Türkiye’nin Askeri Üsleri ve S?n?r D??? Operasyonlar? 2015-2020

???? ???????? ??????? ????? ??????

3 yıl önce

1. Giri?

Son y?llarda Türk d?? politikas?, ülke d???nda askeri operasyonlar yürütmeye ve bunun için s?n?r ötesinde askeri üsler kurmaya yönelmesiyle keskin ve önemli bir dönü?e tan?k oldu. Bu dönü?üm, Türkiye’yi; Libya, Katar ve Suriye gibi birçok ülkede bölgesel dengeyi yeniden kurarak; konumunun do?as? gere?i co?rafi, tarihi ve siyasi aç?dan etkili aktörlerden birisi haline getirdi.

Türkiye’nin bölge ülkelerindeki bu askeri varl???; son 5 y?lda savunma sanayi alan?nda olu?an birikime dayanmaktad?r. Özellikle insans?z hava araçlar? teknolojisi ve savunma sanayi endüstrisi stratejisi s?n?r d???ndaki bir dizi askeri operasyonda ba?ar?s?n? kan?tlam??t?r. Türkiye’nin savunma sanayi alan?ndaki niteliksel geli?iminin detaylar?n? daha önce yapt???m?z detayl? çal??mada inceleyebilirsiniz: Türkiye’de Savunma Sanayinde son 5 y?lda ya?anan geli?meler.

Türkiye’nin bölgesel ve uluslararas? askeri varl???, Türk d?? politikas?ndaki de?i?ikliklerin do?rudan bir sonucudur. AK Parti liderli?indeki hükümet, son y?llarda kom?ular?yla d?? politikada “s?f?r sorun” stratejisini benimsemi?tir. Türkiye 2014 y?l?na kadar izole halde kalm??, ard?ndan Türk d?? politikas? ‘Mavi Vatan’ doktrini ile boyut de?i?tirmi?tir. Mavi Vatan, Türkiye’nin hem diplomatik hem de askeri aç?dan son dönemdeki d?? hamlelerinin temelini olu?turan yeni bir jeopolitik tahayyüldür.

2016’daki ba?ar?s?z darbe giri?iminin ard?ndan devlet yap?s?n?n kapsaml? bir ?ekilde yeniden yap?land?r?lmas? dahil olmak üzere, Türkiye’nin gerilemesinin önüne geçerek; bölgesel ve uluslararas? bir oyuncu olarak rolünün güçlendirilmesine katk?da bulunan ba?ka faktörler de vard?r. Türkiye Cumhurba?kanl??? Hükümet sistemine geçmi? ve Türkiye’nin ç?karlar?n? tehlikeye atan temel farkl?l?klar nedeniyle Bat? ile ili?kileri dü?ük bir seyir izlemi?tir. Bat?’dan geni? destek alan Suriye Demokratik Birlikleri’ni (SDG) durdurmak gibi istekler, Türkiye’yi çe?itli askeri operasyonlara iterek, Suriye’nin kuzeyine askeri güç sevk etmesine yol açm??t?r.

Bu çal??mada, son 5 y?lda bölgede yay?lan; önümüzdeki y?llarda Türkiye’nin bölgesel ve uluslararas? rolünü güçlendirecek ve yeniden belirleyecek olan Türkiye’nin askeri üslerini, bu varl???n stratejisini ve hedefini mercek alt?na al?yoruz.

2. 2015 Öncesinde Türkiye’nin S?n?r Ötesi Askeri Operasyonlar?

2015 öncesinde Türk d?? politikas?n?n “s?f?r sorun” politikas? ve “yurtta sulh cihanda sulh” ilkesi uyar?nca, Türkiye, NATO bünyesinde yap?lan bar?? operasyonlar? d???nda tek tarafl? olarak herhangi bir s?n?r ötesi askeri harekata giri?memi?tir: Türkiye’nin K?br?s Türklerinin haklar?n? ve güvenli?ini korumak için Kuzey K?br?s’? kontrol alt?na ald??? 1974 K?br?s Bar?? Harekat? müstesna. Adaya yönelik operasyonun ard?ndan K?br?s’ta Türk askeri üssü kuruldu. Kuzey K?br?s’?n güvenli?ini sa?lamak için kurulan bu üste 30 ile 40 bin aras?nda Türk askeri bulunuyor ve Türkiye’nin s?n?r d???ndaki en eski ve en büyük askeri üssü olarak biliniyor. Türkiye, ?u anda dünyada Kuzey K?br?s Türk Cumhuriyeti’ni tan?yan tek ülkedir.

Ayr?ca, NATO üyesi oldu?u için örgüt bünyesinde yap?lan bar?? operasyonlar?nda Türkiye’nin birçok ülkede yabanc? askeri operasyonlarda kat?l?m? olmu?tur. Tablo-1’de Türk güçlerinin 2015’ten önce gerçekle?tirdi?i operasyonlar özetlenmi?tir. Türkiye, Birle?mi? Milletler güçleri bünyesinde 1950’deki Kore Sava?? gibi bir dizi uluslararas? askeri kat?l?m? bulunmaktad?r. Türkiye’nin askeri kat?l?mlar? hakk?nda daha fazla ayr?nt?y? Savunma Bakanl???’n?n internet sitesinde bulabilirsiniz.

Tarih	Askeri varl???n bulundu?u nokta	Uluslararas? kurum	Kat?l?m?n amac?
1950	Kore	Birle?mi? Milletler	Kuzey Kore ve Güney Kore aras?ndaki sava?? durdurmak
1999	Kosova	Birle?mi? Milletler	Kosova’da güvenli?i sa?lamak
2002	Afganistan	Birle?mi? Milletler 2189 No.’lu karar	Afgan askeri yönetimini e?itmek, Hamid Karzai Havaliman?’n?n güvenli?ini sa?lamak ve ba?kentte hükümete ait bir askeri olu?umu desteklemek.
2004	Bosna Hersek	Avrupa Birli?i’ne ba?l? Althea	Bosna Hersek’in güvenli?ini sa?lamak.
2005-2006	Kuzey ve Güney Sudan	Birle?mi? Milletler	Güvenli?i sa?lamak
2006	Lübnan	Birle?mi? Milletler	Bar??? sa?lamak
	Mali	Birle?mi? Milletler	Bar??? sa?lamak
	Orta Afrika Cumhuriyeti	Birle?mi? Milletler	Bar??? sa?lamak
2006	Kongo Demokratik Cumhuriyeti	Birle?mi? Milletler	Bar??? sa?lamak

Tablo (1): Türk askerinin 2015 öncesi s?n?r ötesi operasyonlara kat?l?m?

1990’lardan bu yana Türkiye, PKK’n?n Irak’taki üslerine kar?? onlarca s?n?r ötesi operasyon gerçekle?tirmi?tir. Harita-1’de gösterildi?i gibi Kuzey Irak’ta daimi askeri noktalar? bulunmaktad?r. Ço?unlukla Irak s?n?r?nda yer alan bu üsler, 1980’lerde Türkiye ile Irak aras?nda yap?lan kar??l?kl? bir anla?ma ile kurulmu?tur.

Harita-1: Irak s?n?r?nda yer alan Türk askeri üsleri

3. 2015 Sonras? Türkiye’nin Gerçekle?tirdi?i Askeri Müdahalelerinin Gerekçeleri

2015’ten sonra Türk d?? politikas?nda köklü bir de?i?iklik meydana gelmi?tir. Bu da Türkiye’nin NATO ?emsiyesi d???nda, bireysel olarak uluslararas? arenada bir dizi askeri müdahalesine yol açt?. Türkiye’nin müdahalede bulundu?u bu bölgeleri incelemeden önce; bu de?i?ime katk?da bulunan gerekçeleri mercek alt?na al?yoruz. Türkiye’nin siyasi ve ekonomik ç?karlar?n? güvence alt?na alan savunma stratejisinin bir parças? olan bu de?i?im ?u ?ekilde ayr??t?r?labilir:

3.1 Terörle mücadele ve s?n?r güvenli?inin korunmas?

Türkiye, ba?ta Suriye sava?? olmak üzere bölgesel istikrar? baltalayan çe?itli geli?melerin ard?ndan s?n?r ötesi askeri müdahalelerde bulunmak zorunda kald?. Türkiye’yi bu operasyonlara iten en önemli sebeplerden biri de Türkiye-Suriye s?n?r?nda uzanan ABD ve Avrupa ülkelerinin destekledi?i silahl? Kürt milislerinin ve Kuzey Irak’taki PKK varl???. NATO, Rus Sukhoi uça??n?n dü?ürülmesi ve Patriot füze sisteminin Türkiye’nin güney s?n?r?ndan çekilmesinin ard?ndan s?n?r ötesi tehditlere kar?? Türkiye’ye yönelik deste?ini kesti. Bu geli?meler, Türkiye’yi A?ustos 2016’dan itibaren Suriye ve Irak’ta DEA?, “SDG” olarak bilinen Kürt milisler ve PKK güçlerine kar?? çe?itli askeri operasyonlar gerçekle?tirmeye sevk etti.

3.2 ‘Mavi Vatan’ stratejisi

Türkiye, 2019 y?l?nda Cumhurba?kan? Erdo?an taraf?ndan aç?klanan ve Türkiye’nin aç?k denizlerdeki (Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi) k?ta sahanl??? ve Münhas?r Ekonomik Bölge (MEB) haklar?n? korumay? amaçlayan “Mavi Vatan” stratejisini benimsemi?tir. Bu strateji, Türkiye’yi donanma sanayini geli?tirmek, karasular?nda askeri manevralar gerçekle?tirmek, askeri güçlerini Do?u Akdeniz’de konu?land?rmak ve Libya taraf?yla bir deniz s?n?rlama anla?mas? imzalamak için büyük ad?mlar atmaya te?vik etti.

3.3 Bölgesel rolün güçlendirilmesi

Türkiye’nin konumu; Avrupa ve Asya aras?nda köprü i?levi gören co?rafi konum olarak kabul edilir. Türkiye’nin bölgede dengeli bir rol üstlenmesi için gerekçeler ?öyle;

Türkiye’nin derin bir tarihsel uzant?ya sahip olmas?
Bölgede büyük bir güç olmas?
Orta Asya’y? etkileyen kültürü
Ortado?u ülkeleri üzerindeki menfaatleri ve nüfuzu

Bu, Türkiye’nin ç?karlar?n? korumak ve bölgedeki do?al rolünü yeniden tesis etmek için bölgesel geli?melere diplomatik ve askeri müdahaleler yoluyla katk?da bulunmas?n? gerektirmektedir.

3.4 Liman yat?r?mlar?

Türkiye, Afrika k?tas?na aç?lma stratejisinin bir parças? olarak Libya, Cibuti ve Somali’de bir dizi stratejik limana yat?r?m yapmak istiyor. Son dönemde Türkiye, bölgesel ticarette önemli bir rol oynayan Afrika Boynuzu’ndaki en önemli limanlardan biri olma yolunda olan Cibuti ile yeni bir i?birli?i anla?mas? imzalad?. Bu anla?ma, liman i?letmecili?i ve yönetimi, uluslararas? denizcilik, seyrüsefer hizmetleri, gemi ve yat in?as? ve e?itimi gibi alanlar? kapsayan Cibuti’deki Türk yat?r?mlar?n?n yasal temelini olu?turmaktad?r. Sözle?me 19 ?ubat 2020 tarihinde imzalanm??t?r. Milliyet gazetesine göre, iki taraf ikili ticareti daha da geli?tirme, havac?l?k, demiryollar? ve denizcilik sektörleri gibi di?er alanlarda ili?kilerini geli?tirme ve Cibuti’de serbest ekonomik bölge kurma konusunda anla?t?. Albayrak grubu Somali’nin ba?kenti Mogadi?u liman?n? 2014’ten beri i?letiyor. Liman?n i?letmesi için Türk ?irketine 20 y?ll???na imtiyaz verildi, bu ba?lamda ?irket liman gelirinin yüzde 45’ini alacak.

3.5 Ekonomik ç?karlar

Türkiye, etki alanlar? içinde Türk ihracat?na yeni pazarlar açmay? ve bölgesel i? birli?ini de içeren kapsaml? bir i?birli?i çerçevesinde, ekonomik kazan?mlar için üslerini konu?land?rarak veya askeri güçlerini yurtd???na göndererek, kamu ve özel sektöre do?rudan katk?da bulunmay? ve serbest ticaret bölgeleri kurmay? hedefliyor. Türkiye ?statistik Kurumuna göre, Türkiye ile Somali aras?ndaki ikili ticaretin de?eri 2017’de 144 milyon dolar iken 2019’da 206 milyon dolara yükseldi.

Türkiye ve Abdulhamid Dibeybe ba?kanl???ndaki Libya Ulusal Birlik Hükümeti, çe?itli alanlarda 5 anla?ma imzalad?. Bu anla?malardan biri de Türk holding “Rönesans” taraf?ndan Trablus Havaliman?’nda bir d?? hatlar yolcu terminali in?a etmek için yap?lan mutabakat zapt? oldu. Enerji alan?nda ise Aksa Enerji, elektrik santralleri in?as? için bir sözle?me imzalad?.

Türkiye, Katar ile birçok alanda ticaret ve yat?r?m anla?malar? imzalad?. Katar bas?n?, Türk ithalat?n?n de?erinin son 5 y?lda üç kat?na ç?kt???n? yazd?. Türk in?aat ?irketleri Katar’daki projelerin büyük bir bölümünü sat?n ald?. Katar’da da Türk Serbest Ticaret Bölgesi kuruldu.

Türkiye’nin enerji güvenli?i aç?s?ndan son 5 y?ldaki de?i?imine ili?kin çal??mada da görüldü?ü gibi Azerbaycan’dan ithal edilen gaz ve petrol ithalat?n?n de?eri yükselmi?, bununla birlikte ticaret al??veri?inin ve yat?r?mlar?n de?eri de artm??t?r. AYAM taraf?ndan daha önce yay?nlanan “Azerbaycan-Türkiye ?li?kilerine Ticaret ve Enerji Kaynaklar?n?n Etkisi” ba?l?kl? çal??mada bu hususun detaylar?na ula?abilirsiniz.

3.6 Türk savunma sanayisinin geli?imi

Türk savunma sanayisi, 2015 y?l?ndan sonra kara savunma sistemini geli?tirerek, tank, z?rhl? araç ve may?n tarama gemisi üretiminde lider ülke konumuna geldi. Türk savunma sanayisi için küresel pazarda ün kazanan rekabetçi ALTAY MBT ve KAPLAN orta tanklar? gibi önemli araçlar yap?ld?. Türkiye ayr?ca Hisar-A alçak irtifa hava savunma füzesi gibi hava savunma sistemlerini de yurt içinde geli?tirmi?tir. Ancak Türk savunma sanayindeki en önemli geli?me, Baykar’?n üretti?i, istihbarat, gözetleme, ke?if ve silahl? sald?r? görevlerini icra edebilen, taktik sava? uça?? Bayraktar TB2 ba?ta olmak üzere di?er insans?z hava araçlar?d?r. Bu uçak, kendi s?n?f?nda yurt d???na ihraç edilen ilk uçak olma özelli?i ta??maktad?r. Bu tip uçaklar Türkiye’nin Suriye ve Libya’daki askeri operasyonlar?nda kullan?lm??t?r. Son olarak ise Azerbaycan güçleri, bu uça?? Karaba? bölgesindeki Ermeni kuvvetlerine kar?? son çat??mas?nda ba?ar?yla kullanm??t?r.

Türk silahlar?n?n d?? operasyonlarda etkin bir ?ekilde kullan?lmas?, Türkiye’nin askeri gücünün ve savunma sanayii alan?ndaki uluslararas? rekabet gücünün bir göstergesidir.

4. Türk Askeri üsleri, S?n?r ötesi Operasyonlar? ve Yap?lan Anla?malar

Türk ordusu, NATO’nun en büyük ikinci ordusu olarak biliniyor. Daha önce K?br?s ve Kuzey Irak’ta s?n?rl? askeri operasyonlar gerçekle?tiren Türkiye, buna ek olarak, NATO ve Birle?mi? Milletler çat?s? alt?nda s?n?r ötesi operasyonlara askeri kat?l?m göstermi?tir. Türkiye halihaz?rda baz? bölgelerde askeri varl???n? sürdürmektedir. Bunun yan? s?ra Suriye ve Libya gibi sahalar, Türkiye’nin NATO ve Birle?mi? Milletler ?emsiyesi d???nda askeri kat?l?m gösterdi?i ba?l?ca arenalard?r. Türkiye ile Irak aras?nda 1984 y?l?nda imzalanan protokol kapsam?nda Irak’ta onlarca askeri gözlem noktas? kurmu?tur. Bu askeri gözlem noktalar?n? ?u ?ekilde detayland?rabiliriz:

Tablo-2: Türkiye’nin s?n?r ötesindeki askeri üsleri ve operasyonlar? (2020’ye Kadar)

4.1 Askeri üsler

4.1.1 KKTC askeri üssü

Türkiye, 1960 tarihli Antla?mas? (1960) uyar?nca K?br?s Türklerinin güvenli?inin garantörlerinden biridir. Türkiye, 1974’te K?br?sl? Türklerin haklar?n? ve güvenli?ini korumak için bir askeri üs kurmu? ve güç olu?turmu?tu. Türkiye, K?br?s’taki askeri varl???n?, anavatan?n?n güvenli?i için bir gereklilik olarak görmektedir. K?br?s’taki askeri üs, s?n?r ötesindeki en eski ve en büyük Türk üssüdür.

4.1.2 Katar askeri üssü

Katar’daki Rayyan Türk askeri üssü, Katar Savunma Bakanl??? ile Türkiye Savunma Bakanl??? aras?nda 28 Nisan 2014 tarihli askeri i?birli?i antla?mas?n?n imzalanmas?yla kurulmu?tur. Bu üs Türkiye’nin Körfez bölgesindeki ilk askeri üssü olarak kabul edilmektedir. 7 Haziran 2017’de TBMM, iki ülke aras?nda ikili savunma kanunu tasla??n? onaylam??t?. ?lk etapta Tar?k bin Ziyad Tümeni’nin 94 üyesini bar?nd?ran üste say? 200’e yükseldi. Üste Türk ordusunun 5 bin mensubu bulunuyor. 2015 y?l?nda hizmete giren üsle ilgili Türk-Katar taktik tümeninin karargah?n?n faaliyete geçmesiyle birlikte Katar’daki Türk askeri say?s?n?n 500-600’e ç?kaca?? ifade edilmi?ti. Katar’da konu?lanan Türk askerlerinin as?l görevinin, Katar ordusunu e?itmek ve bölgenin maruz kalabilece?i krizlerin çözümüne katk?da bulunmas? olarak belirtilmi?tir. ?ki ülke aras?nda savunma alan?nda yap?lan i?birli?i anla?mas?n?n en önemli maddesi, Türk kuvvetlerinin Katar topraklar?nda konu?lanmas?na, Katar topraklar?nda hava sahas?n? ve gerekli tüm altyap?y? kullanmas?na izin veren maddedir.

?ki ülke aras?nda imzalanan askeri anla?man?n ?artlar?na göre, Türkiye’nin askeri bir sald?r? durumunda Katar’? savunmas? yasal olarak zorunlu de?il. Bu anla?ma, Türkiye-Azerbaycan savunma anla?mas? gibi de?ildir. Söz konusu anla?ma, taraflardan herhangi birinin herhangi bir d?? sald?r?ya maruz kalmas? durumunda birbirini desteklemesini zorunlu k?lan ve ayn? zamanda Türkiye’nin de taraflar?ndan biri oldu?u NATO anla?mas?n?n ba?lay?c? maddelerinden biridir.

Gelece?e ili?kin varsay?mlarla ilgili olarak, Türkiye’nin NATO müttefiki olan Amerika Birle?ik Devletleri’nin yükselen güç Çin ile kar?? kar??ya gelece?i varsay?labilir. Amerikan Ulusal Güvenlik Stratejik Plan?’nda bunun gerçekle?ece?i ifade edilmi?tir. Bu nedenle ABD, Ortado?u’da bulunan güçlerinin bir k?sm?n? geri çekmeyi ve bu güçlerin mali kaynaklar?n? azaltmay? hedeflemektedir. Çin’in özellikle Güney Çin Denizi’ndeki yükseli? tehdidiyle kar?? kar??ya kalmas? ABD’yi bu ad?m? atmaya zorlam??t?r. Buradan hareketle; Katar’daki Türk üssünün NATO müttefikinin Körfez’deki ç?karlar?n? korumas?na katk? sa?lamas? muhtemeldir.

4.1.3 Irak

Suriye’den farkl? olarak Türkiye, Musul ?ehri yak?nlar?ndaki Ba?ika’daki askeri üssü d???nda Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ile Irak topraklar?nda hiçbir alan? kontrol etmiyor. Bu üs, Musul’u DEA?’tan geri alma operasyonlar?n?n ard?ndan Kürt Pe?merge güçleri ve Sünni Arap sava?ç?lar? e?itmek amac?yla 2015 y?l?nda in?a edildi. DEA?’?n Musul’daki yenilgisinden sonra Irak merkezi hükümeti, Türkiye’nin Ba?ika üssünü tahliye etmesini talep etti, ancak Türkiye bunu reddetti. Türkiye, Irak’?n bu talebine cevaben; üssün eski Musul valisinin talebi üzerine IKBY ile Türkiye aras?nda ortak bir anla?ma sonucunda in?a edildi?ini belirtti. Irak merkezi hükümeti bugün hala Türkiye’nin Irak topraklar?ndaki askeri operasyonlar?n? durdurmas?n? talep ediyor, ancak Türkiye güvenli?i için tehdit unsuru olan PKK hedeflerini vurmak için sava? uçaklar?n? Kuzey Irak üzerinde havaland?r?yor ve güçlerini s?n?r üzerinden bölgeye gönderiyor.

4.1.4 Somali

Aral?k 2012’de Türkiye, Somali yönetimi ile Somali ordusunu e?itme vaadi içeren askeri bir anla?ma imzalad?. Bu anla?ma ba?lam?nda Mogadi?u’daki Türk askeri üssü Ekim 2017’de aç?ld?. 4 kilometrekarelik alana yay?lan üs, yurtd???ndaki en büyük Türk askeri üssüdür ve in?as? için 50 milyon dolar harcanm??t?r. ‘Anadolu K??las?’ olarak da adland?r?lan Somali Türk Görev Kuvveti Komutanl???’nda (STGK) yakla??k 200 Türk askeri personel bulunuyor. Buradaki Türk askerlerinin görevi Somali’deki üssü korumak ve ordu askerlerini e?itmektir.

Harita-3’te gösterildi?i gibi; Somali ile yap?lan bu anla?ma, Türkiye’ye küresel deniz ta??mac?l???n?n birle?im noktalar?ndan biri olan Aden Körfezi’nde (Bab’ül Mendeb Bo?az?) stratejik bir varl?k kazand?rd?.

Harita-3: Türkiye’nin K?z?ldeniz ve Afrika k?tas?ndaki askeri nüfuzu

Somali, Türkiye’nin Afrika ülkelerine yönelik stratejisinde özel bir önceli?e sahiptir. Bunun nedenlerini ?u ?ekilde s?ralamak mümkündür:

Somali’nin jeostratejik konumu. Somali, Afrika Boynuzu’nda, Aden Körfezi’ne ve dünyan?n en önemli ticaret yollar?ndan biri olan K?z?ldeniz’e bakan önemli bir konuma sahiptir.

Türkiye ile Afrika ülkeleri aras?ndaki ticaret al??veri?i 2015 y?l?nda 20 milyar dolara ula?t?. 2023 y?l?na kadar ise Türkiye ile k?ta aras?ndaki ticaret hacminin 50 milyar dolara ula?mas? hedefleniyor. Somali’nin Türkiye’nin Afrika’daki ekonomik ç?karlar?n? koruma konusundaki isteklili?i de ülkeyi Türkiye nezdinde önemli hale getiriyor. Ayr?ca, baz? ara?t?rmalar; Somali’de petrol ve do?algaz rezervleri gibi do?al kaynaklar?n varl???n? vurguluyor.
Afrika Boynuzu’ndaki Türk askeri nüfuzunun geni?letilmesi. Ankara, güvenlik güçlerini terörle mücadele konusunda e?itmek için Kenya, Etiyopya, Tanzanya ve Uganda ile güvenlik anla?malar? imzalad?.
Son y?llarda önemli bir geli?me gösteren Türk savunma sanayii sektörüne yeni pazarlar açmak.

4.2 Savunma i?birli?i

4.2.1 Arnavutluk

Türkiye ile Arnavutluk aras?nda 1997 y?l?nda Türkiye’nin tek deniz üssü olan Vlora kentindeki Pa?aliman? Askeri Üssü’nü yeniden in?a etmek için askeri i?birli?i anla?mas? imzaland?. Üste konu?lanan 24 asker bulunuyor. ?ki ülke aras?nda imzalanan bu anla?ma, Türkiye’ye üssü kullan?m hakk? tan?yor.

?ubat 2020’de Arnavutluk ve Türkiye, güvenlik ve savunma alanlar?ndaki i? birliklerini güçlendirmek için Savunma ??birli?i Plan?’n? imzalad?.

4.2.2 Azerbaycan

Türkiye, 2010 y?l?nda Azerbaycan ile 2011 y?l?nda yürürlü?e giren Stratejik Ortakl?k ve Kar??l?kl? Destek Anla?mas?n? imzalad?. Anla?ma belgesinde NATO toplu savunma ilkesine benzer hükümler yer al?yor.

Anla?man?n 2. maddesi, taraflardan birine silahl? sald?r? olmas? durumunda, di?er taraf?n kendisine, “askeri araçlar?n kullan?lmas? da dahil olmak üzere, Birle?mi? Milletler Me?ru Müdafaa Sözle?mesinin 51. maddesi uyar?nca destek sa?layaca??n?” belirtiyor. 7. ve 8. Maddeler, 2. Madde kapsam?ndaki ortak askeri operasyonlarda askeri komutalar, silahlanma, altyap? ve lojistik destek düzeyinde koordinasyona at?fta bulunuyor.

Bu anla?maya istinaden Türkiye, Da?l?k Karaba?’daki sava?ta Azerbaycan’? desteklemek için askeri dan??manlar?n? göndermi?, askeri müdahalede bulunmu? ve çat??malarda kullanmak üzere insans?z hava araçlar?n? göndermi?tir.

Türkiye ile Rusya aras?nda Azerbaycan’da “ortak ate?kes gözetleme merkezi” kurulmas?na ili?kin tart??malar sürerken, 17 Kas?m 2020’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Cumhurba?kan? Erdo?an’a, Da?l?k Karaba?’daki çat??ma bölgesinden uzakta Azerbaycan’da askeri güç konu?land?rma yetkisi verdi. Bu bir y?ll?k yetki süresi, Cumhurba?kan?’na Azerbaycan’daki askeri görevlerin zaman?n?, kapsam?n? ve ölçe?ini belirleme yetkisi de vermi?tir.

4.2.3 Sudan

Sudan’da Türk üssü kurma meselesi ilk kez, Cumhurba?kan? Erdo?an’?n Aral?k 2017’de Sudan’?n eski Devlet Ba?kan? Ömer El Be?ir iktidarda iken Sudan’a yapt??? ziyarette gündeme geldi. ?ki ülke, bu ziyarette askeri anla?ma imzalad?. Bu anla?ma ba?lam?nda, Harita-5’te gösterilen; K?z?ldeniz’deki Sevakin adas?ndaki 650 milyon dolarl?k restorasyon Türkiye taraf?ndan gerçekle?tirilecektir.

2018 Kas?m ay? ba?lar?nda, Savunma Bakan? Hulusi Akar, Sudan’a gerçekle?tirdi?i ziyarette K?z?ldeniz’deki Sevakin Adas?’na da gitti. Sudan haber siteleri, Akar’?n ziyaretinin amac?n?n Sudanl? yetkililer ile adada askeri e?itim üssü kurulmas?n? görü?mek olarak yazd?. Sudan hükümeti, Ekim 2018’de Sudan ile Türkiye aras?nda askeri i?birli?i ve e?itim antla?mas?n?n uygulanmas? konusunda ad?m atmaya karar vermi?ti. Yap?lan anla?malar, Sudan’da yeni siyasi sistemin geli?iyle birlikte hala geçerlili?ini korumaktad?r.

4.3 S?n?r ötesi askeri operasyonlar

4.3.1 Suriye

Suriye’deki sava? sürerken; Türkiye’nin Suriye’ye yönelik askeri kat?l?m?n?n öncelikleri, amaçlar? ve tabiat? de?i?mi?tir. Sava??n ilk y?llar?nda Türkiye’nin temel önceli?i Esad rejimini devirmek iken, PKK uzant?s? milislerin SDG’yi kurmas?yla Türk hükümetinin odak noktas? güneyinde ba??ms?z bir Kürt koridorunun olu?mas?n? engellemek olarak de?i?ti. Ayn? ?ekilde Suriyeli mültecilerin Türkiye’ye geli?inin s?n?rland?r?lmas? ve Suriye’nin kuzeyinde güvenli bölge olu?turulmas? da bu önceliklerden biri haline geldi. Bu hedeflere ula?mak için Türkiye, Tablo-3’te gösterildi?i gibi; Suriye muhalefet güçleriyle birlikte 2016 y?l?ndan bu yana 4 bölgeyi güvence alt?na almak için 4 farkl? askeri operasyon gerçekle?tirdi.

Tablo-3: Türkiye’nin Suriye’ye yönelik askeri operasyonlar?

Askeri operasyonun ismi	Operasyonun amac?	Operasyon tarihi
F?rat Kalkan?	El-Bab kentini DEA?’l? teröristlerden temizlemek	2016
Zeytin Dal? Harekat?	Afrin kentini PYD unsurlar?ndan temizlemek	2018
Bar?? P?nar?	Rasulayn ve Tel Abyad’daki PYD milislerini hedef almak	2019
Bahar Kalkan?	?dlib bölgesindeki rejim güçlerini hedef almak	2020

Türkiye, 2020’nin ba??ndan bu yana dikkatini F?rat’?n bat?s?ndaki bölgelere yo?unla?t?r?rken, özellikle de muhalefetin Suriye’deki son kalesi ve Türkiye ile Suriye rejimi aras?nda önemli bir tampon olan ?dlib’e odaklad?. Mart 2020’ye kadar Türkiye bölgede 20 bine kadar asker göndermi? ve bas?n kaynaklar?na göre 10’dan fazla askeri gözlem noktas? kurmu?tu. Bu gözlem noktalar? Harita-2’de gösterilmi?tir.

Harita-2: Türkiye’nin kuzeybat? Suriye’deki askeri üs ve noktalar?

4.2.3 Libya

Son dönemde Türkiye’nin s?n?r ötesi operasyon gerçekle?tirdi?i bir di?er ülke ise Libya. Libya’daki Türk askeri varl???, Kaddafi’nin dü?mesinden ve Libya sava??n?n patlak vermesinden 8 y?l sonra 2019’da gerçekle?ti. Türk deniz ve kara kuvvetleri, silahl? ?HA’larla Halife Hafter liderli?indeki Libya Ulusal Ordusu’nun sald?r?s?n? geli?mi? hava savunmas?yla püskürtmeyi ba?aran Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne destek vermi? ve Halife Hafter’in tedarik hatlar?n? hedef alm??t?r.

Kaynaklar, Türkiye’nin Libya’da, biri Libya’n?n bat?s?ndaki en önemli hava üssü olan Vatiyye üssünde olmak üzere iki üs kurmak için Ulusal Mutabakat Hükümeti ile görü?melerde bulundu?unu kaydetti. Türkiye ise sava? sona erdi?inde Libya ile enerji ve in?aat anla?malar? yapaca??n? duyurdu. Türkiye’nin Libya’ya müdahalesi, Do?u Akdeniz sular?ndaki ç?karlar?yla yak?ndan ilintilidir. Dolay?s?yla Türkiye’nin Libya’ya askeri kat?l?m?, Do?u Akdeniz’deki MEB ve mevcut enerji kaynaklar? üzerindeki haklar?n? güçlendirme giri?imi olarak görülebilir.

5. Türkiye’nin Do?u Akdeniz’deki Askeri Manevralar?

Do?u Akdeniz, deniz s?n?r? anla?mazl??? alan? olarak kabul edilmektedir. Burada gaz ve petrol kaynaklar? için sondaj ve arama faaliyetleri yap?lmakta ve Akdeniz’e s?n?r? olan ülkeler aras?nda askeri manevra sahas? olarak bilinmektedir.

Türkiye son dönemde Yunanistan ve Güney K?br?s ile tart??mal? bölgelerdeki aç?k deniz arama ve sondaj operasyonlar?n? yo?unla?t?rd?. Bu operasyonlar, Harita-4’te gösterildi?i gibi, Türkiye, Yunanistan ve K?br?s Rum Kesimi ile aras?ndaki gerginli?in t?rmanmas?na yol açt?. Avrupa Birli?i, bu meselede birli?in üyesi olan Yunanistan’?n yan?nda yer ald?.

Sonuç olarak, Türkiye diplomatik olarak harekete geçti ve Do?u Akdeniz’deki deniz s?n?rlar?n? belirlemek için iki anla?ma imzalad?:

?lk anla?ma: 2011 y?l?nda Türkiye, sadece kendisinin tan?d??? Kuzey K?br?s Türk Cumhuriyeti ile K?ta Sahanl??? S?n?rland?rma Antla?mas?’n? imzalad?.

?kinci anla?ma: 2019 y?l?nda Türkiye, Libya ile Do?u Akdeniz’de iki ülkenin MEB’lerinin s?n?rland?r?lmas?na ili?kin bir mutabakat zapt? imzalad?. (Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ulusal Birlik Hükümeti aras?nda imzalanm??t?r). Harita-5’te Türkiye’ye göre Do?u Akdeniz’deki su s?n?rlar? gösterilmi?tir.

Türkiye, sava? gemilerini; sismik ara?t?rma ve ke?if gemilerine e?lik etmek üzere göndererek su haklar?n?n korunmas?nda aktif bir rol üstlenmi?tir. Bu durum, ba?ta Fransa olmak üzere Yunanistan ve Avrupa ülkeleri aras?nda tart??malara yol açm??t?r. Mavi Vatan doktrini çerçevesinde; Türkiye’nin su güvenli?ini koruma stratejisi içinde yer alan Do?u Akdeniz, Türk d?? politikas?n?n en önemli öncelik ve kayg?lar?ndan biri haline gelmi?tir ve Türkiye Do?u Akdeniz’de çe?itli askeri manevralar gerçekle?tirmi?tir.

6- 2015 Öncesi ve 2020 y?l?nda Türk Askeri Operasyonlar?n?n ve Üslerinin Özeti:

	2015 öncesi	2020
Genel strateji	S?f?r sorun	Mavi Vatan
Uluslararas? çat? d???nda gerçekle?tirilen askeri operasyonlar	1974 K?br?s Bar?? Harekat?Kuzey Irak’taki PKK hedeflerine yönelik operasyonlar	3 ülkede çoklu askeri operasyonlar: Suriye, Irak ve Libya
Uluslararas? güçler aras?nda askeri kat?l?m	3 kat?l?m: Kosova Bosna Hersek Afganistan	–
S?n?r ötesindeki askeri üsler ve noktalar	Yaln?zca 1 üs: KKTC	5 üs: Katar IrakSomali Libya Suriye
Türk yap?m? silahlar?n s?n?r ötesi operasyonlarda kullan?lmas?	–	Geni? kapsaml? kullan?m
Uluslararas? e?itim görevi	Afganistan	Katar Somali Libya
Savunma i?birli?i	Azerbaycan Arnavutluk	–

7. Sonuç

Türkiye’nin savunma yeteneklerini son 5 y?lda geli?tirmesi, ordunun Suriye, Libya, Irak ve Azerbaycan gibi s?n?r ötesinde gerçekle?tirdi?i askeri operasyonlarda niteliksel bir fark yaratm??t?r. Bu geli?me, Türkiye’nin yurt d???ndan silah ithalat?na olan ba??ml?l???n? azaltma çabas?na hizmet etmektedir.

Buna istinaden Türkiye savunma sanayinde kendi kendine yeterlili?i sa?lamak için kademeli dönü?ümü yoluyla s?n?r ötesi askeri giri?imlerinde daha büyük bir özgürlük alan? kazanm??t?r. Katar ve Somali gibi ulusal s?n?rlar?n?n d???nda askeri üsler kurmu?, güçlerini Libya ve Suriye’de konu?land?rm??t?r. Azerbaycan ve Sudan’?n yan? s?ra Suriye’deki baz? muhalif gruplara mühimmat, e?itim ve askeri destek sa?lam??t?r. Bu ba?lamda, Türkiye’nin, 2015 öncesinde baz? ülkelerde NATO’nun uluslararas? misyonu do?rultusunda; uluslararas? bar?? güçlerinin bir parças? olarak bir dizi askerinin bulunmas? d???nda, yurtd???nda herhangi bir askeri üssü olmad???n? belirtmek önemlidir.

Orta Do?u ve Kuzey Afrika’daki askeri giri?imleri ve birçok ülkedeki askeri varl??? ile Türkiye, önemli bir pozisyona yükselmi?tir. Suriye ve Libya gibi; garantör ülke ve çözüm bekleyen en kronik sorunlar?n önemli taraflar?ndan biri haline gelmi?tir. Ayr?ca Türkiye, Cibuti ve Somali’deki stratejik limanlara yat?r?m yaparak ve bu ülkelere ihracat?n? art?rarak Afrika k?tas?nda ekonomisine yeni pazarlar kazand?rabilmi?tir.

Kaynakça

Share this: