İç Politika Gündemi:

Seçimler yaklaşırken aşırı sağ partilerde görülen parçalanmalar Netanyahu’yu zora sokuyor. Aşırı sağcı Itamar Ben Gvir’in önceki seçime beraber girdiği Dindar Siyonizm Partisinden ayrılarak Kasım seçimlerine kendi partisi Otzma Yehudit’le gireceğini açıklaması üzerine yapılan anketlerde Netanyahu bloku ciddi zarar gördü. Netanyahu blokunun koltuk sayısının hükümet kurmak için gerekli olan 61’in altına düşmesi üzerine Netanyahu olaya müdahil olarak Itamar Ben Gvir ve Dindar Siyonizm Partisi lideri Smotrich ile bir toplantı gerçekleştirdi. Toplantı sonrası taraflar seçime tekrar birlikte girmeyi kabul ettiklerini beyan etti. Itamar Ben Gvir’in bu hamlesi, gelecek hükümette elde edeceği potansiyel bir makamı garantileme girişimi olarak görülebilir. Seçim öncesi süreçte partiler ve liderler kazançlarını maksimize etmek adına bu tür hamlelerde bulunacaktır. Muhalefet lideri Netanyahu’nun bu süreçte partilere vereceği vaatler, olası bir sonraki Netanyahu hükümetinin kaderinin belirlenmesinde önemli rol oynayacaktır. İsrail basınına yansıyan bilgilere göre Netanyahu’nun Ben Gvir’e bakanlık koltuğu teklif etmiş olabileceği konuşuluyor.

Dış Politika Gündemi:

İran’la nükleer anlaşmaya geri dönme konusunda taraflar arasında kaydedilen ilerlemeler neticesinde İsrail, bu hususta ABD ile diplomatik temaslarına hız kazandırdı. Savunma Bakanı Gantz’ın hafta içi ABD’ye gerçekleştirdiği ziyaretin ardından Mossad Başkanı Barnea’nın önümüzdeki hafta ABD’ye bir ziyaret gerçekleştireceği açıklandı. Barnea hafta içi İran’la varılacak anlaşmanın İsrail için stratejik bir felaket olduğunu ifade etmiş ve bu sözleri İsrail basınında önemli yer kaplamıştı. İsrail Başbakanı Lapid ve Savunma Bakanı Gantz’ın konuya yönelik açıklamaları İsrail’in anlaşmayı önlemeye yönelik hamlelerden vazgeçerek İran tehdidiyle mücadele hususunda ABD’den çeşitli garantiler alma yönünde adımlar atmaya başladığını gösteriyor. Barnea’nın direkt anlaşmayı hedef alan son açıklaması, İsrail yönetim kademesinin ABD’ye yönelik güncel söylem tarzından farklılaşıyor. 

Her ne kadar İran gündeminin gölgesinde kalsa da Hizbullah ile İsrail arasındaki çekişme devam ediyor. Hizbullah lideri Nasrallah’ın İsrail’e yönelik tehditlerinin ardından Savunma Bakanı Gantz, İsrail’in gaz sahalarına yönelik bir saldırının Hizbullah’la savaşın fitilini ateşleyebileceğini belirtti. Ayrıca Hizbullah lideri Nasrallah hafta içinde sırasıyla İslami Cihat ve Hamas yönetimiyle görüşmeler gerçekleştirdi. İsrail’in son dönemde Suriye’ye yönelik hava saldırılarını yoğunlaştırmasının temel nedeninin, İran’ın Hizbullah’a silah sevkiyatını önlemek olduğu belirtiliyor.

İç Politika Gündemi:

İsrail, 6 Filistinli STK’nın ofislerine baskın düzenleyerek bu ofisleri mühürledi. İsrail, ilgili STK’ları 2021 yılında Filistin Halk Kurtuluş Cephesine finansman sağladıkları gerekçesiyle terör örgütü olarak ilan etmişti. Başta ABD ve AB ülkeleri tarafından yapılan açıklamalarda İsrail’in bu STK’ların terör örgütleriyle ilişkisine dair yeterli delil sunamadığı ifade edildi. STK’ların ofislerinin kapatılması sonrası birçok ülke İsrail’in bu hamlesinden ve Filistin’de sivil alanların giderek daraltılmasından duyduğu endişeyi ifade eden açıklamalar yayınladı.

İsrail’de 2007 yılından bu yana faaliyet gösteren ve özellikle Filistinli insan hakları örgütlerini hedef alan NGO-Monitor isimli kuruluş bu STK’ları Filistin Halk Kurtuluş Cephesiyle ilişkisine dair kapsamlı bir rapor yayımladı. İlgili raporda yer alan veriler, büyük oranda STK’larda görev almış bireylerle alakalı suçlamaları içeriyor. Ancak ilgili STK’ların FHKC ile ilişkisine dair somut deliller ortaya konulmuyor. NGO-Monitor’un hükümetle yakın teması göz önüne alındığında İsrail’in ilgili STK’lara yönelik iddialarının ilgili rapordaki delillere dayanıyor olması muhtemel gözüküyor. İsrail’in elinde farklı belge yahut bilgilerin olup olmadığı henüz bilinmiyor. Zira İsrail, gerek ilgili STK’ların terör örgütü ilan edildiği tarihte gerek bu haftaki operasyon sırasında kamuoyuyla yeterli veri paylaşmadı. Çeşitli ülkelerden gelen tepkiler ve açıklamalar İsrail’in elindeki bilgileri bu ülkelerle de paylaşmadığına işaret ediyor.

Dış Politika Gündemi:

İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un Türkiye ziyaretiyle başlayan Türkiye-İsrail yakınlaşması açısından bu hafta önemli bir mesafe kat edildi. İki ülke karşılıklı büyükelçilerin yeniden görevlendirilmesi kararı aldı. İkili ilişkilerdeki yakınlaşmanın başladığı tarihten itibaren karşılıklı büyükelçi atamaları atılabilecek en somut adımlardan birisi olarak görülüyordu. Karşılıklı büyükelçi atama kararının görece gecikmesinin, iki ülkenin atanacak büyükelçilerin profillerinden duydukları endişeye dayandığı düşünülüyor. Geçtiğimiz aylarda, Türk basınında öne çıkan isimlerden birisi olan Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Ufuk Ulutaş ile alakalı İsrail basınında geniş raporlara yer verilerek Ulutaş’ın İsrail karşıtı olduğu ve bu profilde bir atamanın ikili ilişkilere zarar verebileceği ifade edilmişti. Atama kararının açıklanmasının hemen ardından İsrail basınında benzer endişeleri dile getiren yazılar yeniden yer buldu. 

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, büyükelçi kararına ilişkin açıklamasında Filistin haklarını savunmaya devam edeceğiz vurgusunda bulundu. Filistin meselesindeki karşıt tutumları nedeniyle iki ülkenin ilişkilerinin geleceğine dair endişeler halen devam ediyor. Mevcut durumda iki ülke kurdukları diplomatik iletişim mekanizmaları ile olumlu gündemler üzerinden ilişkilerini geliştirmeyi umut ediyor. Atanacak büyükelçi profilinin bu denli gündeme gelmesi “olumlu gündem” stratejisini devam ettirme arzusundan kaynaklanıyor.

İç Politika Gündemi:

Mısır’ın ara buluculuğunda ulaşılan ateşkes neticesinde, İsrail ile İslami Cihat arasında yaklaşık 3 gün süren çatışmalar sona erdi. İsrail kamuoyunda, operasyonun İsrail açısından oldukça başarılı biçimde yürütüldüğü ve İsrail’in istediğini elde ettiği görüşü hakim oldu. İsrail’in bu başarısında Hamas’ın çatışma çemberine dahil olmamasının büyük etkisi olduğu söylenebilir. Her ne kadar İsrail basınında Hamas’ın sürece dahil olmadığı vurgulansa da bazı uzmanlar, çatışmanın son günlerinde İslami Cihat’ın füze menzilini genişlettiğine dikkat çekerek uzun menzilli bu füzelerin Hamas tarafından fırlatılmış olabileceğine parmak bastı. Ancak İsrail hükümeti tarafından yapılan resmi hiçbir açıklamada Hamas hedef gösterilmedi. Bu durum İsrail’in Gazze ve Filistin ile yeni arayışlara açık kapı bırakması olarak yorumlanabilir. Başbakan Lapid ateşkes sonrası açıklamalarında İbrahim Anlaşmalarına dikkat çekerek Gazzeliler için başka seçeneklerin olduğunu belirtmişti. İbrahim Anlaşmalarına Filistinlilerin de dahil edilmesine yönelik ABD’nin taraflara baskı uyguladığı geçtiğimiz haftalarda gündeme gelmişti. 

Operasyonun başarılı bir şekilde tamamlanması şüphesiz Lapid-Gantz ikilisine bazı siyasi kazançlar sağlayacaktır. Muhalefet lideri Netanyahu’nun daha önce rakibinden brifing alırken basına fotoğraf vermemek adına Başbakan Lapid’den güvenlik brifingi almayı reddettiği biliniyordu. Çatışmalar esnasında Netanyahu bu boykotundan vazgeçerek Lapid’den güvenlik brifingi aldı. Bu fotoğraf Lapid’in imajına büyük katkı sağlayacaktır. Ancak yapılan ilk anketler, İsrail halkının operasyonun başarısından memnun olmasına rağmen bu memnuniyetlerinin oy tercihlerine yansımadığına işaret ediyor. İsrail Demokrasi Enstitüsü tarafından yapılan bir diğer anket, İsrail halkının oy tercihlerini hayat pahalılığı üzerinden şekillendireceğini gösteriyor. Ancak parti lideri profilinin de İsrail seçmenini etkileyen en önemli faktörler arasında yer aldığına dikkat çekmek gerekiyor.

Dış Politika Gündemi:

Ukrayna Savaşı ve yaptırımlar neticesinde Rusya ile Batı ve ABD arasındaki bağların tamamen kopması, benzer durumdaki İran ile Rusya arasındaki bölgesel işbirliğini artırma potansiyeli taşıyor. Özellikle ABD’nin NATO benzeri bir bölgesel savunma/hava savunma sistemleri blokuna öncülük etme girişimlerinin hem İran’ın hem de Rusya’nın bölgesel çıkarlarına ters düştüğü bir ortamda iki ülkenin askeri işbirliği konusunda çeşitli atılımlarda bulunması kaçınılmaz görülüyor. Bu hafta ABD, Rusya’nın İran’dan SİHA alımında ciddi mesafe katettiğini açıklarken, Rus yapımı Hayyam gözlem uydusu İran adına Rusya tarafından yörüngeye fırlatıldı. 

Rusya ile İran arasındaki artan işbirliği, İsrail açısından önemli tehditler barındırıyor. İsrail güncel olarak Gazze’de İran destekli İslami Cihat ile bilfiil bir çatışmayı yeni bitirdi. Hizbullah lideri Nasrallah, İsrail’in Gazze saldırılarını Hizbullah’a mesaj vermek için kullandığını ima eden açıklamalarda bulunarak İsrail’e Lübnan’da benzer bir operasyona girişmemesi uyarısında bulundu. Kariş doğal gaz sahası etrafındaki ihtilafların Hizbullah ile İsrail arasında fiili bir çatışmaya dönüşmesi uzak bir ihtimal olarak görülmüyor. İran’ın Hayyam uydusu ile gözetleme yeteneğini artırması, dolaylı olarak İsrail’in çatışma halinde bulunduğu İran destekli grupların güç kazanması anlamına gelecektir.

Suriye’de ise İsrail, İran bağlantılı hedeflere saldırılarda bulunuyor. Suriye’deki operasyonları için İsrail, Rusya’dan örtük bir onay almış durumda. Ancak Rusya son dönemde İsrail’in Suriye’deki saldırılarını eleştirmekten kaçınmadı. Mevcut Başbakan Lapid’in Rusya karşıtı açıklamaları ve Yahudi Ajansı krizi, Rusya-İsrail ilişkileri açısından önemli tehditler barındırıyor.

Ek olarak İsrail’in Gazze’ye yönelik son saldırısı, İsrail toplumunda bazı endişeleri yeniden canlandırdı. Ateşkese ara bulucuk yapan ve son dönemde İsrail ile sıcak ilişkiler kuran Mısır’ın BM Güvenlik Kurulunda İsrail aleyhine açıklamalarda bulunması, Arap devletlerinin İsrail ile ilişkilerinde ne derece samimi oldukları sorusunu yeniden gündeme getirdi. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları hakkında yaptığı sert açıklamalar, benzer bir sorunun Türkiye-İsrail ilişkileri için de sorulmasına neden oldu.

İç Politika Gündemi:

İsrail cuma günü Gazze’ye yönelik yeni bir operasyon başlattı. İsrail güvenlik güçleri son dönemde Cenin’deki operasyonları sıklaştırmıştı. Geçtiğimiz hafta Nablus’taki çatışmalarda 2 Filistinli hayatını kaybetmiş 20’nin üzerinde Filistinli tutuklanmıştı. Son olarak İslami Cihat Hareketi komutanlarından Bessam Saadi, İsrail güçleri tarafından tutuklanmış ve akabinde İslami Cihat hareketinden İsrail’e yönelik tehditler gelmeye başlamıştı. Bu tehditler üzerine İsrail ordusu Gazze sınırında olağanüstü hâl ilan ederek sokağa çıkma yasağı ve yolların ulaşıma kapatılması gibi tedbirler aldı. Cuma gününden itibaren ise Gazze’ye yönelik askeri operasyon başladı. 

Önceki operasyonların aksine İsrailli yetkililerin Gazze’deki tırmanmadan Hamas’ı sorumlu tutan açıklamalardan kaçınarak İslami Cihat vurgusunda bulunmaları dikkat çekti. Normalde İsrail, Gazze’den gelen bütün füze atışlarından Hamas’ı sorumlu tutmaktadır. Hamas’ın İslami Cihat’a katılarak topyekün bir çatışmanın fitilini ateşleyip ateşlemeyeceği merak ediliyor. İslami Cihat’ın aksine Hamas’ın Gazze’de çeşitli sorumlulukları yer alıyor. 15 ay önce gerçekleşen çatışmaların izleri henüz silinmiş değil. Dolayısıyla yeni bir çatışma Gazze halkı içerisinde toplumsal sorunlara neden olabilir. İsrail ile yaşanan çatışmalar nedeniyle yakıt temin edilemediği için Gazze’nin tek enerji tesisinin üretimleri durmuş durumda. Ayrıca İsrail’de çalışma ruhsatına sahip 15 bin Gazzelinin giriş-çıkışları da durduruldu.  Öte yandan Hamas, Gazze ile İsrail arasında arabulucu rolünde yer alan Mısır ile ilişkilerini riske atmak istemeyebilir. Hamas’ın katılımı açısından bu gibi iç etkenler etkili olacaktır. 

Bir diğer önemli husus ise pazar günü Tişa beAv kutlamaları nedeniyle binlerce Yahudi’nin Mescid-i Aksa’ya baskın düzenleyecek olmasıdır. Geçtiğimiz mayıs ayında yaşanan tırmanmada Hamas kendisini Kudüs ve Mescid-i Aksa’nın koruyucusu olarak göstermiş ve önemli bir güç kazanmıştı. Pazar günü baskınlar esnasında tansiyonun ne kadar yükseleceği Hamas’ın katılımı açısından bir diğer önemli etken olacaktır.

İsrail’in mevcut hükümeti açısından bu operasyon kritik bir öneme sahip. Özellikle yaklaşan seçimler nedeniyle geçici hükümetin bu süreçteki başarısı/zlığı mevcut Başbakan Lapid açısından büyük önem arz edecektir. Mevcut operasyon ile geçmiş Başbakan Netanyahu’nun geçiş hükümeti döneminde gerçekleşen Gazze operasyonu arasında karşılaştırma yapılması kaçınılmaz olacaktır. Dolayısıyla bu operasyonlar yazar ve TV şovmeni geçmişine sahip Lapid’in İsrail için yeterli güvenlik kapasitesine sahip olduğunu göstermesi açısından bir “fırsat” olma potansiyeline sahiptir. İsrail hükümetinin Hamas’ı dışarıda bırakma çabaları da Hamas’ın katılımının doğuracağı olası başarısızlıkları önleme girişimi olarak yorumlanabilir. İslami Cihat’tan daha geniş füze menziline sahip olan Hamas’ın katılımı İsrail hükümeti açısından olumsuz gelişmeleri beraberinde getirebilir. Geçtiğimiz hafta İsrail Ordusu, Hamas’a ait Gazze’deki üslerin haritasını yayınlamıştı.

Dış Politika Gündemi:

İsrail’in Gazze’ye yönelik operasyonu küresel çapta tepkilere neden oldu. AB, taraflara itidal çağrısında bulunurken BM, böylesi bir tırmanmanın daha fazla yardım ihtiyacı doğurma riski taşıdığını belirtti. ABD Ulusal Güvenlik Konseyinden bir yetkili yaptığı açıklamada, İsrail’in kendini savunma hakkını desteklediklerini ifade etti. Taraflara itidal çağrısında bulunan Rusya ise gerginliğin İsrail’in Gazze’ye ateş açması ve Filistinli grupların buna karşılık vermesiyle tırmandığını vurguladı.

İran Devrim Muhafızları tarafından yapılan açıklamada “Bu yolda sonuna kadar yanınızdayız, Filistin ve Filistinliler yalnız olmadıklarını bilsinler” ifadelerine yer verildi. 

Ankara tarafından yapılan açıklamada “Saldırıların ardından bölgede yükselen tansiyondan derin endişe duyuyoruz. Bu olayların yeni bir çatışma sarmalına dönüşmeden sona erdirilmesi gerektiğini vurguluyoruz” denildi.[1]

Al Jazeera’de yer bulan iddialara göre Mısırlı yetkililer ile İslami Cihat ve Hamas liderleri arasında sükunetin yeniden sağlanması için çeşitli görüşmeler gerçekleştiriliyor. Mayıs ayındaki çatışmaları sona erdiren ateşkes anlaşmasında Mısır yine arabulucu olarak önemli bir rol üstlenmişti.

Olaylara ilişkin açıklamada uluslararası toplumu harekete geçmeye çağıran Katar ise 1967 sınırlarında başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız bir Filistin devleti kurulması konusundaki kararlı tutumunu yineledi.[2]

Referanslar:

1. https://www.mfa.gov.tr/no_-250_-israil-in-gazze-ye-yonelik-hava-saldirilari-hk.tr.mfa
2. https://www.aljazeera.com/news/2022/8/5/restraint-and-common-sense-reaction-to-israels-gaza-attack

Dış Politika Gündemi: 

Dış politika gündeminde bu hafta öne çıkan gündem maddesi İsrail ve Rusya ilişkileri oldu. Rusya’nın, Yahudi Ajansının ülkedeki faaliyetlerini ve ofislerini durdurmaya yönelik adımlar atması iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir gerginliğe neden oldu. Mevcut Başbakan Lapid, Dışişleri Bakanlığı döneminde Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’yı kınayan açıklamalarda bulunmuştu. Mevcut gerginliğin Lapid’in bu tavrıyla alakalı olabileceği düşünülüyor.

İsrail tarafı olay hakkında iddialı ve yüksek profil açıklamalar yapmaktan kaçınıyor. Zira Rusya ile ilişkiler İsrail’in Suriye’deki konumu açısından büyük önem arz ediyor. İsrail Cumhurbaşkanı Herzog olaya ilişkin yaptığı açıklamada Rusya’nın önemli bir ülke olduğunu vurguladı. Ayrıca bu tür gerginliklerde İsrail genel olarak krizlerin diplomatik bir krize dönüşmeden kapalı kapılar ardından çözülmesini önceleyen bir yaklaşım benimsiyor. Benzer bir tavır iki İsrailli turistin casusluk iddiasıyla Türkiye’de tutuklandığı olayda da görülmüştü.

Buna ek olarak Kariş doğal gaz sahası da gündemdeki yerini korumaya devam etti. Hizbullah lideri Nasrallah’ın İsrail’e ait hedeflerin füze menzillerinde olduğunu ifade eden açıklamasının ardından İsrail’in Hizbullah’a farklı kanallar aracılığıyla ciddi uyarılarda bulunduğu iddia ediliyor. İsrail güvenlik yetkilileri açıklamalarında İsrail ordusunun her türlü harekata hazır olduğuna yönelik vurguları devam ediyor. 

İç Politika Gündemi:

İsrail’de 1 Kasım seçimleri yaklaşırken liderlerin seçim kampanyalarında nasıl bir söylem benimseyeceği konusu da netlik kazanmaya başladı. Artan fiyatlar ve yaşam pahalılığı konusu liderlerin söylemlerinde önemli bir yer kaplıyor. Muhalefet lideri, seçim kampanyasını market, petrol vs. yerleri ziyaret ederek ve bu yerlerdeki pahalılığa dikkat çekerek başlatmıştı. Netanyahu, yüksek fiyatların hükümetin başarısızlığından kaynaklandığını iddia ediyor. Hükümetten isimler ise görev aldıkları kısa süre boyunca sosyal yardımlar, hibeler ve piyasa rekabetinin canlandırılması gibi önemli başarılara imza attıklarını savunuyorlar. Başbakan ve Yeş Atid Partisi lideri Lapid ile Maliye Bakanı ve Yisrael Beytenu Partisi lideri Avigdor Liebermann, fiyatların düşmesi için piyasa rekabetinin artırılması gerektiğine dikkat çekerek Carrefour ve Spar gibi önemli market zincirlerinin İsrail piyasasına girmesiyle bu rekabetin sağlanacağını ifade ediyor. 

Bir diğer önemli söylem ise güvenlik konuları üzerinden şekilleniyor. Özellikle Rusya ile yaşanan Yahudi Ajansı krizi ile Netanyahu, hükümete ciddi eleştirilerde bulundu. Başbakan Lapid ise Netanyahu’yu kendisinden güvenlik konularında brifing almayı reddetmesi sebebiyle eleştirerek bazı konulara hâkim olmadığını ima etti. Lapid’in söylemleri daha çok Netanyahu’nun kendi şahsi çıkarlarını ülkenin menfaatlerinden önde tuttuğu savı üzerinden şekilleniyor gibi duruyor. Ayrıca Netanyahu’nun partisi Likud, Netanyahu’nun en önemli rakipleri olan Lapid, Gantz ve Sa’ar’ın, Müslüman Kardeşler’in (Ra’am Partisi) desteği olmadan hükümet kuramayacağını iddia eden bir reklam kampanyası yürütüyor. 

Netanyahu İsrail’in güvenlik ve yüksek fiyatlar gibi kronik sorunlarını mevcut hükümete mal ederek kendi geçmiş başbakanlık dönemi hakkında bir illüzyon oluşturmaya çalışırken rakipleri Netanyahu’nun İsrail toplumu için kapsayıcı bir lider olmadığı mesajı üzerine yoğunlaşıyor. Savunma Bakanı Gantz’ın Haredi Partileri de kapsayacak bir hükümete başbakanlık edebilecek profilde bir lider olduğu iddiası ve İçişleri Bakanı Şaked’in öncülüğünde yeni kurulan Siyonist Ruh Partisinin Netanyahu’nun seçilmesi halinde İsrail toplumunun yarısını dışlayacağı açıklaması gibi göstergeler buna işaret ediyor.

Dış Politika Gündemi: 

ABD Başkanı Biden, Orta doğu turunu tamamladı. İsrail ziyareti esnasında İsrail ve ABD arasında Kudüs Deklarasyonu imzalandı. Deklarasyonda iki ülke arasındaki güvenlik iş birliği konularına değinilirken, ABD’nin bölgede İsrail’in niteliksel askeri üstünlüğünü koruma taahhüdüne bağlı kaldığı vurgulandı. İsrail’in güvenlik teknolojilerini geliştirmesine yönelik ABD’nin maddi desteğinin devam edeceği belirtildi. Özellikle İsrail’in yeni lazer hava savunma sistemlerinin maddi ve teknolojik açıdan destekleneceğine dair taahhütlerde bulunuldu. Keza Biden’ın ziyaretinden kısa bir süre sonra ABD Merkez Kuvvetler Komutanı Michael Erik Kurilla, İsrail’e bir ziyaret gerçekleştirerek lazer hava savunma sistemleriyle alakalı görüşmelerde bulundu.

Deklarasyonun imzalanması sonrasında İsrail Başbakanı Lapid ve ABD Başkanı Biden açıklamalarda bulundu. Lapid konuşmasında İran tehdidine karşı diplomasinin bir seçenek olmadığını belirtirken Biden, bunun aksine diplomasinin en iyi yol olduğuna inandığını ifade etti. Bu durum İsrail basınında, “İsrail, istediğini elde edemedi” şeklinde yorumlara neden oldu.

Biden’ın ziyareti sonrası Suudi Arabistan’ın hava sahasını İsrail’in sivil uçuşlarına açması ABD ve İsrailli yetkililer tarafından İsrail-Suudi Arabistan normalleşmesinin ilk somut adımı olarak değerlendirilirken Suudi Arabistan tarafından tersi yönde bir açıklama geldi. Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı tarafından yapılan açıklamada hava sahasının tüm sivil uçuşlara açılmasının İsrail ile ilişkilerle bir alakası olmadığı ifade edildi.

Nihai olarak Biden’ın bu ziyaretinin İsrail-İran ve İsrail-Suudi Arabistan denklemleri açısından çok ciddi somut neticeler ortaya koyduğu söylenemez. Zira ziyaret öncesinde bu ziyaretin “Ortadoğu NATO’su” kurulması yönünde önemli bir dönüm noktası olacağı beklentisi hakimdi. Ancak buna yönelik bir netice ortaya çıkmazken bu ziyaretin  ABD’nin bölgedeki statüsü açısından bir güven tazeleme mesajı içerdiği söylenebilir. 

İç Politika Gündemi:

İsrail’de radikal sağ güç kazanmaya devam ediyor. Bir önceki Başbakan Bennett’in siyaseti bırakacağını açıklamasının ardından partisi Yamina’nın başına Ayelet Şaked gelmişti. Son yapılan anketler, bir önceki hükümetin ortaklarından olan Yamina’nın barajı geçemeyeceğini öngörüyor. Yamina’nın oyları ise büyük oranda daha radikal bir parti olan Dindar Siyonist Parti’ye kaymış görünüyor. Bezalel Smotrich liderliğindeki partinin son anketlerde 10 sandalyeye kadar ulaştığı görülüyor. Bir anket şirketi tarafından yapılan kamuoyu araştırmasına göre eğer Dindar Siyonist parti seçimlere mevcut lideri Smotrich yerine provokatif eylemleriyle bilinen ve mevcut sağ siyasetin en radikal ismi olarak öne çıkan Itamar Ben Gvir ile giderse sandalye sayısı 13’e kadar yükseliyor. Muhalefet lideri Netanyahu’nun bu radikalleşmeden istifade etmesi muhtemel gözüküyor. Bunun farkında olan Başbakan Lapid bu hafta seçimlere yönelik yaptığı açıklamalarda Itamar Ben Gvir ve Netanyahu’yu birlikte zikrederek her iki ismi de radikallikle suçladı.

Dış Politika Gündemi: 

Başbakanlık koltuğuna oturan Yair Lapid, ilk resmi ziyaretini Fransa’ya gerçekleştirerek Macron ile bir araya geldi. Görüşme öncesi yaptığı açıklamalarda Lapid’in ana gündem maddesi Lübnan ve Hizbullah oldu. Bilindiği üzere iki ülke arasında Kariş doğal gaz sahası üzerindeki ihtilaflar gündemdeki sıcaklığını koruyor. Ziyaretten kısa bir süre önce ise Kariş sahasına doğru seyreden Hizbullah’a ait 3 İHA, İsrail ordusu tarafından etkisiz hale getirildi. Lapid açıklamalarında Hizbullah’ın bu saldırılarını şiddetli biçimde eleştirirken Lübnan hükümetine gerekli önlemleri alma çağrısında bulundu.

Geçtiğimiz aylarda İsrail Savunma Bakanı Gantz da Hizbullah’a karşı sert açıklamalarda bulunmuştu. İsrail Ordusunun Hayfa’da gerçekleştirdiği geniş çaplı tatbikatlarda Lübnan’daki Hizbullah’a yönelik simülasyonların öne çıktığını aktaran Gantz, ayrıca Hamas’ın Lübnan’daki faaliyetlerine de değinmişti. Benzer şekilde GKRY’de gerçekleştirilen tatbikatlarda İsrail, Lübnan’a gerçekleştirilecek bir kara operasyonunu simüle etmişti. Hizbullah’ın sahip olduğu füze kapasitesi nedeniyle İsrail’in Lübnan’a düzenleyeceği olası operasyonun muhtemel füze saldırıların önleme amaçlı bir kara harekâtı içermesi kaçınılmaz görülüyor.

İç Politika Gündemi:

Meclisin feshedilmesinin ardından muhalefet lideri Netanyahu seçim çalışmalarına hızlı bir giriş yaptı. Netanyahu, seçim kampanyasını önceki hükümetin eleştirisine dayanan popülist sağcı söylemlere dayandırmış gözüküyor. Netanyahu’nun söylemlerinde Bennett-Lapid hükümetinin Arap partiler tarafından esir alındığı ve fiyatların bu hükümetin beceriksizliği yüzünden yükseldiği gibi iddialar öne çıkıyor.  

Netanyahu’nun en önemli rakibi ve Likud’tan sonraki en büyük parti olarak görülen Yeş Atid’in lideri Başbakan Lapid ise başbakan olduktan sonraki ilk hitabında daha kapsayıcı bir söylem tarzı benimsedi.  Mevcut anketler Netanyahu blokunun açık biçimde sağ seçmeni domine edeceğini öngörüyor. İlk konuşmasında Lapid’in daha itidalli bir söylem tarzı geliştirerek Netanyahu karşıtı blokta yer alan ve farklı arka planlara sahip (sağ-sol-Arap) seçmen kitlesini konsolide edebilecek bir yönteme yöneldiği söylenebilir.

Şüphesiz yapılan anketler bir sonraki seçimlerde en büyük başbakan adayının Netanyahu olduğuna işaret ediyor. Ancak İsrail’de seçim anketlerinin sıkça yanıldığını da not etmek gerekir. Netanyahu’nun geleceği açısından son seçimde anti-Netanyahu koalisyonda yer alan Yamina Partisinin, liderleri ve eski Başbakan Bennett’in siyaseti bırakma kararı sonrası nerede konumlanacağı büyük önem arz edecektir. Yamina Partisi geçtiğimiz seçimlerde 7 sandalye kazanarak koalisyon ortağı olmayı başarmıştı. Ancak koalisyon süresince partiden 3 isim muhalefet saflarına katıldı. Bennett’in de siyaseti bırakma kararıyla partinin ana kademesinde yalnızca 3 isim kalmış durumda. Partinin yeni lideri Ayelet Şaked’i, Yamina Partisini ayakta tutmak için zorlu bir süreç bekliyor.

Dış Politika Gündemi: 

Biden’ın Ortadoğu ziyareti yaklaşırken İsrail ile Arap devletleri arasında İran karşıtı ortak bir savunma ittifakı ihtimali daha sesli biçimde dile getiriliyor. İsrail basınında yer bulan iddialara göre İran’ın hava saldırılarına karşı kurulması planlanan ortak hava savunma ittifakında Suudi Arabistan ve Katar’ın da yer alması ihtimaller dahilinde yer alıyor.

ABD’nin İran konusundaki tavrı bölgedeki müttefiklerini rahatsız etmiş, bölgede ABD’nin güvenlik şemsiyesinin yerini bölgesel bir savunma blokunun alacağı sıkça dile getirilmişti. Hatta bölge ülkeleri arasında NATO benzeri bir pakt kurulacağı iddiası da sıklıkla gündeme geldi. Ancak bölge ülkeleri arasında kurumsal kimliğe bürünecek ölçüde bir uzlaşı ve ortak hedef anlayışının mevcut olup olmadığı hususunda soru işaretleri bulunmaktadır. Bu açıdan birçok uzman bölgesel bir savunma paktı yerine geçici çıkarlar üzerine kurulu bir savunma işbirliği hamlesini daha muhtemel görüyor. Bu noktada ABD’nin bölge politikası ve artan İran tehdidinden mustarip olmasına rağmen halen birçok Arap ülkesinin İran’a karşı İsrail kadar keskin bir konumda yer almadığı vurgulanıyor. Ayrıca olası bir hava savunma ittifakının “pakt” olarak nitelenemeyecek kadar dar kapsamlı olduğu ifade ediliyor.

İç Politika Gündemi:

Bu hafta gerçekleşen oylamayla İsrail’de parlamento resmen feshedildi ve 1 Kasım’da erken seçim kararlaştırıldı. 36. hükümette Başbakan olarak görev yapan Bennett, Başbakanlık koltuğunu koalisyon ortağı Yair Lapid’e devretti. Ayrıca Naftali Bennett, bir sonraki seçimlere katılmayacağını ve aktif siyasete bir süre ara vereceğini açıkladı. Yamina Partisinin yeni lideri ise İçişleri Bakanı Ayelet Şaked olacak.

Bennett’in aday olmayacağını açıklaması hiç şüphesiz muhalefet lideri Netanyahu açısından sevindirici bir haber. Zira Bennett’in ardından Yamina Partisinin başına geçecek olan Ayelet Şaked geçtiğimiz haftalarda yaptığı açıklamada Netanyahu liderliğinde kurulacak bir koalisyona katılmaya açık olduğunu belirtmişti. Yapılan anketler Yamina Partisinin 5 sandalye civarında olduğunu gösteriyor. Bu durumda Şaked liderliğindeki Yamina Partisinin de katılımıyla Netanyahu bloku hükümeti kurmak için gerekli 61 sandalye sayısını rahatlıkla sağlıyor gözüküyor.

Dış Politika Gündemi: 

İsrail bir yandan iç siyasetteki krizle uğraşırken, bölge diplomatik açıdan hareketli günler geçirmeye devam ediyor. İsrail Dışişleri Bakanı Lapid, Ankara’ya bir ziyaret gerçekleştirerek Mevlüt Çavuşoğlu ile bir araya geldi. Lapid’in ziyaretiyle aynı gün Türk emniyet güçleri İsraillilere saldırı hazırlığındaki İran uyruklu 5 kişinin yakalandığını duyurdu. İsrailli yetkililer geçtiğimiz hafta yayınlanan Türkiye’ye yönelik seyahat uyarılarında iki ülke istihbaratı arasındaki iş birliğine vurgu yapmıştı. Benzer bir vurgu Yair Lapid’den de geldi.

Bu hafta Ürdün Kralı 2. Abdullah’ın bölgede NATO benzeri bir paktın oluşturulmasını destekleyeceğine yönelik açıklamalarıyla İran karşıtı bölgesel bir savunma bloğu kurulması yeniden gündeme geldi. ABD Başkanı Biden’ın Suudi Arabistan ziyaretinde bu hususta daha somut adımların atılmasına yönelik beklenti giderek artıyor. Bu süreçte Türkiye’nin pozisyonu hem İsrail hem de Körfez ülkeleri için büyük önem arz edecektir. İsrail-İran çatışmasına Türkiye’nin bir şekilde dahil edilmesine yahut Türkiye’nin bu çatışmada net bir taraf almasını sağlamaya yönelik çabalar da buna işaret etmektedir.

İç Politika Gündemi:

Başbakan Bennett ve Dışişleri Bakanı Lapid yaptıkları açıklamayla meclisi feshederek erken seçime gitme kararı aldıklarını açıkladılar. Karar, 120 kişilik mecliste 59 sandalyeyle azınlık durumuna düşen hükümet koalisyonunun Batı Şeria’daki Yahudileri İsrail hukukuna bağlayan önlem paketini geçirememesinin ardından geldi. Geçiş sürecinde Başbakanlık koltuğuna Yair Lapid oturacak. Lapid ile Bennett arasındaki koalisyon anlaşmasına göre hükümetin düşmesi sürecinde sağcı partilerden 2 ya da daha fazla ismin koalisyon aleyhinde oy kullanması halinde başbakanlık koltuğunun Lapid’e geçeceği biliniyordu. Pratikte böyle bir oylama gerçekleşmemiş olsa da hükümetin düşmesi sağcı Yamina Partisinden iki ismin istifası nedeniyle gerçekleşti. Bu sebeple Başbakan ve Yamina Partisi lideri Bennett, koltuğu koalisyon ortağı Lapid’e bıraktı.

Erken seçim açıklamasının ardından yapılan anketler İsrail’in yeni bir hükümet krizine girmesinin olası olduğuna işaret ediyor. Mevcut siyasi tabloda iki ana blok yer alıyor:

• Mevcut koalisyon bloğu: 3 tanesi sağcı, 1 tanesi Arap partisi olmak üzere 8 partiden oluşuyor.
• Netanyahu önderliğindeki sağcı-dindar partiler.

Fesih açıklamasının ardından yapılan hiçbir ankette iki bloktan herhangi birisi hükümet kurmak için gerekli 61 koltuk sayısını sağlayamadı. Ancak İsrail siyasetinin yapısı gereği seçim öncesi anlaşmalara bağlı olarak partiler arası geçişler ve farklı partilerin birleşmesi gibi hadiseler fazlasıyla cereyan ediyor. Seçimin kaderi ve bir sonraki hükümetin belirlenmesi açısından bu tür geçiş ve birleşmeler büyük önem arz edecektir. Daha önceki seçim tecrübelerine dayanarak bu tür geçiş ve birleşmelerin önceden tahmin edilmesi zor gözükse de İsrail kamuoyunda bazı senaryolar ön plana çıkıyor:

• Hükümet koalisyonunda yer alan partilerden birisinin Netanyahu bloğuna geçmesi, Netanyahu liderliğinde yeni hükümetin kurulmasının önünü açacaktır. Bu noktada daha önce Netanyahu ile birlikte çalışmış Yamina, Yeni Umut ve Mavi-Beyaz partilerinin isimleri gündeme geliyor.
• Mevcut Başbakan Naftali Bennett’in, siyasi kariyerine devam edip etmeyeceği seçimler açısından önemli bir karar olarak görülüyor. Bennett’in siyasete ara vermesi bir anlamda partisi Yamina’nın seçimlere katılmaması anlamına gelecektir. Bu durumda Yamina seçmeninin oylarının nereye kayacağı büyük önem arz edecektir.
• Yamina Partisinin koalisyonda yer alan Yeni Umut, İsrail Evimiz gibi partilerle birleşerek seçime girmesi bir diğer senaryo. Normalde bu tür birleşmelerin, partilerin kazanacakları toplam sandalye sayılarında düşüşe neden olduğu görülmektedir. Ancak bu birleşmeler söz konusu partilerden birisinin seçim barajının altında kaldığı senaryo için bir önlem olarak görülebilir. 
• Gündemde olan bir diğer birleşme ise solcu iki parti Meretz ve İşçi partisi arasında. Yapılan son anketlerden bazıları, Meretz partisinin tek başına seçime girmesi halinde barajın altında kalacağını öngörüyor.

Dış Politika Gündemi: 

Nükleer müzakerelerde yaşanan tıkanmanın ardından İran-İsrail sahasında farklı gelişmeler yaşanmaya devam ediyor. İran’da peşi sıra yaşanan şüpheli ölümler ve yangınlar gibi gelişmeler İsrail’in, İran’a yönelik gizli operasyonlar gerçekleştirdiği izlenimini kuvvetlendiriyor. İsrail güvenlik yetkilileri İran konusunda ABD’li yetkililerle uzun süredir temas halindeydi. İsrail hükümeti son döneme kadar ABD yönetiminden gelen talepler sebebiyle İran tehdidine karşı somut bir adım atmaktan geri durmuştu. Ancak müzakerelerin ABD’nin istediği çizgide devam etmemesi üzerine yaşanan bu gelişmeler, ABD’nin İran’a karşı İsrail’in saldırgan bir tavır takınmasına yeşil ışık yakması olarak yorumlanabilir.[1]

İsrail’in bu agresif tavrına İran’ın karşılık vermesi kaçınılmaz olarak görülüyor. İsrail güvenlik yetkilileri İran’ın Türkiye içerisinde İsraillilere yönelik gerçekleştirebileceği bir operasyondan ciddi endişe duyuyor. Öyle ki İsrail Dışişleri Bakanı Lapid ve ilgili güvenlik kurumları Türkiye’de bulunan İsraillilere acilen geri dönme çağrısında bulundu.[2] İsrail tarafı Türkiye’ye yönelik bu seyahat uyarılarının Türkiye Dışişleri Bakanlığı ile koordinatlı olarak yürütüldüğünü savunurken Türkiye Dışişleri Bakanlığının konuyla ilgili açıklamada İsrail’den direkt olarak bahsetmeyerek “bazı ülkelerin seyahat uyarıları” ifadesini kullanması bu koordinasyona işaret eden bir mesaj olarak ele alınabilir.[3]

İsrail’in Lübnan ile tartışmalı deniz bölgesi Kariş’teki sondaj faaliyetleriyle başlayan gerginlik, İran-İsrail hesaplaşması için başka bir arena teşkil edebilir. İsrail Ordusu geçtiğimiz ay gerçekleştirilen tatbikatlarda Lübnan’daki hedeflere yönelik simülasyonlara ağırlık vermişti. Bu hafta ise ordunun Lübnan sınırında bir tatbikat gerçekleştireceği açıklandı. İran ile İsrail arasındaki gerginliğin seyrine göre Lübnan sahasında sıcak çatışmaların görülmesi beklenebilir. Gidişat açısından belirleyici olacak olan ise ABD’nin İran konusundaki tavrı olacaktır.

Biden’ın Ortadoğu gezisinin 13-16 Temmuz tarihlerinde gerçekleşeceği açıklandı. Görüşmelerin sadece petrol piyasasıyla alakalı olmadığı Biden tarafından da teyit edildi. İlişkilerin İsrail-Suudi Arabistan normalleşmesi açısından önemli başlıklar içermesi bekleniyor. ABD’nin vereceği vaatler ve desteklere binaen Suudi Arabistan’ın açıktan katılımıyla İran karşıtı İsrail-Sünni devletler bloğu tamamlanabilir. Bu ülkeler arasında basında sıkça bahsedildiği gibi NATO benzeri bir pakt kurmak henüz çok mümkün gözükmese de savunma alanında iş birliği ve koordinasyonun artması muhtemel gözüküyor. İsrail, hali hazırda İbrahim Anlaşmaları ülkeleriyle savunma alanında çeşitli düzeylerde iş birliği içinde bulunuyor.

Bunlara ek olarak Türkiye-İsrail ilişkileri açısından belirleyici olabilecek bir gelişme daha yaşandı. İsrail, Mısır ve AB, İsrail gazının Avrupa pazarına LNG şeklinde transferi için mutabakat zaptı imzaladı. İsrail gazının transferi noktasında Türkiye’nin rol almaya hazır olduğu Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından sıkça dile getirilmişti. Ancak Doğu Akdeniz’deki Kıbrıs sorunu, deniz sınırı anlaşmazlıkları gibi ihtilaflı meseleler konusunda İsrail’in henüz Türkiye lehine bir tavır takınmaya hazır olmadığı görülüyordu. Bu noktada, doğal gaz transferi açısından Türkiye’nin yer almadığı denklemlerin İsrail için öncelikli olmaya devam ettiği görülmektedir. Ancak LNG şeklinde transferin, maliyetleri nedeniyle gerçekçi bir alternatif olup olmadığı da tartışmaya açık bir konu olarak ele alınabilir.

İç Politika Gündemi:

Geçtiğimiz hafta basında çıkan iddialar gerçeğe dönüştü ve Yamina milletvekili Nir Orbach koalisyondan istifa etti. Böylece mecliste denge, hükümet aleyhine bozuldu (59/120). Hükümetin geleceği daha karamsar bir hal aldı. Öyle ki Başbakan Bennett’in açıklamaları dahi hükümetin geleceği konusunda endişeli olduğuna işaret ediyor.[4]

Referanslar

1. https://twitter.com/IramMedya/status/1537754826343432193 
2. https://twitter.com/yairlapid/status/1536313334219395072
3. https://www.mfa.gov.tr/sc_-16_-bazi-ulkeler-tarafindan-yayinlanan-seyahat-uyarilari-hk-sc.tr.mfa
4. https://www.timesofisrael.com/bennett-warns-coalition-will-collapse-within-a-week-or-two-unless-mks-end-rebellion/ 
5. https://www.timesofisrael.com/as-coalition-falters-a-potential-prime-ministerial-shuffle-hangs-in-the-balance/