst ediyor. 

Bağdat, talebin arttığı yaz mevsiminde enerji krizini hafifletmek için şu anda özellikle Suudi Arabistan ve Kuveyt başta olmak üzere Körfez ülkeleri ile yapılan bağlantı projesine güveniyor.

Ekonomi gündemi:

• Irak, Avrupa Birliğine en çok petrol ihraç eden Arap ülkelerinin başında geliyor. S&P Global Commodity Insights’a göre, Irak, günlük 490 bin varil ihracat oranıyla temmuz ayında Avrupa Birliğine en büyük petrol ihracatçısı olarak Arap dünyasında birinci sıraya yerleşti.

Küresel olarak ise Rusya, günlük 1,87 milyon varil ile Avrupa ülkelerine ham petrol ihracatçıları listesinin başında yer aldı. ABD günde 1,3 milyon varil ile ikinci sırada, Norveç, günlük 790 bin varil ihracat oranıyla üçüncü sıraya yerleşti.

• Diyala, Irak’ta kuraklıktan en çok etkilenen bölge oldu. Bölgedeki buğday üretiminde yüzde 78’den fazla bir düşüş yaşandı. Irak’ın tüm bölgelerinde üretim düşüş hızı yarıya ulaşırken, bu da kuraklığın Diyala’daki etkisinin diğer illere göre ne kadar büyük olduğunun açık bir göstergesi.

Diyala, İran tarafının kendi topraklarından çıkan nehirlere müdahale etmesi ve yönünü değiştirerek İran topraklarına aktarması nedeniyle kuraklıktan muzdarip. Bu da tarımsal üretimi önemli ölçüde etkiliyor.  

• Birleşmiş Milletler Koordinasyon Ofisi tarafından yayımlanan bir raporda, iklim değişiklikleri ve kuraklık sorunlarının şiddetlenmesi ve Basra Körfezi’ndeki su seviyesinin yükselmesi nedeniyle Irak’ın güneyindeki bazı bölgelerin su altında kalabileceği uyarısında bulundu.

Raporda, Basra, Maysan ve özellikle de Zikar’daki bazı köylerin; su kıtlığı, kirlilik ve toprak tuzluluğu nedeniyle son 10 yılda su nedeniyle en çok göç veren bölgeler olduğu kaydedildi.  

Su kıtlığı, 2019’da Zikar, Maysan ve Basra’da yaklaşık 15 bin kişinin göç etmesine yol açtı. Kasım 2021’de Uluslararası Göç Örgütü, kuraklık nedeniyle Güney Irak’tan 12 bin 348 kişinin göç ettiğini duyurdu.

• Çin Gümrük İdaresi, Irak’ın bağımsız Çin rafinerilerine yaptığı petrol ihracatının temmuz ayında yüzde 77,4 artarak 32 rafineriye ulaştığını ve haziran ayında 5 bin 695 milyon varil olan ihracatın, temmuz ayında 10 bin 103 milyon varile ulaştığını duyurdu.

Irak; Malezya, Rusya, BAE ve ardından Suudi Arabistan’dan sonra bağımsız Çin rafinerilerine petrol ihraç eden en büyük on ihracatçı arasında beşinci sırada yer aldı. Geçtiğimiz mayıs ayında ise sekizinci sırada yer almıştı.

• Irak Merkez Bankası nakit rezervlerinin 82 milyar dolara yükseldiğini açıkladı. Altın rezervinin ise rekor seviyelere çıkarak, en çok altına sahip ülkeler sıralamasında 10 sıra yükselerek dünyada otuzuncu, Arap dünyasında ise dördüncü olduğunu duyurdu. 34 ton altın aldıktan sonra toplam altın varlığı 130 tonu aştı. Bu hamle, Irak Merkez Bankası’nın yerel ve uluslararası ekonomik değişikliklerle mücadele politikası kapsamında yapıldı.

• Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi, yıkıma uğrayan Musul Havalimanı’nın rehabilitasyon projesinin temellerini attı. Ninova Valisi Necm el-Jubouri, valiliğin havalimanını rehabilite etmek için “TAV Havalimanları Holding Şirketi” ve “İnşaat 77” isimli 2 Türk şirketi ile sözleşme imzalandığını  duyurdu.
  
• İran’ın Irak sınırındaki Ilam eyaletindeki Gümrük Dairesi Genel Müdürü, Mehran sınır limanı üzerinden Irak’a ihraç edilen mal ve ticari eşya değerinin son 4 ayda yüzde 69 arttığını açıkladı. İran ile Irak arasında 12 kara sınır kapısı bulunduğunu ve söz konusu dönemde Mehran Limanı’nın mal alışverişinde ilk sırada yer aldığını sözlerine ekledi.

İç Politika Gündemi:

Seçimler yaklaşırken aşırı sağ partilerde görülen parçalanmalar Netanyahu’yu zora sokuyor. Aşırı sağcı Itamar Ben Gvir’in önceki seçime beraber girdiği Dindar Siyonizm Partisinden ayrılarak Kasım seçimlerine kendi partisi Otzma Yehudit’le gireceğini açıklaması üzerine yapılan anketlerde Netanyahu bloku ciddi zarar gördü. Netanyahu blokunun koltuk sayısının hükümet kurmak için gerekli olan 61’in altına düşmesi üzerine Netanyahu olaya müdahil olarak Itamar Ben Gvir ve Dindar Siyonizm Partisi lideri Smotrich ile bir toplantı gerçekleştirdi. Toplantı sonrası taraflar seçime tekrar birlikte girmeyi kabul ettiklerini beyan etti. Itamar Ben Gvir’in bu hamlesi, gelecek hükümette elde edeceği potansiyel bir makamı garantileme girişimi olarak görülebilir. Seçim öncesi süreçte partiler ve liderler kazançlarını maksimize etmek adına bu tür hamlelerde bulunacaktır. Muhalefet lideri Netanyahu’nun bu süreçte partilere vereceği vaatler, olası bir sonraki Netanyahu hükümetinin kaderinin belirlenmesinde önemli rol oynayacaktır. İsrail basınına yansıyan bilgilere göre Netanyahu’nun Ben Gvir’e bakanlık koltuğu teklif etmiş olabileceği konuşuluyor.

Dış Politika Gündemi:

İran’la nükleer anlaşmaya geri dönme konusunda taraflar arasında kaydedilen ilerlemeler neticesinde İsrail, bu hususta ABD ile diplomatik temaslarına hız kazandırdı. Savunma Bakanı Gantz’ın hafta içi ABD’ye gerçekleştirdiği ziyaretin ardından Mossad Başkanı Barnea’nın önümüzdeki hafta ABD’ye bir ziyaret gerçekleştireceği açıklandı. Barnea hafta içi İran’la varılacak anlaşmanın İsrail için stratejik bir felaket olduğunu ifade etmiş ve bu sözleri İsrail basınında önemli yer kaplamıştı. İsrail Başbakanı Lapid ve Savunma Bakanı Gantz’ın konuya yönelik açıklamaları İsrail’in anlaşmayı önlemeye yönelik hamlelerden vazgeçerek İran tehdidiyle mücadele hususunda ABD’den çeşitli garantiler alma yönünde adımlar atmaya başladığını gösteriyor. Barnea’nın direkt anlaşmayı hedef alan son açıklaması, İsrail yönetim kademesinin ABD’ye yönelik güncel söylem tarzından farklılaşıyor. 

Her ne kadar İran gündeminin gölgesinde kalsa da Hizbullah ile İsrail arasındaki çekişme devam ediyor. Hizbullah lideri Nasrallah’ın İsrail’e yönelik tehditlerinin ardından Savunma Bakanı Gantz, İsrail’in gaz sahalarına yönelik bir saldırının Hizbullah’la savaşın fitilini ateşleyebileceğini belirtti. Ayrıca Hizbullah lideri Nasrallah hafta içinde sırasıyla İslami Cihat ve Hamas yönetimiyle görüşmeler gerçekleştirdi. İsrail’in son dönemde Suriye’ye yönelik hava saldırılarını yoğunlaştırmasının temel nedeninin, İran’ın Hizbullah’a silah sevkiyatını önlemek olduğu belirtiliyor.

‘‘Sınır Yok: Türkiye-Azerbaycan-İsrail Üçlüsü ve Büyük Orta Doğu’’ başlığıyla Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrika Çalışmaları Merkezinde yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[1]

• Karabağ Savaşı sürecinde Türkiye ve İsrail, Azerbaycan ile aynı safta yer aldı. Türkiye ile İsrail arasındaki uzlaşı süreci göz önüne alındığında bu üç ülke arasındaki ilişki stratejik ortaklığa dönüşebilir.
• Azerbaycan’da önemli bir Yahudi topluluğu vardır ve uzun yıllardır güven içinde yaşamaktadır.
• İsrail, petrol ihtiyacının yarısından fazlasını Azerbaycan’dan sağlamaktadır.
• Azerbaycan, Hindistan’dan sonra İsrail askeri sanayisinin en büyük ikinci müşterisidir.
  • İran’la sınır komşusu olmasına rağmen İsrail’in Azerbaycan’a teknoloji transferinde bulunması, ilişkilerin stratejik niteliğinin açık bir göstergesidir.
• Karabağ Savaşı sonrası Ermeni yanlısı gruplar İsrail’e baskı uyguladı. Ancak İsrail çıkar temelli lobi gruplarına boyun eğmek yerine stratejik ortağının yanında durmayı tercih etti.
  • Savaş sonrası ilişkilerde yeni bir pencere açıldı. 2021 yılında Azerbaycan İsrail’de diplomatik temsilcilik açma kararı aldı. İki ülke arasında tarım ve gıda güvenliği konusunda önemli anlaşmalar imzalandı.
• Bakü, Azerbaycan-İsrail ilişkilerinin üçüncü bir tarafa karşı geliştirilmediğini belirtse de Azerbaycan ve İsrail açısından İran ortak tehdittir.
  • İran nükleer tehdidine karşı bölge ülkeleri bir araya gelmelidir.
• Türkiye-Azerbaycan-İsrail üçlüsü Bakü’nün stratejisi ve bölge jeopolitiği açısından yerinde bir hamle olacaktır.
  • Ukrayna Savaşı’nın gölgesinde ülkeler enerji ve gıda güvenliği politikalarını gözden geçirmelidir. Azerbaycan’ın enerjisi, Türkiye’nin kaynakları ve İsrail’in teknolojisi bir araya geldiğinde olası krizlere karşı esnek çözümlere olanak sağlıyor.
  • Bu üçlü, ortak projelerle Orta Asya’daki etkinliklerini artırabilir.

‘‘Orta Doğu Değişiyor, İsrail Buna Hazır Olmalı’’ başlığıyla The Jerusalem Post gazetesinde yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[2]

• Biden’ın temmuz ayındaki Orta Doğu gezisi, bölgenin jeopolitik paradigmasındaki değişimi gösterdi. Bu değişimin temel sebepleri şu şekilde özetlenebilir:
  • Süper güçlerin tutumlarındaki değişim
  • Yeni bölgesel dinamikler
  • Jeo-ekolojik gelişmeler
• Biden’ın bölge turunun en önemli ayağı İsrail değildi.
  • Filistin meselesi artık merkeziliğini kaybetti.
  • Biden, Filistinlilere yalnızca ekonomik jestlerde bulunmakla yetindi.
• Gezinin en önemli ayağı şüphesiz Suudi Arabistan’dı.
  • Petrol fiyatlarındaki artış, ABD’yi bu ziyarete mecbur bıraktı.
  • Ziyaret, ABD’nin bölgede etkinliğini azaltma politikasında belirgin bir değişimi gösteriyor.
• Bölgesel aktörler, ABD’nin önceliklerini değiştirmesinden ciddi derecede etkilendi.
  • Bölgede ABD varlığının azalması endişesi İsrail’e yeni bölgesel dostlar kazandırdı.
  • ABD, İran’a karşı dahi güç kullanmaktan kaçınıyor. Bölge ülkeleri alternatif güvenlik denklemleri kurma ihtiyacı hissediyor.
  • Körfez ülkelerini İsrail’e yönlendiren ve İbrahim Anlaşmalarına zemin hazırlayan, bu endişe oldu.
• İsrail ile Arap devletleri arasında artan angajman -İran tehdidinin de etkisiyle- bölgede çıkar temelli yönelimlerin öne çıkmasını sağladı.
  • Filistinlilerle dayanışma gibi prensipler arka planda kaldı.
• Bu bölgesel dönüşüm sürecinde İsrail, hem yeni fırsatlarla hem de zorluklarla karşılaşacaktır.
  • Artan İran tehdidi göz önünde bulundurularak İsrail, bu dönüşüm sürecinde Orta Doğu’daki konumunu geliştirmek ve güçlendirmek için stratejik ve dengeli bir politika takip etmelidir.

‘‘Türkiye-İsrail Normalleşmesi: Devam Edecek mi?’’ başlığıyla INSS’te yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[3]

• Türkiye ve İsrail, büyükelçilerini geri göndererek ilişkilerinde tam normalleşme kararı aldı.
  • Önceki benzer süreçlerden farklı olarak bu kez İsrail temkinli davranırken Türkiye süreci hızlandırmaya istekli görünüyor.
  • Türkiye’nin bu tavrının arkasında normalleşme sürecini Haziran 2023 seçimlerinden yeterince önce sona erdirerek, İsrail ile normalleşmenin seçmen tercihleri üzerindeki olumsuz etkisini kırmak olabilir.
• Türkiye, İsrail ile ilişkilerini iyileştirmeyi Washington’a giden bir yol olarak görüyor.
  • Temmuz ayında Amerikan Kongresi, Türkiye’ye F-16 jetlerinin satışına ilişkin kısıtlayıcı değişiklikleri kabul etmişti. O dönemde Amerikan Yahudi Komitesi, (AJC) Kongre üyelerine bir mektup göndererek değişiklikleri desteklediklerini ifade etmişti.
  • Gelecekte Ankara, Türkiye-ABD ilişkilerindeki olası bir bozulmayı İsrail ile olan ilişkilerine bağlayabilir.
• İsrail ile normalleşme, Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Mısır da dâhil olmak üzere Orta Doğu’daki diğer ülkelerle yürüttüğü normalleşme süreçleriyle de örtüşmektedir.
  • Bu normalleşmelere paralel Ankara’nın son dönemde Esed’e yönelik dahi olumlu sinyaller vermesi, Türk dış politikasının sıfırlanması olarak değerlendirilebilir.
  • Bu yumuşamanın aksine Türkiye’nin, Yunanistan’a ve GKRY’ye karşı tavrı gün geçtikçe daha da keskinleşiyor.
• İlişkilerin geleceği açısından belirleyici olabilecek bir diğer konu ise Filistin meselesidir.
  • Türkiye geçmişteki net İsrail karşıtı pozisyonunun aksine yeni dönemde İsrail ile olan ilişkileri ile Filistin ile olan ilişkilerini dengelemeye çalışıyor.
  • Çeşitli olumlu göstergelere rağmen Türkiye’nin Hamas’a karşı tutumunun değişip değişmediği net değil. Erdoğan’ın İsrail’in Hamas’a yönelik taleplerine olumsuz cevap vermesi ilişkileri etkileyebilir.
• Türkiye’nin İsrail ile ilerletmek istediği en önemli konulardan birisi de İsrail doğal gazının Türkiye’ye ya da Türkiye üzerinden ihraç edilmesidir.
  • Böyle bir proje ile Türkiye, Rus gazına bağımlılığını azaltabilir ve Avrupa’ya enerji transferi noktasındaki konumunu güçlendirebilir.
  • İsrail açısından böyle bir proje Yunanistan, GKRY ve Mısır gibi bölgesel müttefikleriyle arasının açılmasına neden olacaktır.
  • Ayrıca, mevcut İsrail gazı miktarı, üretim maliyetleri ve İsrail’in diğer ülkelere olan mevcut taahhütleri göz önüne alındığında, böyle bir projenin ekonomik açıdan uygulanabilir olup olmadığı hâlâ net değil.
• İlişkilerin geleceği açısından olumlu senaryolar üretmek de mümkündür.
  • İsrail ile Türkiye arasında olumlu ilişkilerin geliştirilmesi, her iki ülkenin karşı karşıya olduğu asıl tehditlere odaklanmasına imkan sağlayacaktır.
  • İsrail, diğer bölgesel müttefikleriyle birlikte Türkiye’yi bölgesel forumlara entegre etmenin yollarını aramalıdır.
  • Türkiye-İsrail ilişkileri, Türkiye’nin Filistin politikalarına etki etme potansiyeli taşımaktadır. (Örneğin, Filistinlilere yönelik Batı Şeria’dan yapılacak ve Türk hava yolu şirketleri tarafından gerçekleştirilmesi beklenen uçuşların başlatılması gibi)
• Sonucu ne olursa olsun normalleşme süreci ılımlaştırıcı bir etkiye sahiptir.

Referanslar

1. https://dayan.org/content/sky-limit-azerbaijan-israel-turkiye-trio-and-greater-middle-east
2. https://www.jpost.com/opinion/article-716016
3. https://www.inss.org.il/publication/turkey-israel-normalization/ 

İç Politika Gündemi:

İsrail, 6 Filistinli STK’nın ofislerine baskın düzenleyerek bu ofisleri mühürledi. İsrail, ilgili STK’ları 2021 yılında Filistin Halk Kurtuluş Cephesine finansman sağladıkları gerekçesiyle terör örgütü olarak ilan etmişti. Başta ABD ve AB ülkeleri tarafından yapılan açıklamalarda İsrail’in bu STK’ların terör örgütleriyle ilişkisine dair yeterli delil sunamadığı ifade edildi. STK’ların ofislerinin kapatılması sonrası birçok ülke İsrail’in bu hamlesinden ve Filistin’de sivil alanların giderek daraltılmasından duyduğu endişeyi ifade eden açıklamalar yayınladı.

İsrail’de 2007 yılından bu yana faaliyet gösteren ve özellikle Filistinli insan hakları örgütlerini hedef alan NGO-Monitor isimli kuruluş bu STK’ları Filistin Halk Kurtuluş Cephesiyle ilişkisine dair kapsamlı bir rapor yayımladı. İlgili raporda yer alan veriler, büyük oranda STK’larda görev almış bireylerle alakalı suçlamaları içeriyor. Ancak ilgili STK’ların FHKC ile ilişkisine dair somut deliller ortaya konulmuyor. NGO-Monitor’un hükümetle yakın teması göz önüne alındığında İsrail’in ilgili STK’lara yönelik iddialarının ilgili rapordaki delillere dayanıyor olması muhtemel gözüküyor. İsrail’in elinde farklı belge yahut bilgilerin olup olmadığı henüz bilinmiyor. Zira İsrail, gerek ilgili STK’ların terör örgütü ilan edildiği tarihte gerek bu haftaki operasyon sırasında kamuoyuyla yeterli veri paylaşmadı. Çeşitli ülkelerden gelen tepkiler ve açıklamalar İsrail’in elindeki bilgileri bu ülkelerle de paylaşmadığına işaret ediyor.

Dış Politika Gündemi:

İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un Türkiye ziyaretiyle başlayan Türkiye-İsrail yakınlaşması açısından bu hafta önemli bir mesafe kat edildi. İki ülke karşılıklı büyükelçilerin yeniden görevlendirilmesi kararı aldı. İkili ilişkilerdeki yakınlaşmanın başladığı tarihten itibaren karşılıklı büyükelçi atamaları atılabilecek en somut adımlardan birisi olarak görülüyordu. Karşılıklı büyükelçi atama kararının görece gecikmesinin, iki ülkenin atanacak büyükelçilerin profillerinden duydukları endişeye dayandığı düşünülüyor. Geçtiğimiz aylarda, Türk basınında öne çıkan isimlerden birisi olan Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Ufuk Ulutaş ile alakalı İsrail basınında geniş raporlara yer verilerek Ulutaş’ın İsrail karşıtı olduğu ve bu profilde bir atamanın ikili ilişkilere zarar verebileceği ifade edilmişti. Atama kararının açıklanmasının hemen ardından İsrail basınında benzer endişeleri dile getiren yazılar yeniden yer buldu. 

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, büyükelçi kararına ilişkin açıklamasında Filistin haklarını savunmaya devam edeceğiz vurgusunda bulundu. Filistin meselesindeki karşıt tutumları nedeniyle iki ülkenin ilişkilerinin geleceğine dair endişeler halen devam ediyor. Mevcut durumda iki ülke kurdukları diplomatik iletişim mekanizmaları ile olumlu gündemler üzerinden ilişkilerini geliştirmeyi umut ediyor. Atanacak büyükelçi profilinin bu denli gündeme gelmesi “olumlu gündem” stratejisini devam ettirme arzusundan kaynaklanıyor.

“Türkiye ile Karşılıklı Büyükelçi Ataması: Yanılsama Yok” başlığıyla Kudüs Strateji ve Güvenlik Enstitüsünde yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[1]

• İki ülke arasındaki yakınlığın derecesini belirleyen her zaman Türkiye olmuştur. Öte yandan İsrail, bölgesel bir güç olan Türkiye ile iyi ilişkiler kurmak için sürekli olarak istekli olduğunu göstermiştir.
  • Türkiye, geniş nüfusu, Asya ve Avrupa arasındaki stratejik konumu, Karadeniz ve Akdeniz’deki boğazları, NATO’nun en büyük ordusu olması ve etkileyici sanayi kapasitesiyle önemli bir ülkedir.
• Türkiye-İsrail ilişkilerindeki değişim, Türkiye’nin yaşadığı ekonomik krizle paralel gelişti.
  • Türkiye, İsrail gazını Avrupa’ya taşımaya aday olarak bundan önemli bir ekonomik katkı bekliyor.
  • İsrail ile yakınlaşma, Türkiye ile İbrahim Anlaşmaları ülkeleri arasındaki yakınlaşmaya katkı sağladı. 
  • İsrail, ABD’nin Türkiye’ye yönelik eleştirilerinin bir kısmını yumuşatabilir.
  • İsrail ile yakınlaşma, Doğu Akdeniz’de İsrail, Yunanistan ve GKRY arasındaki siyasi işbirliğini zayıflatmaya yönelik bir girişim olarak değerlendirilebilir.
• İlişkilerin kötü olduğu dönemde dahi iki ülke arasında çeşitli bağlar devam ediyordu.
  • Ekonomik alanda ikili ilişkiler sürekli gelişim halindeydi.
  • Türkiye, mallarını Arap dünyasına ihraç etmek için Hayfa Limanı ve Ürdün transitini kullandı.
  • İstanbul’daki havalimanları, İsrail’den pek çok destinasyon için bağlantı noktası haline gelmişti.
• Bazı ihtilaflı noktalar ikili ilişkileri gölgelemeye devam edecektir.
  • Erdoğan ve Türk kamuoyu daha çok Filistin’e sempati besliyor.
  • İsrail, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki emellerini kabul etmeyecektir. Tam aksine İsrail bu arenada Türkiye’nin rakipleri olan Yunanistan ve Mısır gibi ülkelerle işbirliği halinde yer alıyor.
  • Türkiye ile Libya arasındaki deniz anlaşması, Doğu Akdeniz’den Avrupa’ya bir boru hattı yahut elektrik kablosu inşasının önünde önemli bir engel teşkil ediyor. Bu durum Türkiye-İsrail ilişkilerini geriyor.
• Nihayetinde, Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkilerin kayda değer bir şekilde iyileşmesinin önündeki en büyük engel, Ankara’daki mevcut siyasi liderliğin sorunlu kimliğidir.
  • Haziran 2023 seçimleri bu açıdan bazı değişikliklere gebe olabilir.

Putin ve Erdoğan Soçi’de Buluştu: Batı Blokuna Karşı Bir Başka Meydan Okuma” başlığıyla INSS’te yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[2]

• 5 Ağustos 2022 tarihinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Rusya’nın Soçi kentinde bir araya geldi.
  • Birkaç hafta önce iki lider Tahran’daki üçlü zirvede bir araya gelmişti. İki liderin eylül ayında ise Şangay İşbirliği Örgütü toplantısına katılması bekleniyor.
  • Erdoğan’ın Rusya heyetinde, Milli Savunma, Dışişleri, Hazine ve Maliye, Ticaret, Enerji ve Tabii Kaynaklar ve Tarım Bakanları ile Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı yer aldı.
  • Görüşülen konular arasında ticaret, enerji ve Ukrayna ile tahıl anlaşmasının yanı sıra Suriye ve Dağlık Karabağ’daki çatışma vardı.
  • Erdoğan’ın ziyareti sırasında bir ekonomik işbirliği memorandumu imzalandı.
• Türkiye, Batı ile Rusya arasında manevralar yaparak çıkarlarını korumaya çalışmayı sürdürürken Rusya, bir NATO üyesi olan Türkiye ile bağlarını güçlendirerek Türkiye ile Batı’nın arasını açmak istiyor.
• Görüşmede öne çıkan başlıklardan birisi de enerji konusu oldu.
  • Diğer boru hatlarının aksine Rusya’dan Türkiye’ye uzanan TürkAkım boru hattı kesintisiz biçimde çalışıyor. (Haziran ayında bakım gerekçesiyle kısa bir kesinti oldu.)
  • Kış yaklaşırken doğal gaz arzında bir kesinti olmaması Türkiye açısından büyük öneme sahip. Türkiye, gaz tedariğinin bir kısmını ruble üzerinden ödemeye razı oldu.
  • Rusya tarafından Akkuyu’da inşa edilen ve Rus Rosatom şirketi tarafından işletilecek olan nükleer enerji santrali iki ülkenin enerji işbirliği açısından önem arz ediyor. 
• Batı yaptırımlarına rağmen Rus Bankası Sberbank bu proje için Türkiye’ye 5 milyar dolar aktardı. Aktarılacak toplam meblağ ise 20 milyar dolar civarında.
  • Türkiye ile artan ticaret, Batı yaptırımları karşısında zor durumda olan Rusya için önemli bir konumda. Türkiye ve Rusya, ticaret, inşaat, tarım ve turizm alanları da dahil olmak üzere ekonomik ilişkilerini hızlandırmaya devam etme niyetinde.
• Türkiye ve BM’nin ara buluculuğunda Rusya ile Ukrayna arasında imzalanan tahıl anlaşması Türkiye açısından büyük bir başarıdır.
  • Anlaşma sayesinde birçok üçüncü dünya ülkesinin gıda güvenliğine katkıda bulunuldu.
• Görüşmede Suriye ve Dağlık Karabağ meseleleri de ele alındı.
  • Erdoğan açısından Suriye’nin kuzeyine düzenlenecek yeni bir askeri harekat, ülkenin güvenlik çıkarları ve 2023 seçimleri açısından önem taşıyor.
  • Erdoğan’ın ziyareti öncesinde Rusya Devlet Başkanı Sözcüsü Türkiye’yi Suriye’de istikrarsızlığa yol açabilecek ve “toprak ve siyasi bütünlüğünü” tehlikeye atabilecek adımlardan kaçınmaya çağırdı.
  • Görüşmede Erdoğan ve Putin çeşitli terör örgütleriyle mücadele için işbirliği yapma konusunda mutabık kaldılar.
  • Soçi toplantısı sonrası Türkiye Dışişleri Bakanı Suriyeli mevkidaşıyla Ekim 2021’de Belgrad’daki Bağlantısızlar Hareketi toplantısı çerçevesinde kısa bir süre görüştüğünü bildirdi.
• Soçi’deki toplantı, çatışan pek çok çıkarlarına rağmen Rusya ve Türkiye’nin aralarındaki iş birliğini yoğunlaştırma çabasını simgeliyor.
  • Batı, Rusya ile ilişkilerinde Türkiye’ye bir manevra alanı tanıyor.
  •  İsrail buna bakarak ABD’nin kendisine de aynı hareket alanını sağlayacağını düşünmemeli ve Rusya’ya karşı tutumunu yumuşatmamalıdır.
  • Türkiye’nin, Rusya ile Batı arasında gidip gelirken ödediği/ödeyeceği bedelleri küçümsememek gerekir.

“Şafak Operasyonunda Katar ve Mısır’ın Rolü” başlığıyla INSS’te yayımlanan yazıda şu hususlara temas ediliyor:[3]

• Gazze’ye gerçekleştirilen operasyonlar sonrası İsrail Savunma Bakanı Gantz ve ABD Başkanı Biden, Mısır ve Katar liderlerine ara buluculuk çabaları için teşekkür etti.
  • 2021 yılına kadar rakip olarak görülen Mısır ve Katar arasında yeniden bir yakınlık söz konusu. Bu yakınlaşma İsrail için olumlu potansiyeller taşımaktadır.
• Katar, Müslüman Kardeşler’e olan desteği nedeniyle başta Mısır olmak üzere bölge ülkeleri tarafından istikrarsızlaştırıcı bir güç olarak görülüyordu.
  • Orta Doğu’da siyasal İslamcılığın zayıflamasına paralel olarak Mısır ile Katar arasında bir yakınlaşma gözlemleniyor. Katar ve Türkiye’nin başını çektiği siyasal İslamcı kamp ile Mısır, Suudi Arabistan ve BAE’nin yer aldığı pragmatik sünni kamp arasındaki bağlar giderek kuvvetleniyor.
• Covid-19 krizi, Ukrayna savaşı gibi etkenler, bölgede ideolojik bölünmelerin yerine maddi kaygıları belirleyici faktör haline getirdi.
  • Gıda güvenliği, enerji ve istikrar çıkarları, bölünmeden ziyade ortak olanı vurgulamakta ve güçlerin birleşmesini teşvik etmektedir. 
  • Mart 2022’de Katar Dışişleri Bakanı Mısır’ı ziyaret etti ve iki ülke bankacılık, emlak, enerji, ticaret, tarım ve havacılık dahil olmak üzere çeşitli alanlarda toplam beş milyar dolarlık bir yatırım anlaşması açıkladı. Mısır verilerine göre 2020-2021 yılları arasında iki ülke arasındaki karşılıklı ticarette yüzde 76,4’lük bir artış yaşandı.
• Mısır ve Katar, Gazze Şeridi üzerinde büyük etkiye sahip ve İsrail’in Gazze politikaları açısından belirleyici rollerde yer alıyor.
  • Katar’dan Gazze’ye aktarılan mali yardım, bölgede istikrarın korunması açısından büyük rol oynuyor ve İsrail yıllardır bundan istifade ediyor.
  • Son operasyon olan “Şafak” operasyonunda Katar, İsrail ile Hamas arasında doğrudan ve İran aracılığıyla İslami Cihat ile ara buluculuk mesajlarını iletmekte önemli bir rol üstlendi.
  • Ara buluculuk faaliyetleri esnasında Katar, Mısır ile işbirliği halinde çalıştı ve Kahire ile ters düşmemeye gayret etti. 
• Katar ve Mısır’ın bu ara buluculuk faaliyetlerinden çeşitli çıkarları var.
  • Mısır’ın çıkarları Gazzeli grupları, Sina Yarımadası’ndaki unsurlardan ve Mısır’daki Müslüman Kardeşler’den ayırmak, Gazze’de rakip unsurlara karşı hegemonyasını güçlendirmek, ara bulucu statüsünden istifade ederek bölgedeki ve uluslararası arenadaki konumunu güçlendirmek, Filistinlilerin koruyucusu sıfatıyla kendi rejimine meşruiyet sağlamak ve Gazze’nin yeniden inşasında yer alan Mısırlı şirketlerle alakalı ekonomik çıkarlar olarak özetlenebilir.
  • Katar ise Gazze Şeridi’ndeki yeniden inşa çabalarının zarar görmesini engellemek ve bölgesel sükunet ve istikrara katkıda bulunarak konumunu ve etkisini güçlendirmek için İsrail ile İslami Cihat arasında ateşkes sağlanmasını teşvik etmeye çalıştı.
• Katar ile Mısır arasındaki yakınlaşma İsrail açısından çeşitli olumlu potansiyeller taşıyor:
  • Mısır ve Katar’ın ara bulucu pozisyonu için rekabet etmek yerine ortak hareket etmesi siyasi ve mali denklemi mükemmel hale getiriyor. (Katar’ın maddi gücü sayesinde Mısır, bölgedeki Hamas, İslami Cihat gibi aktörler üzerindeki etkisini artırıyor.)
  • Katar ile Mısır arasındaki işbirliği sadece Gazze ile sınırlı değil. Libya’daki kriz, Kızıldeniz’de seyrüsefer güvenliği ve İran meselesi gibi birçok alanda işbirlikleri artıyor. İsrail açısından değerlendirildiğinde bu yakınlaşma Katar’ın İsrail açısından olumsuz politikalarının törpülenmesi anlamına gelebilir.
  • Öte yandan Mısır ile Kahire arasındaki yakınlaşma, yeni bir bölgesel gerçeklik yaratıyor ve politikaları her zaman İsrail’inkiyle örtüşmeyecek ve hatta zıt olabilecek bir etki ekseni oluşturma potansiyeli taşıyor.

Referanslar

1. https://jiss.org.il/he/inbar-no-illusion/
2. https://www.inss.org.il/publication/russia-turkey/
3. https://www.inss.org.il/he/publication/qatar-egypt/

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve İranlı mevkidaşı İbrahim Reisi 19 Temmuz’da Tahran’da bir araya geldi. İki lider, görüşmede daha yakın ekonomik iş birliği kurma sözü verdi. İki taraf, iş birliği için ekonomik bir yol haritası açıklama planlarıyla birlikte karşılıklı ticareti yıllık 30 milyar dolara çıkarma taahhütlerini bir kez daha yineledi.

Tahran’dan döndükten sonra Erdoğan, Türkiye’nin İran’dan petrol ve doğal gaz ithalatını artıracağını açıkladı. Ancak İran’a yönelik ABD yaptırımları da dahil olmak üzere bir dizi engel hala geçerliliğini koruyor. Bununla birlikte, daha yakın ekonomik bağlar, İran ve Türkiye arasındaki bölgesel rekabeti azaltabilir. 

Tüm bu sözde ortak çıkar noktalarına rağmen, İran-Türkiye ortaklığına yönelik herhangi bir fikri öngörüde bulunmak için erken. Bu sözler, Erdoğan’ın 2003’te Ankara’da iktidara gelmesinden bu yana defalarca verildi, ancak tutulmadı.

Gözlemciler, iki ülke arasındaki birçok gerilim ve güvensizlik noktasının göz ardı edilmemesi gerektiğini düşünüyor. Örneğin, bölgesel enerji ve ulaşım altyapısı açısından İran’ın büyük ölçüde kullanılmayan coğrafi avantajları, durumu Türklerin aleyhine çevirmesini sağlayabilir. Özellikle Washington ile uzlaşmaya varılırsa bu ABD yaptırımlarının İran ekonomisi üzerindeki baskısını hafifletecektir. 

Ancak böyle bir anlaşma yapılmazsa Tahran istemese de Rusya’nın ve Türkiye’nin daha baskın bir bölgesel oyuncu haline geldiğini izlemek durumunda kalacak. 

Bunun nedeni, Moskova’nın Batı Asya ile kesişen ulaşım ve enerji ağlarının geleceğinde de önemli çıkarlarının bulunması. Bu gerçekleşirse Rusya, İran’ın politika hesaplamalarını, kendisinin hakim olmadığı şekilde kontrol altına alacaktır. 

Tahran ve Ankara, “kardeşlik” ve iş birliği hakkında konuşmaya devam etse de daha sonra iki ülkenin çeşitli alanlarda birbirleriyle rekabet etmeye başlaması muhtemeldir.

Bu kendi içinde yeni bir fenomen değildir. Bununla birlikte, tarihsel olarak rekabetçi bir ilişkinin temelini oluşturan İran ve Türkiye arasındaki hızla küçülen ticari ilişkileri tersine çevirmeye yönelik başarılı girişimler, daha az kısıtlama ve daha açık rekabet için bir katalizör olabilir.

Mesela, Türkiye’nin Tahran’ın nükleer programına karşı hoşgörülü tavrı sertleşebilir, Suriye, Irak ve diğer Orta Doğu bölgelerinde Türk-İran rekabeti daha belirgin hale gelebilir. Ya da en azından Türkiye, Tebriz’den Ankara’ya doğal gaz boru hattı sözleşmesini 2026’dan sonra da uzatmayı kabul ederse, Türkiye İran gazı için daha düşük bir fiyat talep edebilir.

Sonuç olarak, iki ülke arasındaki çok yönlü ilişkileri birbirine bağlayabilecek veya bozabilecek bir dizi faktör var. Ancak kesin olan şu ki, Erdoğan’ın son Tahran ziyareti kaçınılmaz olan kısa vadeli rekabeti yönetmeyi amaçlıyordu.

Suudi Arabistan gezisinin ardından Biden yönetimi, Körfez ülkeleri ile 5 milyar dolarlık silah anlaşmasını onayladı [2]

Biden yönetimi, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne füze önleme (kontrol) uçaklarını içeren 5 milyar dolarlık silah anlaşmasını onayladı. Anlaşmanın ilanı, Başkan Joe Biden’ın Körfez liderleriyle bir araya geldiği Suudi Arabistan’a yaptığı üst düzey ziyaretten haftalar sonra yapıldı.

Pentagon’un yabancı silah satışlarını denetleyen kolu olan Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansı, Suudi anlaşması hakkında yaptığı açıklamada, “Bu önerilen satış, Körfez bölgesinde siyasi istikrar ve ekonomik ilerleme için bir güç olacak. Körfez’deki ortağımızın güvenliğini artırmak ABD’nin dış politika ve ulusal güvenlik hedeflerini destekleyecektir” ifadelerine yer verdi. 

Dışişleri Bakanlığı, anlaşma kapsamında Raytheon Technologies tarafından üretilen 300’e kadar Patriot füzesinin, Yemen’deki Husiler tarafından atılan füzeleri ve insansız hava araçlarını vurmak için kullanılacağını belirtti. Anlaşma değerinin 3 milyar doları aşması bekleniyor.

BAE ile yapılan anlaşma, 96 adede kadar THAAD birimi, roket güdümlü el bombaları, iki fırlatma kontrol istasyonu ve iki taktik operasyon istasyonu içeriyor. Anlaşmanın değeri 2,2 milyar dolardan fazla olabilir.

Her iki anlaşmanın da duyurusu, savaşın parçaladığı Yemen’de  BM arabuluculuğundaki ateşkesin uzatıldığı ikinci gün yapıldı.

Anlaşma, Washington ile iki Körfez ülkesi arasındaki gerilimde bir yumuşama olduğunu gösteriyor. Göreve geldikten kısa bir süre sonra Biden yönetimi, Yemen’deki hava saldırıları sırasında sivillerin öldürülmesindeki rolü ve gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesindeki rolü nedeniyle Suudi Arabistan’a tepki amaçlı silah satışlarını dondurmuştu. Ancak Biden yönetimi 2021’de bu tutumdan geri adım atmaya başladı.

Stratejik danışmanlık firması Beacon Global Strategies’in kıdemli başkan yardımcısı olan eski Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Josh Kirchner, “Bu anlaşmalar ve başkanın ziyareti, ABD’nin bölgedeki ortaklarının güvenliğini sağlama konusunda ciddi olduğu mesajını pekiştiriyor” ifadelerini kullandı.

Gazze’de ateşkes [3]

İsrail ve Gazze’deki Filistinli silahlı gruplar, 8 Ağustos sabahı itibariyle başlayacak olan ateşkes konusunda uzlaştı.

Bu ateşkesin, İslami Cihad Hareketi’nin iki önemli liderinin öldürülmesinin yanı sıra, onlarca Filistinlinin ölümü ve birçok binanın yerle bir olmasıyla sonuçlanan üç günlük bir çatışmayı sonlandırması bekleniyor.

Çatışmalar, İsrail’in Gazze’den geldiğini iddia ettiği bir saldırıyı engellemek için hava operasyonu emri vermesiyle başladı. Çatışma, İslami Cihad Hareketi ile Gazze’yi yöneten ve bu saldırıda kenarda kalmayı tercih eden Hamas arasındaki gerilimi ortaya çıkardı.

İsrail, ateşkes anlaşması hakkında daha fazla ayrıntı açıklamayı reddetti. Ancak İslami Cihad Hareketi, Mısır’ın İsrail hapishanelerinde tutuklu bulunan iki önde gelen üyesi Bassam al-Saadi ve Khalil Awawda’nın serbest bırakılması için baskı yapacağına dair Mısırlı yetkililerden güvence aldığını duyurdu.

Çatışma, İsrail’in Gazzelilere küçük ekonomik tavizler verme stratejisinin hem sınırlarını hem de güçlü yanlarını gösterdi. Bu taviz, Filistin ekonomisinin iyileştirilmesine yardımcı olmak için özellikle 14 bin kişiye çalışma izni verilmesini içeriyor. 

Öte yandan, 2020’de İsrail ile ilişkilerini resmileştiren üç Arap ülkesinden ikisi, Fas ve Birleşik Arap Emirlikleri, şiddet konusunda endişelerini dile getirdi ancak İsrail’i eleştirmekten kaçındı. Yalnızca Bahreyn, İsrail saldırılarını doğrudan kınadı.

İsrail’i Gazze’ye böyle ani bir saldırı başlatmaya iten neydi? [4]

İsrail’in bugünlerde Gazze’yi hedef almasının birinci nedeni, Batı Şeria’daki binlerce Filistinli gencin oluşturduğu Filistin direnişinin işgalden kurtulmak için tek umutları olabileceği imajını yıkmak. 

İkinci neden ise, mevcut başbakan Yair Lapid’in Kasım ayında yapılacak parlamento seçimlerinde siyasi kariyerinin sona ereceği korkusu ve İsrail iç siyasetiyle ilgili.

Lapid, İsrail siyaset çevresinde büyük önem taşıyan İsrail ordusunda veya istihbaratında hiçbir geçmişi olmayan, partilerin anlaşmazlıklar nedeniyle iktidara gelen İsrail’deki üçüncü nesil politikacılardan biri olarak kabul ediliyor.

Bu aşağılık kompleksi, masum sivillerin de aralarında bulunduğu onlarca Filistinliyi çok ağır bir bedel ödemeye zorladı. Lapid’in kendisi de ağır bir bedel ödeyebilir çünkü sığınaklara alınan İsrail vatandaşları bu ani operasyonun nedenini sorguluyor.

Uluslararası düzeyde, bu süreç nedeniyle İsrail, İran’a bölgedeki silahlarını etkisiz hale getirebileceğine dair bölgesel bir mesaj gönderiyor. İsrail’in İslami Cihad Hareketi’ni İran’ın Filistin’deki uzantısı olarak görüyor ancak grup şiddetle reddediyor. Ancak İran tam saldırı esnasında İslami Cihad Hareketi Genel Sekreteri Ziad Nakhaleh’i kabul etmişti. 

İsrail, yalnızca İslami Cihad hareketine ait yerlere saldırarak Filistin direnişinin parçalandığını göstermeye çalışıyor. Ancak Hamas’ın askeri kanadı, İsrail’e karşı çatışmayı birlikte yönettiklerini vurgulayarak, bu iddiayı şiddetle reddetti.

Ne İsrail ne de Filistin direnişi uzun bir tırmanış istiyor. Ancak İsrail, sivilleri ve sivil tesislerini bombalayarak Gazze’de savaş suçları işliyor. Bu da gerilimin beklenmedik bir düzeye yükselmesine neden olabilir.

Sadr’ın kumarı: Irak için belirleyici olacak mı? [5]

Irak siyasi krizi yeni bir zirveye ulaştı. Parlamento, 30 Temmuz’dan bu yana Şii din adamı Mukteda es-Sadr’ın destekçileri tarafından rehin tutuluyor. Sadr yanlısı protestocular Bağdat’ın Yeşil Bölgesi’ndeki oturma eylemi sırasında parlamentonun feshedilmesi, yeni seçim ve reform çağrısında bulundu.

Aylarca süren siyasi felçten sonra, bu yılın Haziran ayında Sadr, milletvekillerine Yasama Konseyi’nden ayrılmalarını emretti ve hükümet oluşumu için Şii Koordinasyon Çerçevesini terk etti. Bu son adımla, ülkenin meçhul bir siyasi sürece girmesi daha kolay hale geldi. 

Sadrcıların Parlamentodaki eylemlerine yanıt olarak, Koordinasyon Çerçevesindeki diğer Şii rakipler, Bağdat’ta gerilimin tırmanma potansiyelini artıran karşı gösteriler düzenledi. İlk başta Sadr’ın taraftarlarına parlamento binasından çekilme çağrısı yapıldı, ancak Sadrcılar bu çağrılara yanıt vermedi. Dolayısıyla sokaktaki muhalifler hala çözüme ulaşabilmiş değil. 

Şiilerin çekişmesine ek olarak, Irak’taki Sünni ve Kürt partilerinin çoğu ve Haşdi Şabinin paramiliter birimleri taraf tutmaktan kaçındı ve sadece diyaloga dönüş çağrısı yaptı. 

İmkansız Görev: Mukteda zirveye ulaşmayı hedefliyor
Mukteda es-Sadr’ın nihai hedefi Irak’taki en güçlü Şii lider olarak tanınmak ve bunu başarmak için çeşitli yollar deniyor. Birinci yol, muhalefetteki rakibi Nuri el-Maliki’yi dışlayarak çoğunluk hükümeti kurma girişimi.

Bunu başaramayınca, siyasi sistemi tehdit etmek için protesto siyasetine yöneldi. Hareketini ilerletmek için halkın öfkesine güvenerek, kendisini kökünü kazımaya çalıştığı yozlaşmanın suç ortağı olan bir politikacıdan ziyade bir halk adamı olarak sunmaya çalıştı.

Sadr Irak’ı tehlikeli ve istikrarsız bir duruma soktu, en kötü senaryo Şiiler arasında bir iç savaş, en iyi senaryo ise Sadr hareketine verilen tavizler üzerine kurulmuş bir hükümet. Her iki durumda da, Irak tehlikeli bir sınırda.

Bağdat ağlarsa Tahran gülemez
Irak’ta devam eden siyasi kriz, İran’ın çıkarları için önemli meydan okumalar yaratıyor. Tahran, Sadrcılar ile Şii Koordinasyon Çerçevesi arasındaki çatışmanın Irak’ta Şii içi bir çatışmaya dönüşebileceğinden endişe duyuyor.

Bu da İran İslam Cumhuriyeti’nin Irak’ta Şii blokunu “direniş ekseni”nin aktif bir parçası olarak pekiştirme arzusuna ters düşüyor.

Öte yandan, bu son gelişmeler Irak’taki Sünni ve Kürt fraksiyonların gücünü ve etkisini artırabilir. Bu da İran’ın bölgesel rakiplerine, özellikle Türkiye ve Suudi Arabistan’a kendi nüfuzlarını genişletme fırsatı sağlayacaktır.

İran’ın yaklaşımı şu anda Şii blokunu bir arada tutmaya ve dağılmasını önlemeye dayanıyor. Aynı zamanda, İranlı liderler, krize herhangi bir doğrudan müdahalenin, yalnızca İran karşıtlığını artıracağını ve durumu daha da karmaşık hale getireceğinin farkında.

Türkiye-Rusya ittifakı, liraya yönelik talebi artırabilir [6]

Fitch Solutions, Rusya ile Türkiye arasında kurulan daha derin ekonomik bağların orta vadede Türk lirasını bir ölçüde istikrara kavuşturmasını bekliyor.

Resmi bir anlaşmaya varılmamış gibi görünse de birçok taahhüt verildi. Örneğin Cumhurbaşkanı Erdoğan medyaya, Türkiye’nin Rus doğal gazının bir kısmını lira bir kısmını da Rus rublesi ile ödeyeceğini açıkladı.

Görüşmelerin, Türk lirası üzerinde sınırlı bir etkisi oldu (aşağıdaki tabloya bakınız). Rusya’dan Türk ürünlerine olan talep artarsa, uzun vadede şüphesiz olumlu etkisi olabilir.

Şu anda 1 dolar karşısında 17.96 Türk lirası olan değerinin, yılı 18.80 Türk lirası / ABD doları seviyesinde kapatması bekleniyor.

Erdoğan, Rusya ile ticari ve ekonomik bağları derinleştirme niyetini açıklasa dahi, Fitch Solutions, AB’nin Türkiye’ye yaptırım uygulama olasılığının düşük olduğuna inanıyor.

AB yetkilileri, Financial Times’a, Erdoğan’ın anlaşmayı sürdürmesi halinde AB’nin Türkiye’ye karşı ikincil yaptırımları düşünmesi gerektiğini belirterek, Türk cumhurbaşkanının niyeti konusunda temkinli davranılması gerektiğini vurguladılar. Ancak bazıları da Türkiye’nin Rusya ile bu tür anlaşmalar yapan tek büyük ülke olmadığı göz önüne alındığında, böyle bir hareketin zor olacağını belirtti.

Buna karşılık Türkiye, Rusya’ya uygulanan yaptırımları desteklemedi. Çatışmadaki stratejik konumu göz önüne alındığında, Türkiye, ara bulucu olarak hareket etmek için iyi bir konumda olduğunu ve bu nedenle tarafsız kalması gerektiğini düşündü.

Bunun neticesinde, Erdoğan Ukrayna ile Rusya arasında, Ukrayna’nın güney bölgelerindeki kuşatma altındaki limanlardan buğday sevk etmesine olanak sunan tahıl anlaşmasının güvence altına alınmasında önemli bir rol oynadı. 

Öte yandan AB’nin Türkiye ile müzakere gücü sınırlıdır. Birlik, uzun süredir ülkenin dış politika kararlarına karşı çıksa da, Türkiye’nin mülteci akışının kontrolü konusunda Avrupa Birliği üzerindeki etkisi, Türkiye ile iyi çalışma ilişkileri sürdürmesini gerektiriyor.

Türkiye için, Rusya ile bağları derinleştirmek adına açık ekonomik teşvikler var. Visa ve Mastercard’ın Rusya’daki karşılığı olan Mir kartlarının benimsenmesi, uzun süredir Rus finansmanlığına bağımlı olan turizm şirketlerinin korunmasına yardımcı olacak.

Ayrıca, Türkiye, petrolünün yüzde 25,0’ını ve gazının yüzde 45,0’ını Rusya’dan ithal ederken, Rusya’nın Türkiye’ye enerjisini indirimli satıp satmayacağına dair bir işaret verilmedi. Hindistan ve Çin bu tür fiyat indirimlerinden yararlanıyor. 

Lira cinsinden ödeme yapılması, Türkiye’nin hızla azalan rezervlerini korumasına yardımcı olacak. (Temmuz ayı itibarı ile iki aylık ithalatı karşılamak için ihtiyaç duyulan rezerv açığı 61,1 milyar dolar.)

Ayrıca, Türkiye’nin Rusya’ya ihracatının artırarak Moskova’daki tüketici elektroniği ve elektronik parçalarındaki açığı kapatması bekleniyor. Bu açık, Rusya’da Batı yaptırımlarının uygulanmasıyla ortaya çıkmıştı.

Bu aynı zamanda ülkenin cari açığını genişleteceğinden, 2021’de yüzde 1.8 olan cari açığı, 2022’de yüzde 6.5’e kadar yükselteceği düşünülüyor.  

Türkiye ile Rusya arasındaki üst düzey müzakerelerin önümüzdeki aylarda da devam etmesi bekleniyor. Rusya’nın bakış açısına göre, Ukrayna ile olan savaşına rağmen Türkiye ile bağları güçlendirmek, büyük bir dış politika kazanımı olacaktır.

Daha yakın Rus-Türkiye ilişkilerinin tesis edilmesi, Rusya’nın, ekonomisi için sadece ucuz tüketim ve imalat ürünlerine erişmesiyle kalmayacak; Avrupa Birliği, ABD ve Ukrayna’daki yetkilileri endişelendirecek.

Rusya’nın ucuz enerji ve ham madde karşılığında Ukrayna ordusuna askeri insansız hava araçları sevkiyatını durdurması için Türkiye’yi ikna etmesi muhtemel.

Avrupa, enerji kaynaklarını çeşitlendirmek için her türlü çabayı göstermeli [7]

Brüksel ve Berlin, enerji açısından bazı mantıksız seçimler yaptı. Bunlar, Avrupa’yı giderek Rus gazına bağımlı hale getiren seçimler oldu. Kremlin, bu bağımlılığı tek tek ülkelere – ve bazen de bir bütün olarak AB’ye – kalkınma projelerini sürdürmeleri ve Rusya’nın yararına olan zararlı politikalara yönelik itirazlarını dile getirmek için kullandı.

Vladimir Putin’in Ukrayna’yı vahşice işgal etmesi, Avrupa ülkelerini Rus enerjisine bağımlılıklarını azaltmak için önlemler almaya itti.  Nitekim Avrupa Komisyonu, İsrail’in Mısır üzerinden Avrupa Birliği’ne doğal gaz sevkiyatını artırmasına izin veren bir anlaşma imzaladı.

Roma, geçtiğimiz günlerde Cezayir ile enerji alanında iş birliğini artırmayı kabul etti. Bu da Cezayir’i İtalya’nın ana gaz tedarikçisi haline getirdi.

Paris boş durmadı ve nükleer enerji ve hidrojen üretimini artırmak için Birleşik Arap Emirlikleri ile bir ortaklık anlaşmasına imza attı.

Geçen mayıs ayında Almanya, Katar ile sıvılaştırılmış doğal gaz konusunda bir anlaşmaya vardı. Suudi Arabistan, Yunanistan ile enerji de dahil olmak üzere birçok sektörde çeşitli anlaşmalar imzaladı.

Avrupa Birliği geçtiğimiz günlerde doğal gazı Gürcistan ve Türkiye üzerinden, Azerbaycan’dan Avrupa’ya taşıyan bir dizi boru hattı olan Güney Gaz Koridoru’ndan doğal gaz almak için bir anlaşma imzaladı.

Ancak kötü haber şu ki; tüm bunlar, Avrupa’nın enerji ihtiyacını karşılamaya yetmiyor. Ayrıca, bu anlaşmaların yeşil enerjili bir kıtaya geçişi desteklemek için geçici önlemler olarak hizmet edebileceği fikri bir hayalden ibaret.

Yenilenebilir kaynaklar muhtemelen Avrupa’nın gelecekteki enerji ihtiyaçlarını karşılamaya yetmeyecek. Avrupa karbon yakıtlarından kurtulmaya çalışmaya devam ederse hiç kimse daha fazla petrol ve gaz altyapısına yatırım yapmayacak. Zira, yatırımlarını geri alma şansları olmadan birkaç yıl içinde zarara uğrayacaklarsa neden böyle bir alana yatırım yapsınlar ki?

Başka bir acı gerçek daha var: Orta Doğu ve Afrika ülkelerinden bazılarının Moskova ile yakın bağları olduğu düşünüldüğünde, yabancı enerji tedarikçilerini çeşitlendirmek jeopolitik riskleri ortadan kaldırmıyor.

Bu nedenle Amerika Birleşik Devletleri, İtalya ve Almanya gibi Avrupa ülkeleri daha pratik ve etkin enerji politikaları benimsemelidir. Yerel keşifler artırılmalı, karbon bazlı yakıtlar geliştirilmeli ve nükleer santraller yeniden açılmalıdır. 

Beyaz Saray, NATO’nun güney kanadının güçlendirilmesi için baskı yapmalıdır. Avrupa’nın Afrika’dan (Libya dahil), Güney Kafkasya’dan ve Orta Asya’dan ek yakıt alması gerekiyor.

Bu enerji koridorlarında daha güvenli ve savunulabilir bir tarafa sahip olunmalıdır. Böylelikle, Libya’nın doğusunu istikrarsızlaştıran Rusya üzerinde bir kontrol sağlanabilir.

Yemen ‘donmuş’ bir çatışma yolunda [8]

Yemen’de savaşan taraflar, dört aylık ateşkesin bir kez daha uzatılması konusunda anlaştı. Savaşın parçaladığı Yemen’deki 7 yıllık çatışmayı dondurma olasılığına az da olsa kapı aralandı. 

Yemen hükümetini ve Husi isyancılarını, ateşkesi uzatmaya iten faktörlerin değişmesi pek olası görünmüyor. Dış desteğin azalması, akaryakıt ve gıda güvensizliğinin devam etmesi de bu gibi faktörler arasında. Her iki tarafın da askeri hedeflerine ulaşması için net bir yol görünmüyor. Ancak bu, hafif bir savaş döneminin sürekli olmasına yol açsa bile, Yemen’de gerçek ve kalıcı barış pek olası görünmüyor.

Bunun nedeni, Yemen’deki “donmuş” savaşın şiddet dönemlerinin sürekli değiştiği Gazze ve Suriye’deki istikrarsız çatışmalara benzemesidir.

Mevcut ateşkes, bir barış anlaşmasına varılmadan önce Yemen’den ayrılmaya çalışan Suudi Arabistan ve ABD gibi güçler için bir bahane haline gelirse, gelecekteki savaşlarda Yemen hükümeti daha az destek alabilir, bu da Husiler için yeni zaferlere yol açabilir. 

Bu tür zaferler, isyancı grubu yalnızca Marib ve Taiz gibi stratejik şehirlerin hakimiyetini vermekle kalmaz, aynı zamanda güneye Aden’e doğru da itebilir. Bu, Yemen’in kırılgan hükümetini muhtemelen ölümcül bir şekilde zayıflatacak ve ardından ortaya çıkacak istikrarsızlık sürecinde radikal aşırılık yanlılarının toplanıp örgütlenmesine yol açacak.

Eğer Husiler savaş alanını kontrol altına almaya başlarsa, Suudi Arabistan ve ABD gibi kendilerini savaştan kurtarmaya çalışan güçler, cephelerin kontrolünü yeniden ele geçirmek zorunda kalabilir. Bu da Yemen’i başka bir şiddet döngüsüne itebilir ve yıkıcı insani maliyetlerle karşı karşıya bırakabilir.

Yeni Kuveyt hükümeti ve Parlamentonun feshedilmesi [9]

Kuveyt resmi haber ajansı, Başbakan Ahmed Nawaf al-Ahmad liderliğindeki yeni Kuveyt hükümetinin yemin ettiğini duyurdu.

Kuveyt’in başkentindeki Bayan Sarayı’nda düzenlenen ve üst düzey hükümet yetkililerinin katıldığı törene Veliaht Prens Mishaal al-Sabah’ın başkanlık ettiği ifade edildi.

Kuveyt Emiri 12 bakandan oluşan yeni bir hükümet kurmak için bir kraliyet bildirisi imzaladı. Yeni yönetimde Muhammed al-Faris’in Petrol Bakanı, Abdul Wahhab al-Rasheed’in Maliye Bakanı ve Şeyh Ahmed Nasser al-Muhammad al-Sabah’ın Dışişleri Bakanı olarak kalmasına karar verildi.

Aynı günün ilerleyen saatlerinde devlet haber ajansı Kuveyt Emiri’nin parlamentoyu feshettiğini bildirdi. Veliaht Prens Şeyh Mishaal al-Ahmad al-Sabah tarafından yayımlanan kararnamade şu ifadelere yer verildi: “Siyasi arenayı, uyum ve iş birliği eksikliğini, ulusal birliği baltalayan davranışları düzeltmek için feshedildi.” 

Kararnamede, yeni parlamentonun seçilmesi için iki ay içinde seçimlerin yapılacağı belirtildi.

Kaynakça

1. https://www.mei.edu/publications/erdogan-tehran-turkey-and-iran-have-plenty-mistrust-overcome

2. https://www.defenseone.com/business/2022/08/just-weeks-after-saudi-trip-biden-administration-greenlights-5b-arms-gulf-nations/375298/

3. https://www.nytimes.com/2022/08/07/world/middleeast/israel-palestinians-cease-fire-jihad.html

4. https://menaaffairs.com/what-prompted-israel-to-launch-such-an-abrupt-onslaught-on-gaza/

5. https://www.ispionline.it/en/pubblicazione/sadrist-gamble-make-or-break-moment-iraq-35944 

6. https://www.fitchsolutions.com/country-risk/turkey-russia-alliance-could-boost-demand-lira-09-08-2022?ite=818269&ito=3279&itq=4d9cfcb9-1f7d-4080-8223-609f6f9a7142&itx%5Bidio%5D=119153572?fSWebArticleValidation=true&mkt_tok=NzMyLUNLSC03NjcAAAGGO_bSHXsh-z3Rsky4ABTlhOvxCwIC8Yx5yXqlVJzBX2B8LHPpcDrBGhP1cG_pq2GsxBOPRJ5x_DZEeTU9U_UuKp2bvUGQu9pncu2PNl4ggtv0Qwt2yw

7. https://www.heritage.org/coal-oil-natural-gas/commentary/europe-needs-go-all-diversifying-oil-and-gas

8. https://worldview.stratfor.com/article/yemens-path-frozen-conflict

9. https://menaaffairs.com/new-12-member-kuwaiti-government-sworn-in-parliament-dissolved/

“Suudi Arabistan ve İsrail: ‘Çöl Hızında’ Normalleşme” başlığıyla INSS’te yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[1]

• Krallığın hassas iç ve dış dengeleri nedeniyle açıkça belirtilmese de 2020 yılından bu yana Suudi Arabistan’ın İsrail ile ilişkilerinde kademeli bir değişim gözlenmekte.
  • İsrailli şirketlerin Suudi Arabistan’da teknoloji ve tarım sektöründeki katılımı giderek artıyor.
  • İsrailli ve Suudi güvenlik yetkilileri arasında çeşitli toplantılar yapıldığı aktarılıyor.
  • Suudi Arabistan direkt olarak dahil olmasa da İbrahim Anlaşmalarını dışarıdan destekledi.
• Bütün bunlara rağmen Suudi Arabistan-İsrail normalleşmesi önünde çeşitli engeller mevcut:
  • ABD ile İlişkiler: Suudi Arabistan’ın, İsrail ile normalleşme karşılığında en büyük beklentisi ABD ile daha güçlü ilişkiler kurmak olacaktır. ABD Başkanı Biden, Suudi Arabistan ziyaretinde ABD’nin bölgeye geri döndüğünün mesajını verdi ve Suudi Arabistan’a çeşitli taahhütlerde bulundu ancak Suudi elitler halen şüpheli bir yaklaşıma sahipler. ABD’nin bu olumlu tavrının petrol fiyatlarını kontrol altına alma ihtiyacından kaynaklandığını düşünüyorlar.
  • Filistin Meselesi: Muhammed bin Selman ve Suudi yönetiminden üst düzey isimler İsrail ile normalleşme için 1967 sınırları içinde bir Filistin Devleti kurmayı öngören Arap Barış Girişimi’nin uygulanmasını şart koşan açıklamalarda bulundu. Bu açıklamalar İsrail ile ilişkileri kökten reddetmese de muhtemelen resmi olarak ilişkilerin kurulması için Suudi Arabistan, İsrail-Filistin diyaloğunun başladığını görmek isteyecektir. 
  • Kral Selman: Kral Selman’ın İsrail’e karşı pozisyonunun daha katı olduğu biliniyor. Onun ölümünden sonra İsrail ile normalleşme ihtimalinin artacağı aşikâr.
  • Suudi Kamuoyu: Yapılan anketler halen Suudi kamuoyunun %80’e yakınının İbrahim Anlaşmalarına karşı çıktığını gösteriyor. Muhammed bin Selman, kamu söylemini kontrol etme gücüne sahip olduğunu hissettikçe İsrail’le yakınlaşmak için adım atma konusunda kendine daha fazla güvenecektir.
  • İslam Dünyasındaki Statü: Suudi Arabistan’ın İslam dünyasındaki ağırlığı nedeniyle, onunla yapılacak bir anlaşma İsrail halkıyla ilişkilere “dini nitelik” kazandıracak ve hatta İsrail’in bir bütün olarak İslam dünyasıyla ilişkilerini geliştirmesine olanak sağlayacaktır.
  • İran: Ortak İran tehdidi İsrail ile Suudi Arabistan arasında sessiz bir yakınlaşmanın temelini oluşturmuştur. İsrail ile ilişkiler Suudi Arabistan’ın İran’a karşı caydırıcılık imajını güçlendirse de pragmatik Arap ülkeleri arasında bir tür İsrail “ileri üssü” olarak algılanma korkusu var.
• Suudi yetkililer tarafından direkt olarak ifade edilmese de Suudi Arabistan’ın hava sahasını İsrail uçuşlarına açması ve Suudi Arabistan ile ABD arasında Tiran ve Sanafir adalarındaki Çok Uluslu Gözlemci Gücü’nün tahliye edilmesine yönelik bir anlaşma imzalanması normalleşme yolunda atılmış adımlar olarak görülüyor.
• İbrahim Anlaşmaları, uygun baskı ve teşvik sağlandığında Körfez ülkelerinin Filistin meselesindeki pozisyonlarından tavizler verebildiğini göstermiştir. ABD’nin de teşvikleriyle İsrail-Suudi Arabistan normalleşmesinin Filistin meselesi dışında gerçekleşmesi mümkündür.

“İbrahim Anlaşmalarının İkinci Yılı: Etkileyici İlerleme Hızı, Birçok Zorluk ve Bitmeyen Potansiyel” başlığıyla INSS’te yayımlanan yazıda şu hususlara temas ediliyor:[2]

• İbrahim Anlaşmalarının üzerinden geçen iki yıllık süreçte:
  • BAE, Fas, Bahreyn ve Sudan’da İsrail’in diplomatik temsilcilikleri açıldı,
  • Tel Aviv ile Abu Dabi, Dubai, Manama, Kazablanka ve Marakeş arasında havayolu seferleri ve doğrudan uçuşlar gerçekleştirildi,
  • bakanlar ve üst düzey yetkililer karşılıklı resmi ziyaretlerde bulundu ve çok çeşitli alanlarda işbirliği anlaşmaları imzaladı,
  • ülkeler arasındaki ticaret rakamlarında çarpıcı bir artış gözlendi,
  • İbranice dil eğitimine olan talep arttı,
  • ülkeler arasındaki güvenlik bağları güçlendirildi ve genişletildi.
• İbrahim Anlaşmalarıyla başlayan süreç, Trump sonrası Biden yönetiminin de desteğini sürdürmesi ve Katar ile Türkiye’nin pragmatik kampa dönmesiyle birlikte gelecek adına birçok potansiyel taşımaktadır. Bu potansiyellerden bazıları şunlardır:
  • İsrail üzerinden Körfez ülkelerine bir karayolu ticaret rotası açılması: Avrupa ülkeleri yıllarca Körfez’e Türkiye, Lübnan ve Süveyş Kanalı üzerinden ihracat yaptı. İsrail üzerinden Körfez’e daha verimli bir karayolu rotası oluşturmak mümkündür.
  • Mısır, İsrail ve Körfez ülkelerinin katılımıyla Gazze’nin altyapı ve ekonomi sorunlarını çözebilecek bölgesel projeler teşvik edilebilir.
  • Enerji: Gaz tedariki ve nakliyesi alanına yapılacak yatırımlarla Körfez ülkeleri ve İsrail, Avrupa ülkeleri için bir alternatif haline gelebilir.
  • Gıda Krizi: İsrail, BAE ve Fas’ın tarım teknolojilerindeki birikimiyle Sudan başta olmak üzere farklı Afrika ülkelerinde alternatif buğday kaynakları üretilebilir.
  • Su: İsrail’in su sirkülasyonu ve tuzdan arındırma konusunda teknolojileri ve birikimi, su kıtlığı sorununa pratik çözümler sunabilir.
  • Dijital Sağlık ve Tıp: Covid-19 süreci, küresel sağlık krizlerini önleme noktasındaki çalışmaların önemini göstermiştir. İsrail, sağlık ve tıp alanında önde gelen ülkelerden birisidir.
  • Eğitim ve Kültür: Bu alanda yapılacak çalışmalar, radikal İslamcı fikirlerin zayıflatılması için önemlidir.
• İsrail ile normalleşme yoluna giren Müslüman çoğunluklu ülkelerin, bu kararlarının meyvelerinden faydalanması, anlaşmalarının genişletilmesi ve güçlendirilmesi açısından önemlidir. Sudan, Çad ve Kosova gibi ülkeler, ilgili bütün forum ve çalışma gruplarına davet edilmelidir.

“Erdoğan: Eski Haline Geri mi Döndü?” başlığıyla INSS’te yayımlanan değerlendirmede şunlara temas ediliyor:[3]

• İsrail’in Gazze’ye yönelik operasyonuna ilişkin açıklamalarda bulunan Erdoğan, bebekleri öldürdüğü için İsrail’i sert biçimde eleştirdi. Mescid-i Aksa’nın Müslümanlar için kırmızı çizgi olduğunu vurguladı.
  • Erdoğan, geçtiğimiz Ramazan ayında İsrail ile Gazze arasında yaşanan gerilimde daha itidalli açıklamalarda bulunmuştu.
  • Yine de Erdoğan, geçmiş yıllardaki açıklamalarına oranla oldukça kısıtlı bir tepki verdi.
• Erdoğan’ın bu açıklamaları şu şekilde açıklanabilir:
  • Türk basını Gazze’den gelen acıklı görüntülerle doluydu. Siyasi kariyeri boyunca Filistin meselesiyle özel bir bağ kuran Erdoğan, kendi kamuoyunu tatmin edecek bir açıklama yapma ihtiyacı hissetti.
  • Bir diğer muhtemel sebep ise Erdoğan’ın henüz İsrail ile yakınlaşmadan beklediği neticeleri görememesi olabilir. İsrail, Türkiye’nin ABD nezdindeki pozisyonunu geliştirmek için yeterli desteği vermedi. İsrail ile Türkiye arasında bir doğal gaz boru hattı inşasına yönelik bir adım atılmadı.
• Gazze’deki operasyon kısa sürdüğü için iki ülke ilişkileri üzerindeki etkisi oldukça kısıtlı olacaktır.

“Yeni Orta Doğu” başlığıyla Kudüs Strateji ve Güvenlik Enstitüsü’nde (JISS) yayımlanan yazıda şunlara temas ediliyor:[4]

• İsrail’in kurulduğu dönemde İsrail’i çevreleyen ülkelerle diplomatik temas kurulması mümkün görülmüyordu. Bu yüzden İsrail dış politikasının kurucu doktrini, çevre ülkeleri atlayarak uzak halkada yer alan Türkiye, İran ve Etiyopya gibi ülkelerle diyaloğa girmeyi öngörüyordu.
  • Mısır’la imzalanan barış anlaşması, Oslo Anlaşması ve Ürdün ile imzalanan barış anlaşması İsrail’in konumunu değiştirdi ve diğer Müslüman ülkelerin İsrail ile ilişkilerini geliştirmelerine olanak sağladı.
• Eski İsrail Başbakanı Netanyahu, Arap ülkeleriyle ilişkileri geliştirmeyi stratejik bir hedef olarak benimsedi. Netanyahu’nun iki temel motivasyonu vardı:
  • İran’la mücadelede İsrail’in konumunu güçlendirmek
  • İsrail’in teknoloji, siber ve enerji alanlarındaki başarılarını bölgedeki ve genel olarak dünyadaki konumunu değiştirmek için kullanma arzusu
• Beş faktörün olgunlaşmasıyla İbrahim Anlaşmaları mümkün hale geldi:
  • İsrail’i yok etmenin mümkün olmadığının Arap ülkeleri tarafından anlaşılması
  • Arap Baharı sonrası iç değişim umutlarının azalması, Arap ülkelerinin yöneticilerinin İslamcı güçler ile başa çıkma yolu aramaya başlaması
  • Arap yöneticilerinin, Filistin sorununa ilgisini giderek kaybetmesi ve Filistin’i zamanla daha fazla para isteyen ve herkesi eleştiren bir yapı olarak görmeye başlaması
  • İran’ın, kendisiyle işbirliği yapmayan herkese zarar vermekten çekinmeyen güçlü ve saldırgan bir aktör haline gelmesi
  • ABD’nin Orta Doğu’ya olan bağlılığının zayıflaması
• İran tehdidi büyürken ABD’nin güvenlik şemsiyesi daraldı. Arap yöneticilerinin önünde iki seçenek kaldı:
  • İran’la uzlaşmak
  • İsrail’i İran’a karşı bir yardımcı olarak görmek
• İbrahim Anlaşmalarına taraf olan ülkeler, ABD’nin de teşvikiyle ikinci seçeneği seçtiler ve böylece İsrail’in Arap ülkeleriyle ilişkilerinde yeni bir dönem başladı. Mısır ve Ürdün’le imzalanan barış anlaşmalarının aksine İbrahim Anlaşmaları ülkeleri, “normalleşme korkusu” olmaksızın İsrail’le çeşitli düzeylerde ilişkiler geliştirdiler. Bu korkunun geride bırakılması önemli bir dönüm noktası oldu. Ürdün ve Mısır’ın işbirliği konusundaki istekleri de artmaya başladı.
• İsrail’in ABD savunma sistemi içinde Avrupa Komutanlığından (EUCOM) Orta Doğu Komutanlığına (CENTCOM) geçmesi bir diğer önemli değişim oldu. Bu durum, İsrail’e Arap ülkeleriyle askeri alanda ABD şemsiyesi altında işbirliği yapma fırsatı sunuyor. İsrailli bir askeri temsilci şu an Bahreyn’de bulunan 5. Donanma’nın karargahında görev alıyor.
  • Askeri işbirliği noktasında yeni sürecin ulaşabileceği doruk nokta, ABD öncülüğünde İsrail ve bölge ülkelerinin İran’ın hava saldırılarına karşı ortak bir savunma bloku kurması olacaktır.
• Bölgedeki bu değişim sadece İsrail’in çevre ülkelerin meşruiyetine ihtiyaç duymasıyla alakalı değildir. Sünni Arap ülkeleri, İran tehdidi ve ABD’nin değişken tavırları karşısında daha istikrarlı ve güvenli bir bölgesel denklem arayışındadır. 
• Orta Doğu’daki bu yeni denklem, İsrail’i Doğu Akdeniz’de önemli bir aktör haline getirdi. İsrail,’in Türkiye ile karşı karşıya gelmekte menfaati yoktur. Ancak İsrail, Türkiye’nin Libya ile imzaladığı MEB Anlaşması gibi girişimlerle İsrail’i denizden Avrupa ile koparacak girişimlerinin önünde durmalıdır.
  • İsrail gazının Avrupa’ya taşınması noktasında Türkiye’ye güvenilmemelidir. Bu bölgede mümkünse BAE, Ürdün ve Filistin gibi ülkeler de denkleme dahil edilmeye çalışılmalıdır. İsrail ve Mısır, köprü görevi görerek AB ile İbrahim Anlaşmaları ülkelerini birbirine bağlayabilir.
  • AB, Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail arasında bir elektrik kablosu döşenmesini öngören proje desteklenmelidir. Bu proje sayesinde GKRY, elektrik üretimi için bölgesel bir merkez haline gelebilir.
• Hindistan’ı ticari bir ortak olarak İbrahim Anlaşmaları blokuna dahil etmek, oluşmakta olan yeni dünya düzeni dahilinde güçlü bir blok meydana getirecektir.
• Yeni bir Orta Doğu var ve bu kez Oslo vizyonundan farklı olarak hayallere ve Filistinlilere bağlı değil. İsrail adımlarını dikkatli atmalı, Körfez ülkeleriyle ilişkilere öncelik vermeli ve bu ülkelerle büyük projeleri hayata geçirmeli, Mısır, Ürdün ve Fas’la ilişkilerini geliştirmeli, Yunanistan ve Kıbrıs’la ekonomik ve siyasi ilişkilerini daha da geliştirmeli ve bu ülkeler üzerinden Avrupa’ya olan bağlantılardan faydalanmalıdır.

Referanslar:

1. https://www.inss.org.il/he/publication/saudi-arabia-israel/
2. https://www.inss.org.il/he/publication/abraham-accords-two-years/
3. https://www.inss.org.il/social_media/erdogan-back-to-his-old-self/
4. https://jiss.org.il/he/amidror-a-new-middle-east/ 

İç Politika Gündemi:

Mısır’ın ara buluculuğunda ulaşılan ateşkes neticesinde, İsrail ile İslami Cihat arasında yaklaşık 3 gün süren çatışmalar sona erdi. İsrail kamuoyunda, operasyonun İsrail açısından oldukça başarılı biçimde yürütüldüğü ve İsrail’in istediğini elde ettiği görüşü hakim oldu. İsrail’in bu başarısında Hamas’ın çatışma çemberine dahil olmamasının büyük etkisi olduğu söylenebilir. Her ne kadar İsrail basınında Hamas’ın sürece dahil olmadığı vurgulansa da bazı uzmanlar, çatışmanın son günlerinde İslami Cihat’ın füze menzilini genişlettiğine dikkat çekerek uzun menzilli bu füzelerin Hamas tarafından fırlatılmış olabileceğine parmak bastı. Ancak İsrail hükümeti tarafından yapılan resmi hiçbir açıklamada Hamas hedef gösterilmedi. Bu durum İsrail’in Gazze ve Filistin ile yeni arayışlara açık kapı bırakması olarak yorumlanabilir. Başbakan Lapid ateşkes sonrası açıklamalarında İbrahim Anlaşmalarına dikkat çekerek Gazzeliler için başka seçeneklerin olduğunu belirtmişti. İbrahim Anlaşmalarına Filistinlilerin de dahil edilmesine yönelik ABD’nin taraflara baskı uyguladığı geçtiğimiz haftalarda gündeme gelmişti. 

Operasyonun başarılı bir şekilde tamamlanması şüphesiz Lapid-Gantz ikilisine bazı siyasi kazançlar sağlayacaktır. Muhalefet lideri Netanyahu’nun daha önce rakibinden brifing alırken basına fotoğraf vermemek adına Başbakan Lapid’den güvenlik brifingi almayı reddettiği biliniyordu. Çatışmalar esnasında Netanyahu bu boykotundan vazgeçerek Lapid’den güvenlik brifingi aldı. Bu fotoğraf Lapid’in imajına büyük katkı sağlayacaktır. Ancak yapılan ilk anketler, İsrail halkının operasyonun başarısından memnun olmasına rağmen bu memnuniyetlerinin oy tercihlerine yansımadığına işaret ediyor. İsrail Demokrasi Enstitüsü tarafından yapılan bir diğer anket, İsrail halkının oy tercihlerini hayat pahalılığı üzerinden şekillendireceğini gösteriyor. Ancak parti lideri profilinin de İsrail seçmenini etkileyen en önemli faktörler arasında yer aldığına dikkat çekmek gerekiyor.

Dış Politika Gündemi:

Ukrayna Savaşı ve yaptırımlar neticesinde Rusya ile Batı ve ABD arasındaki bağların tamamen kopması, benzer durumdaki İran ile Rusya arasındaki bölgesel işbirliğini artırma potansiyeli taşıyor. Özellikle ABD’nin NATO benzeri bir bölgesel savunma/hava savunma sistemleri blokuna öncülük etme girişimlerinin hem İran’ın hem de Rusya’nın bölgesel çıkarlarına ters düştüğü bir ortamda iki ülkenin askeri işbirliği konusunda çeşitli atılımlarda bulunması kaçınılmaz görülüyor. Bu hafta ABD, Rusya’nın İran’dan SİHA alımında ciddi mesafe katettiğini açıklarken, Rus yapımı Hayyam gözlem uydusu İran adına Rusya tarafından yörüngeye fırlatıldı. 

Rusya ile İran arasındaki artan işbirliği, İsrail açısından önemli tehditler barındırıyor. İsrail güncel olarak Gazze’de İran destekli İslami Cihat ile bilfiil bir çatışmayı yeni bitirdi. Hizbullah lideri Nasrallah, İsrail’in Gazze saldırılarını Hizbullah’a mesaj vermek için kullandığını ima eden açıklamalarda bulunarak İsrail’e Lübnan’da benzer bir operasyona girişmemesi uyarısında bulundu. Kariş doğal gaz sahası etrafındaki ihtilafların Hizbullah ile İsrail arasında fiili bir çatışmaya dönüşmesi uzak bir ihtimal olarak görülmüyor. İran’ın Hayyam uydusu ile gözetleme yeteneğini artırması, dolaylı olarak İsrail’in çatışma halinde bulunduğu İran destekli grupların güç kazanması anlamına gelecektir.

Suriye’de ise İsrail, İran bağlantılı hedeflere saldırılarda bulunuyor. Suriye’deki operasyonları için İsrail, Rusya’dan örtük bir onay almış durumda. Ancak Rusya son dönemde İsrail’in Suriye’deki saldırılarını eleştirmekten kaçınmadı. Mevcut Başbakan Lapid’in Rusya karşıtı açıklamaları ve Yahudi Ajansı krizi, Rusya-İsrail ilişkileri açısından önemli tehditler barındırıyor.

Ek olarak İsrail’in Gazze’ye yönelik son saldırısı, İsrail toplumunda bazı endişeleri yeniden canlandırdı. Ateşkese ara bulucuk yapan ve son dönemde İsrail ile sıcak ilişkiler kuran Mısır’ın BM Güvenlik Kurulunda İsrail aleyhine açıklamalarda bulunması, Arap devletlerinin İsrail ile ilişkilerinde ne derece samimi oldukları sorusunu yeniden gündeme getirdi. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları hakkında yaptığı sert açıklamalar, benzer bir sorunun Türkiye-İsrail ilişkileri için de sorulmasına neden oldu.

İç Politika Gündemi:

İsrail cuma günü Gazze’ye yönelik yeni bir operasyon başlattı. İsrail güvenlik güçleri son dönemde Cenin’deki operasyonları sıklaştırmıştı. Geçtiğimiz hafta Nablus’taki çatışmalarda 2 Filistinli hayatını kaybetmiş 20’nin üzerinde Filistinli tutuklanmıştı. Son olarak İslami Cihat Hareketi komutanlarından Bessam Saadi, İsrail güçleri tarafından tutuklanmış ve akabinde İslami Cihat hareketinden İsrail’e yönelik tehditler gelmeye başlamıştı. Bu tehditler üzerine İsrail ordusu Gazze sınırında olağanüstü hâl ilan ederek sokağa çıkma yasağı ve yolların ulaşıma kapatılması gibi tedbirler aldı. Cuma gününden itibaren ise Gazze’ye yönelik askeri operasyon başladı. 

Önceki operasyonların aksine İsrailli yetkililerin Gazze’deki tırmanmadan Hamas’ı sorumlu tutan açıklamalardan kaçınarak İslami Cihat vurgusunda bulunmaları dikkat çekti. Normalde İsrail, Gazze’den gelen bütün füze atışlarından Hamas’ı sorumlu tutmaktadır. Hamas’ın İslami Cihat’a katılarak topyekün bir çatışmanın fitilini ateşleyip ateşlemeyeceği merak ediliyor. İslami Cihat’ın aksine Hamas’ın Gazze’de çeşitli sorumlulukları yer alıyor. 15 ay önce gerçekleşen çatışmaların izleri henüz silinmiş değil. Dolayısıyla yeni bir çatışma Gazze halkı içerisinde toplumsal sorunlara neden olabilir. İsrail ile yaşanan çatışmalar nedeniyle yakıt temin edilemediği için Gazze’nin tek enerji tesisinin üretimleri durmuş durumda. Ayrıca İsrail’de çalışma ruhsatına sahip 15 bin Gazzelinin giriş-çıkışları da durduruldu.  Öte yandan Hamas, Gazze ile İsrail arasında arabulucu rolünde yer alan Mısır ile ilişkilerini riske atmak istemeyebilir. Hamas’ın katılımı açısından bu gibi iç etkenler etkili olacaktır. 

Bir diğer önemli husus ise pazar günü Tişa beAv kutlamaları nedeniyle binlerce Yahudi’nin Mescid-i Aksa’ya baskın düzenleyecek olmasıdır. Geçtiğimiz mayıs ayında yaşanan tırmanmada Hamas kendisini Kudüs ve Mescid-i Aksa’nın koruyucusu olarak göstermiş ve önemli bir güç kazanmıştı. Pazar günü baskınlar esnasında tansiyonun ne kadar yükseleceği Hamas’ın katılımı açısından bir diğer önemli etken olacaktır.

İsrail’in mevcut hükümeti açısından bu operasyon kritik bir öneme sahip. Özellikle yaklaşan seçimler nedeniyle geçici hükümetin bu süreçteki başarısı/zlığı mevcut Başbakan Lapid açısından büyük önem arz edecektir. Mevcut operasyon ile geçmiş Başbakan Netanyahu’nun geçiş hükümeti döneminde gerçekleşen Gazze operasyonu arasında karşılaştırma yapılması kaçınılmaz olacaktır. Dolayısıyla bu operasyonlar yazar ve TV şovmeni geçmişine sahip Lapid’in İsrail için yeterli güvenlik kapasitesine sahip olduğunu göstermesi açısından bir “fırsat” olma potansiyeline sahiptir. İsrail hükümetinin Hamas’ı dışarıda bırakma çabaları da Hamas’ın katılımının doğuracağı olası başarısızlıkları önleme girişimi olarak yorumlanabilir. İslami Cihat’tan daha geniş füze menziline sahip olan Hamas’ın katılımı İsrail hükümeti açısından olumsuz gelişmeleri beraberinde getirebilir. Geçtiğimiz hafta İsrail Ordusu, Hamas’a ait Gazze’deki üslerin haritasını yayınlamıştı.

Dış Politika Gündemi:

İsrail’in Gazze’ye yönelik operasyonu küresel çapta tepkilere neden oldu. AB, taraflara itidal çağrısında bulunurken BM, böylesi bir tırmanmanın daha fazla yardım ihtiyacı doğurma riski taşıdığını belirtti. ABD Ulusal Güvenlik Konseyinden bir yetkili yaptığı açıklamada, İsrail’in kendini savunma hakkını desteklediklerini ifade etti. Taraflara itidal çağrısında bulunan Rusya ise gerginliğin İsrail’in Gazze’ye ateş açması ve Filistinli grupların buna karşılık vermesiyle tırmandığını vurguladı.

İran Devrim Muhafızları tarafından yapılan açıklamada “Bu yolda sonuna kadar yanınızdayız, Filistin ve Filistinliler yalnız olmadıklarını bilsinler” ifadelerine yer verildi. 

Ankara tarafından yapılan açıklamada “Saldırıların ardından bölgede yükselen tansiyondan derin endişe duyuyoruz. Bu olayların yeni bir çatışma sarmalına dönüşmeden sona erdirilmesi gerektiğini vurguluyoruz” denildi.[1]

Al Jazeera’de yer bulan iddialara göre Mısırlı yetkililer ile İslami Cihat ve Hamas liderleri arasında sükunetin yeniden sağlanması için çeşitli görüşmeler gerçekleştiriliyor. Mayıs ayındaki çatışmaları sona erdiren ateşkes anlaşmasında Mısır yine arabulucu olarak önemli bir rol üstlenmişti.

Olaylara ilişkin açıklamada uluslararası toplumu harekete geçmeye çağıran Katar ise 1967 sınırlarında başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız bir Filistin devleti kurulması konusundaki kararlı tutumunu yineledi.[2]

Referanslar:

1. https://www.mfa.gov.tr/no_-250_-israil-in-gazze-ye-yonelik-hava-saldirilari-hk.tr.mfa
2. https://www.aljazeera.com/news/2022/8/5/restraint-and-common-sense-reaction-to-israels-gaza-attack