Trump’?n Suriye’den Çekilme Karar?

Özet

Amerikan Ba?kan? Donald Trump ile Türk Cumhurba?kan? Recep Tayyip Erdo?an aras?ndaki telefon görü?mesi üzerine, 19 Aral?k 2018 günü Trump, yakla??k 2000 ki?ilik Amerikan güçlerinin Suriye’den çekilmesine ili?kin karar?n? duyurmu?tu.

Bu karar?n, ABD ile Türkiye aras?ndaki ili?kilerin normale dönmesi için bir f?rsat, Türkiye’nin bölgesel ve uluslararas? rolü nedeniyle bir süredir ili?kilerinde gerginlik ya?ayan iki ülke aras?ndaki i?birli?i için yeni bir ba?lang?ç olaca?? varsay?l?yordu. Nitekim pek çok meselenin iki ülke aras?nda ask?da kalan dosyalara dönü?tü?ü netlik kazanm??t?.

Ancak Amerikan yönetimi içerisindeki kimi taraflar, geri çekilme karar?nda ?srar edilmesi halinde, Türkiye’nin ABD destekli Kürt milislerin sald?r?s?na maruz kalmayaca??n? güvence alt?na almak üzere uygulama mekanizmas?n? de?i?tirmesi gerekti?ine ve Türkiye’nin de Amerikan güçlerinin çekilece?i bölgelerin (F?rat’?n do?usu) yönetimi konusunda Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) kat?lmas? gerekti?ine Trump’? ikna etmi?ti. Bu ise Türk taraf?n?n sert bir itiraz? ile kar??land? ve geri çekilme karar?, ABD ile Türkiye aras?nda gerilim ve kriz istasyonlar?ndan biri haline dönü?tü. Türkiye’nin ABD ve bölgedeki politikalar?ndan daha da uzakla??p Rusya ile i?birli?ine yönelmesine neden oldu.

Türkiye ile ili?kiler, yaln?zca geri çekilme karar?n?n uygulanaca?? mekanizmadan de?il, ayn? zamanda geri çekilme yerine say?lar? azalt?lan Suriye’deki Amerikan güçlerinin durumundan da etkilenmi?tir. Nitekim bu durum, DAE? ve ba?ta ?ran ile ba?lant?l? baz? gruplar olmak üzere, Suriye sahas?ndaki ABD dü?man? benzeri silahl? gruplar?n sald?r? tehlikesine maruz kalmas?na neden olmu?tur. Keza ABD ile Türkiye aras?ndaki karma??k ili?ki durumu ve Amerika’n?n do?ru bir ?ekilde Suriye’den geri çekilme konusunda sergiledi?i tereddüt de DAE? unsurlar?na yeniden toparlanma f?rsat? sa?lam??t?r. Bu ise aralar?nda Türk taraf?n?n da bulundu?u çe?itli kesimlerin önüne, daha önce hiç olmad??? kadar Suriye rejimi ile aç?l?m seçene?ini koymakta, ayn? zamanda Rusya ve ?ran’a, gerek kendi ç?karlar?n? destekleme, gerekse Suriye ve Ortado?u vizyonlar?n? uygulama f?rsat? tan?maktad?r.

Giri?

Birle?ik Devletler ve Türkiye, belki de bir bütün olarak Suriye’nin gelece?i üzerinde ciddi etkisi olabilecek meselelerden biri olan Suriye’nin kuzeydo?usu ile uzun vadede nas?l ba?a ç?k?laca?? konusunda hassas görü?meler yürütmü?tür.

Kimi zaman kar??l?kl? suçlamalar?n yöneltildi?i, kimi zaman da taraflar?n birbirlerini verilen sözlere uymamakla itham etti?i bu görü?melerin bir parças? olarak,  Suriye’nin kuzeydo?usunda Türk denetimine tabi güvenli bölgenin detaylar?n? tart??mak üzere Türk ve Amerikan taraflar? aras?nda çe?itli toplant?lar ve ileti?imler gerçekle?mi?tir.

??te Amerika’n?n Suriye’den çekilmesi, Birle?ik Devletler ile Türkiye aras?ndaki ili?kilerin normalle?meye ba?lamas?n? ifade edece?i varsay?l?yordu. Ancak bu durum, Birle?ik Devletler taraf?ndan desteklenen silahl? Kürt gruplar?n ak?beti ba?ta olmak üzere ask?da kalan meseleler yüzünden iki NATO üyesi aras?nda adeta bir krize dönü?mü?tür.

Washington ba?l?ca yerel müttefikinin (Halk Koruma Birlikleri [YPG] ve ba?l? örgütler) DAE?’e kar?? korunmas?n? isterken, Ankara s?n?rlar?n?n güneyinde özerk yönetime sahip bir Kürt bölgesinin korunmas?n? reddediyordu. Zira Ankara, terör grubu olarak tan?mlad??? YPG’nin Kürdistan ??çi Partisi’nin (PKK) güncel bir arayüzü oldu?unu dü?ünüyordu.

Ayr?ca Türkiye, Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Dan??man? John Bolton’?n 6 Ocak 2019 tarihli ?u aç?klamas?ndan da ciddi ölçüde rahats?z oldu: “Birle?ik Devletler, DAE?’e kar?? sava?ta müttefikleri olarak gördü?ü Kürt sava?ç?lara Türkiye’nin sald?rmayaca??n? garanti edecektir.”

Trump’?n 19 Aral?k 2019 günü duyurdu?u Suriye’den çekilme karar?, Rusya, Türkiye, ?ran ve Suriye rejimi taraf?ndan memnuniyetle kar??lan?rken, SDG milisleri karara itiraz etmi?, bunu kendilerinden vazgeçmek olarak de?erlendirmi? ve omurgas?n? YPG’nin olu?turdu?u Suriye Demokratik Güçleri’nin, Ankara’n?n kontrolü alt?ndaki bir güvenli bölgeyi kesinlikle kabul etmeyece?ini, aksine “Birle?mi? Milletler gözetimi alt?nda bir tampon bölgeyi” kabul edece?ini ifade etmi?tir. Avrupal?lar ise genel olarak memnun olmad?klar?n? dile getirmi?, ?ngiltere DAE?’in henüz yenilgiye u?rat?lmad???n? ifade ederken, Paris örgüt tümüyle hezimete u?rat?lana kadar Suriye’deki askeri yükümlülüklerine ba?l? oldu?unu teyit etmi?tir. Almanya ise Amerikan çekili?inin DAE? örgütüne kar?? mücadeleyi zarar verebilece?ini belirtmi?tir.

Koalisyon’un DAE?’e kar?? ba?latt??? mücadelenin üzerinden dört y?l geçtikten sonra bugün, -YPG’nin Birle?ik Devletler’e sundu?u hizmetler ve i?birli?i ?öyle dursun- DAE?’e kar?? mücadelenin kim taraf?ndan ve nas?l yürütülece?i konusunda Washington ile Ankara aras?ndaki anla?mazl?k halen sürmektedir. Taraflar nezdinde, Washington’?n Türkiye’nin bölgedeki konumunu ve Türkiye ile öyle ya da böyle ili?kilerini koruma iste?i ve ihtiyac?n?n, Birle?ik Devletler’i nihayetinde Türkiye’ye do?ru e?ilim göstermeye ve ko?ullar?n? kabul etmeye yöneltece?ine dair yayg?n bir inan?? vard?r.

Bu nedenle Amerikal? askeri planlamac?lar, bölgesel bir partner bulmak için kendilerini zamana kar?? bir yar?? içinde görmektedir. Halen dahi Washington, kendi ç?karlar?n? ve bölgedeki ortaklar?n?n ç?karlar?n? dikkate alacak ?ekilde geri çekilmenin yönetimi ve maliyeti konusunda yan?tlanmas? gereken birtak?m çetrefil sorularla kar?? kar??yad?r.

Amerikan güçleri 2015 y?l? sonlar?ndan bu yana Suriye’de varl?k göstermektedir. Çok geçmeden 2016 y?l? sonunda say?s? 500 askere ç?km??, ard?ndan bu say? 2018 ortalar?na do?ru 2000 askere yükselmi?tir. 19 Aral?k 2018 tarihinde ise Trump Amerikan güçlerinin Suriye’den çekilmesine ili?kin karar?n? aç?klam??, daha sonra 7 Ocak 2019 günü Suriye’deki askeri güçlerin çekilmesine ili?kin ilk plan?n?n de?i?medi?ini yinelemi?tir. Çok geçmeden Trump 22 ?ubat 2019 günü, çekilme plan?nda düzeltme yapt???n? ve 200’ü F?rat’?n do?usunda, di?er 200’ünün ise Tenef (Al-Tanf) Üssü’ne yak?n bir bölgede olmak üzere Suriye’de 400 Amerikan askerinin kalmas?na karar verdi?ini aç?klam??t?r.

Trump 19 Aral?k 2018 günü çekilme karar?n? aç?klarken a?a??daki noktalarda Amerikan güçleri bulunuyordu:

1. Türkiye-Irak s?n?r?na yak?n Haseke ilinde bulunan Rumeylan Havaalan?.
2. Rakka ile Deyrizor aras?nda Habur Nehri yak?n?nda bulunan ?eddadi Üssü.
3. Türkiye-Irak s?n?r? üzerindeki Kobani (Aynu’l-Arab) bölgesi.
4. Haseke’de bulunan Mebruke Üssü.
5. Haseke’de bulunan Tel Beyder Üssü.
6. Rakka’ya ba?l? Tel Abyad kasabas?nda bulunan bir askeri üs.
7. Deyrizor’a ba?l? Meyâdin ili yak?n?ndaki Mamer petrol alan?nda bulunan bir askeri üs.
8. Suriye-Irak-Ürdün s?n?r üçgeninde bulunan Tenef Üssü.
9. Tenef Üssü’nün 70 km kuzeydo?usunda bulunan Zekef Üssü.
10. Koalisyonun DAE?’i Yenilgiye U?ratma Stratejisi:

DAE?’e kar?? mücadele koalisyonu olu?turuldu?u zaman, 75 ülke ve dört uluslararas? örgüt ile tarihte türünün en büyük örne?i olmu?tu.

DAE?’i yok etme stratejisi Obama döneminde geli?tirilmi?, sonra Trump döneminde baz? küçük de?i?iklikler yap?larak uygulamaya konulmu?tu. Temelde yerel sava?ç?lar?n ?ehirlerini DAE?’ten geri almalar?n?n sa?lanmas?, ard?ndan göç edenlerin geri dönü?üne imkan veren ko?ullar?n haz?rlanmas?na odaklan?yordu.

Ba?lang?çta Koalisyon’un çal??mas?n? temel alan bu stratejide, Suriye’nin kuzeydo?usunda sürekli varl?k göstermek de dahil, Birle?ik Devletler’in “Halifelik” yok edildikten sonraki dönemde de bölgede aktif kalaca?? öngörülmü?tü.

2018 y?l? Aral?k ay? sonlar?nda bu stratejide büyük bir de?i?im meydana gelmi?, Türk mevkida?? Recep Tayyip Erdo?an ile yapt??? telefon görü?mesinden sonra Trump, Suriye’deki tüm Amerikan güçlerinin çekilmesine dair sürpriz bir karar alm??t?. Trump bundan k?sa bir süre sonra bu karar?n? da de?i?tirerek yakla??k 200 ABD askerinin Suriye’nin kuzeydo?usunda, 200 kadar?n?n da Tenef Üssü’nde kalmas?na karar vermi?ti. Suriye’nin güneydo?usunda bulunan Tenef Üssü’nde, geri çekilen Amerikan güçlerinin yerini di?er Koalisyon üyelerine ba?l? güçlerin almas? öngörülüyordu. Bu ise ?u ana kadar gerçekle?mi? de?ildir. Dolay?s?yla Trump’?n karar?, küçük bir grup Amerikan gücünün (400 asker), Suriye’de bu say?n?n on kat?n? gerektiren bir görevi üstlenece?i anlam?na gelmektedir.

Kalacak fiili güçlerin büyüklü?ü ne olursa olsun, Trump’?n karar?ndan vazgeçmesi beklenmiyordu. Dolay?s?yla çe?itli taraflar aç?s?ndan ba?a ç?k?lmas? gereken ?ey, kararda ?srar?n yans?malar? ve sonuçlar? olacakt?r ki bunlar?n ilki, Koalisyon’un ve Amerikan güçlerinin Suriye’deki varl???n?n gerekçesi olan genel amaçlar?n de?i?mesidir.

Brett McGurk’e göre, Koalisyon’un Suriye’deki stratejisinin temel amaçlar?, DAE?’in geri dönü?ünü önlemek, Türkiye’nin beklentilerini izlemek, ?ran varl???n? ku?atmak, ?srail’e yönelik tehditlerini cayd?rmak, Tahran ile Moskova aras?na “b?çak sokmak” için diplomasiyi kullanmak ve uygun bir çözüm için Rusya ile müzakere etmek olarak özetlenebilir.

Fakat Amerikan güçlerinin Suriye’den ayr?lmas?yla birlikte, bu temel amaçlar azalt?larak, DAE?’in yeniden ortaya ç?kmas?n? önlemek ve ?ran’?n Birle?ik Devletler ve müttefiklerinin (?srail) ç?karlar?n? tehdit edebilecek sa?lam bir askeri varl?k in?a etmesini engellemek haline dönü?mü?tü.

Sahada askeri varl?k olmaks?z?n bu yeni amaçlar? gerçekle?tirmek için ise Birle?ik Devletler’in, Türkiye ile ittifak ve i?birli?i dü?üncesini kabul edip Türkiye ile kar?? kar??ya gelmek ve bölgedeki rolünü zay?flatmak yerine dayatt??? ko?ullardan vazgeçmesi gerekiyordu.

Rusya ile ili?kiler aç?s?ndan ise Amerikal? diplomatlar?n ba?l?ca önceli?i, Suriye’deki yegane di?er büyük güç olan Rusya ile Amerikan nüfuz bölgesindeki topraklar?n nihai ak?beti konusunda bir çözüme varmakt?. Bu hususta esas ald??? güç faktörü ise Birle?ik Devletler lehine Rusya ile makul ?artlar alt?nda yap?lan müzakereler için bir bask? kart? olan sahadaki Amerikan askeri varl???yd?.

Koalisyon’un Trump karar? öncesindeki stratejisi, 2018 y?l? sonbahar?nda Amerikal? diplomatlar Rusya ile a?a??daki iki do?rultuda yo?un müzakerelere haz?rlanmaya ba?larken siyasi bir boyut kazanm??t?: ?lki; Washington’?n Birle?mi? Milletler taraf?ndan desteklenecek kararlar?n uygulanmas? amac?yla Rusya’n?n Suriye rejimini i?birli?ine zorlayabilece?ini ümit etti?i “Cenevre Rotas?” idi. ?kinci rota ise, Suriye Demokratik Güçleri’ne (SGD) siyasi karar hakk? verilmesi kar??l???nda SGD kontrolü alt?ndaki bölgeler için k?smi de olsa SGD ile Suriye rejimi aras?nda bir anla?maya var?lmas? için arabuluculuk yapmak üzere Rusya ile do?rudan müzakereleri içeriyordu. Amerikal? yetkililer bunu, “rejimin de?il devletin dönü?ü” olarak de?erlendiriyordu. Bununla birlikte herhangi bir anla?man?n, DAE?’e kar?? sürekli bask? uygulamak ve örgütün geri dönü?ünü engellemek üzere Birle?ik Devletler’e bu bölgede (F?rat’?n do?usu) hava sahas?na ve küçük askeri tesislere eri?im izni verilmesini içermesi gerekti?i vurgulan?yordu.

ABD’nin Irak’tan Geri Çekili? Deneyimi Tekerrür Edecek mi?

el-Kaide örgütünü Irak’ta büyük bir yenilgiye u?ratmak için Sahve Güçleri (Uyan?? Konseyleri) ile yap?lan i?birli?i sonras?nda, Ba?kan Obama’n?n emriyle Amerikan güçleri 2011 y?l?nda Irak’tan çekilmi?ti. Sadece üç y?l içinde, örgüt yeniden toparlan?p Suriye’deki kaos, mezhep gerginlikleri, Irak askeri güçlerinin çökü?ünden yararlanarak Suriye ve Irak’ta geni? bir alan? kontrolü alt?na alm??, 2014 y?l? Haziran ay?nda bir devlet kurdu?unu ilan etmi?ti.

Amerika’n?n 2011 y?l?nda Irak’tan geri çekilmesiyle meydana gelen ?ey, ?ran’?n uzant?lar?n? ve güdümündekileri yerle?tirip güçlendirmesiyle Amerika’n?n ard?nda b?rakt??? bo?lu?u doldurmak oldu. Bu da Irak’ta, Sünni Araplara bask? uygulanmas?, paralel devlet kurumlar?n?n in?a edilmesi ve ?ran destekli mezhepçi ?ii milislerin ortaya ç?kmas? ?eklinde yans?m??t?. Sonra bütün bunlar adaletsizlik ve 2014 y?l?nda DAE? örgütünün ortaya ç?kmas?na imkan veren ko?ullar?n olu?mas?yla sonuçlanm??t?.

Ba?ka bir deyi?le, Trump’?n da Obama’n?n yapt??? hatalar?n ayn?s?n? yaparak, DAE? örgütünün önümüzdeki aylarda ve y?llarda yeniden canlanmas?na, yeniden yap?lanmas?na, örgütün yeniden ortaya ç?kmas?na yard?mc? olan çat??malar?n hakim oldu?u topraklarda tekrar kontrol sa?lamas?na ve DAE? örgütü ve di?er a??r?lar?n rahatl?kla taraftar toplayabilmesine imkan verecek ?ekilde, Suriye’den çekilece?ine inan?lmaktad?r.

?ran aç?s?ndan ise Trump’?n çekilmesi sonucu Suriye’deki siyasi arenan?n belirlenmesinde benzersiz bir güce kavu?acakt?r. Bu durum ayn? zamanda Tahran, Beyrut ve Akdeniz’i birle?tirecek bir kara köprüsünü yeniden kurmas?na daha geni? bir alan açacakt?r.

Bugün Irak deneyiminden farkl? olan de?i?ken, kendisini durumu kontrol edebilecek, DAE? ile mücadeleyi sürdürebilecek, yeniden ortaya ç?kmas?n? önleyebilecek, güvenlik ve istikrar? sa?layabilecek güçte gören, buna kar??l?k Türkiye’nin rolünü sürdürmek, Ortado?u’daki konumunu güçlendirmek, Do?u ve Bat? ile ili?kilerini bölgesel ve uluslararas? bir ba? aktör olarak kurmak isteyen Türkiye’dir.

Ancak bu, Suriye’de -önemli birer deneyim olan F?rat Kalkan? ve Zeytin Dal? bölgesinde- bu görevi uygulamada önemli ölçüde ba?ar?l? olan Türkiye’nin yetenekleri için zorlu bir test olacakt?r. Zira bu iki bölgedeki görev, daha geni? bir alan? kapsayan, çe?itli bölgesel ve uluslararas? müdahalelere, varl?klara ve kompleks yakla??mlara sahne olan F?rat’?n do?u bölgesinden çok daha kolayd?.

Türkiye ile Ya?anan Anla?mazl???n Mahiyeti

Türkiye ile Birle?ik Devletler aras?ndaki gerginli?in temeli, Türkiye’nin bölgede ve dünya çap?nda Birle?ik Devletler’in yan?nda daha fazla rol üstlenme iste?i ?eklinde özetlenebilir. Nitekim Cumhurba?kan? Erdo?an, gerek konu?malar?nda, gerekse Türkiye ile Birle?ik Devletler aras?ndaki sorunlar ve gerginlik konusunda yazd???, Washington Post ve di?er Amerikan gazetelerinde yay?nlanan makalelerinde bunu pek çok kez ifade etmi?tir.

Birle?ik Devletler perspektifinden ise Türkiye, Türklerin Amerikan emirleri olarak alg?lad??? taleplere kolayl?kla kar??l?k vermeyen çetin ceviz bir müttefiktir.

Birle?ik Devletler Türkiye’den, DAE? ile mücadele konusunda belirli bir yöntem dahilinde belirli bir rol oynamas?n? istiyordu. Ancak 2014 y?l? ba?lar?nda Obama’n?n, DAE? sava?ç?lar?n?n s?n?rlar?ndan serbestçe geçi?ine izin vermekle itham ederek Türkiye’den Suriye s?n?rlar?n? kontrol alt?na almas?n? talep etmesiyle gerginlik ba? gösterdi.

Daha sonra yine 2014 y?l?nda Kobani sava??n?n ?iddetlenmesi üzerine, Türkiye, bu çat??may? yönetme biçimi, destekleme biçimi, i?birli?i yapt??? taraflar ve bir bütün olarak özel ABD stratejisi aç?s?ndan Birle?ik Devletler’e kar?? ç?kt?.

Kobani çat??mas?ndan alt? ay sonra Türkiye, Koalisyon yönetiminin Suriye ile olan s?n?rlar?n? kapatma talebini reddetti.

Birkaç ay sonra Birle?ik Devletler, Kürt Halk Koruma Birlikleri (YPG) ile resmi ortakl??a ba?lad???n? ilan edip daha sonra Suriye Demokratik Güçleri (SDG) olarak bilinen yap? haline dönü?ecek on binlerce ki?iyi askerle?tirmesine yard?mc? oldu. Türkiye buna sert bir ?ekilde kar?? ç?kt? ve bu kar?? ç?k???n? her f?rsatta yinelemeye devam etmektedir.

Bu dönemde Washington çok say?da askeri stratejisti, Suriyeli muhalif sava?ç?lar? kullanarak Rakka’y? kurtarma plan? konusunda görü?meler yapmak amac?yla Ankara’ya göndermi?, ancak bu görü?meler hiçbir sonuca ula?mam??t?r. Zira Türkiye’nin ortakl???nda Rakka’y? kurtarma plan?n?n, önce Obama’n?n, ard?ndan Trump’?n reddetti?i üzere sahaya 20 bin ABD askerinin kat?l?m?n? gerektirdi?i anla??lm??t?r.

2017 y?l? May?s ay?nda ise Trump, DAE?’ten “Rakka’y? kurtarma” görevini yerine getirmek üzere YPG’yi do?rudan silahland?rma karar? alm??t?r.

Bugün Amerikal?lar Türkiye ve Erdo?an’?n, Suriye’de ve Türkiye’de normal siyasi motivasyonlarla de?il, aksine Erdo?an’?n 1923 Lozan Antla?mas?’nda yap?lan bir hatan?n düzeltilmesi olarak gördü?ü Türkiye s?n?rlar?n?n yeniden belirlenmesini içeren emeller çerçevesinde hareket etti?ine inanmakta ve Türklere bu temelde davran?p Türkiye’nin hareketlerini bu perspektiften görmektedir.

Türkiye, Suriye ve bölgeye yönelik tüm karar ve politikalar?n? yak?n ve uzak vadede Türkiye’nin milli güvenli?i, bütünlü?ü ve s?n?rlar?n? korumak ile ili?kilendirirken, bir yandan Birle?ik Devletler’i terör örgütlerini desteklemek ve adalet önüne ç?kar?lmak üzere uluslararas? düzeyde aranan teröristleri (F. Gülen) himaye etmekle, öte yandan realitede Birle?ik Devletler taraf?ndan yönetilen NATO’yu da Türkiye’ye kar?? sorumluluklar?n? yerine getirmemek ve -füze savunma sistemleri krizinde meydana geldi?i gibi- ihtiyaç an?nda Türkiye’yi yaln?z b?rakmakla itham etmektedir.

Ankara Washington ile ?li?kilerini Nas?l Düzenlemeye Çal???yor?

Türkler, Trump ile konu?mak ve Trump’?n adamlar? ile konu?mak aras?nda fark oldu?unu dü?ünerek, Trump ile Erdo?an aras?ndaki do?rudan diyalo?un olumlu sonuçlar? olaca??na inanmakta, bunu da iki ba?kan aras?ndaki do?rudan görü?melerin bir tür pozitif geli?meye yol açt???na ili?kin baz? kan?tlar ve olaylar ile gerekçelendirmektedir. Nitekim Cumhurba?kan? Erdo?an, ?u aç?klamas?nda oldu?u gibi, kimi zaman bunu ifade etmi?tir: “Say?n Trump ile görü?melerimizde netice alabiliyoruz. Geçmi?te bunlar yoktu.” Cumhurba?kan? Erdo?an Trump’? Ankara’ya da davet etmi?tir.

?ki ba?kan aras?ndaki baz? do?rudan ileti?imler gerçekten netice vermi?, 2 Kas?m 2018 tarihinde gerçekle?en görü?mede oldu?u gibi gerginli?in ?iddeti azalt?lm??t?r. Bu neticelerden biri de Birle?ik Devletler’in iki Türk bakana uygulad??? ve Türkiye’nin de misliyle mukabelede bulundu?u yapt?r?mlar?n kald?r?lmas? olmu?tur. Yine 15 Ocak 2019 tarihinde gerçekle?en görü?me, Trump’?n Türkiye’yi ekonomik olarak mahvetmekle tehdit etti?i Twitter mesaj?n?, Türkiye ile ekonomik i?birli?inden söz eden ba?ka bir mesajla de?i?tirmesiyle sonuçlanm??t?r.

Giri?imler düzeyinde ise Türkiye, Birle?ik Devletler taraf?ndan gerçek anlamda ilgi gösterilmesini umdu?u ba?l?ca iki giri?imi gündeme getirmi?tir. Bunlar?n ilki; Türkiye’nin Amerikan Patriot hava savunma sistemini sat?n almaya haz?r oldu?unu duyurmas?d?r. Ancak buna, Birle?ik Devletler taraf?ndan yeterince ilgi gösterilmemi?, öyle ki yap?lan ilk resmi aç?klamada bu giri?imin Türkiye’nin konuya ili?kin aç?klamas?ndan yakla??k iki y?l sonra Birle?ik Devletler taraf?ndan gelen bir jest oldu?u ifade edilmi?tir.

?kinci giri?im ise Suriye’de DAE? örgütünün herhangi bir tezahürüne kar?? sava?ma taahhüdü olmu?tur. Birle?ik Devletler buna ilgi göstermi?, ancak pratikte halen bütünüyle Suriye Demokratik Güçleri’ne dayanmaya devam etmektedir.

?ki taraf aras?nda gerginli?i azaltmaya yönelik giri?imlerden söz ederken Türkiye ayr?ca Birle?ik Devletler ile olan ticaret hacmini yükseltmeye haz?r oldu?unu da göstermi?tir. ?ki ba?kan aras?nda ekonomik ili?kileri güçlendirme için çal??mak ve 22 Milyar Dolar düzeyindeki y?ll?k ticaret hacmini 75 Milyar Dolara ç?karmak konusunda görü? birli?ine var?lm??t?r.

Öte yandan Türkiye, koordinasyon eksikli?i riskine dikkat çekmekte, Türkiye’nin Suriye meselesinde baypas edilmesinin Rusya ile koordinasyon kurulmas? ve dolay?s?yla Suriye’nin kuzeyi ile muhalefetin elindeki di?er bölgelerin Suriye rejimi ve ?ran’a teslim edilmesi anlam?na gelece?ini vurgulamaktad?r.

Türkiye ayn? zamanda askeri operasyon seçene?inin sürdürülece?ine ve güney s?n?rlar?nda geni? çapl? operasyonlar ba?latma olas?l???na dikkat çekmektedir. Fakat bölgedeki Amerikan saha varl??? nispeten az olsa da, aç?kt?r ki Türkiye Amerikan güçleriyle herhangi bir tür askeri çat??ma olu?mas? riskini istememektedir. Bu da Türkiye’nin bölgedeki askeri operasyonlar? önünde ciddi bir engel te?kil etmekte, -en az?ndan Suriye ve Türkiye’deki duruma ili?kin mevcut veriler ?????nda- bu seçene?i sürdürme olas?l???n? önemli ölçüde azaltmaktad?r.

Öncelikler Çat??mas?

Trump’?n Suriye’den çekilmeye ili?kin karar?, Suriye’ye müdahil ve çat??an taraflar?n önceliklerindeki büyük farkl?l?klara ???k tutmu?tur. Suriye halen -bu sat?rlar?n yaz?ld??? ana kadar- Rusya, Birle?ik Devletler, ?srail, ?ran ve Türkiye gibi nüfuz çat??mas? içinde olan güçlerin rekabetine sahne olan bir bölgedir.

Türkiye ve Birle?ik Devletler -en az?ndan resmi olarak- Suriye rejimine kar?? duruyorken, üzerinde çal???lmas? gereken öncelik konusunda görü? birli?i içindeler. Birle?ik Devletler DAE?’e kar?? sava?a ve Suriye’deki ?ran nüfuzunun frenlenmesine ya da sona erdirilmesine öncelik verirken, Türkiye kendi milli güvenli?i için tehdit gördü?ü unsurlara, PKK ile ba?lant?l? silahl? Kürt milisleri ortadan kald?rmaya, güvenli?ini nihai olarak güvence alt?na alacak ?ekilde s?n?rlar?n? korumaya ve ileri ta??maya odaklanmaktad?r.

Ayn? durum, Esed’in yan?nda yer alma konusunda hemfikir olan Rusya ve ?ran için de geçerlidir, ama daha farkl? bir yöntemle. ?ran’?n önceli?i, Suriye’deki durumun 2011 öncesine tekrar döndürülmesi ?eklinde somutla??rken, Rusya’n?n önceli?i, rejimin mevcut durumla ba?a ç?kmas? ve Suriye’deki egemenli?ini sa?lamla?t?rmas?n? içermektedir. Fakat yönetim sisteminde köklü de?i?ikliklerin meydana gelmesiyle birlikte, Be??ar el-Esed’in rolünü ve yeni bir te?kilat lehine Esed’in güvenlik güçlerini zay?flatmaya yönelmi?tir. Zira Rusya’n?n bölgede ba?kalar?na dayanmada bir sorunu yoktur.

Her halükarda, Esed ve rejiminin gitmesi ve Suriye’de beklentilerine uygun yeni bir yönetim sistemi kurulmas? konusundaki ?srarlar?n? sürdürmeye devam eden Suriyelilerden olu?an geni? bir halk kesimi hariç, Suriye meselesinin ilgili taraflar?ndan hiçbiri, Esed’in gönderilmesi meselesini -en az?ndan görünü?te- bir öncelik olarak kabul etmemektedir.

Anla?mazl???n temel taraflar? aras?ndaki bu öncelikler çat??mas?, Suriye’ye ili?kin herhangi bir hareketlenmenin fizibilitesini önemli ölçüde k?s?tlamakta, taraflar aras?nda gelgitlere neden olmakta, bu da temel amac?n? genelde nötralize eden geni? bir karma??k hesap yelpazesine yol açmaktad?r. DAE? örgütünün zay?flamas? ve olu?turdu?u tehdidin sona ermesi üzerine Trump’?n Suriye’de kalmaya devam etmenin gerekçesi kalmad??? bahanesiyle ald??? Amerika’n?n Suriye’den çekilme karar?nda da gerçekten böyle olmu?, Suriye sorununu çözmeye yönelik Cenevre, Astana ve Soçi vs. giri?im ve projelerde böyle olmu?tur.

Bugün görünen o ki geri çekilme karar?n?n gerçek yans?malar? henüz belirsiz. Kimileri bilhassa çekilme karar?n?n 400 askeri içerecek ?ekilde de?i?tirilmesi sonras?nda gerçekten içinin bo?ald???na inan?rken, kimileri de karar?n al?nd??? döneme göre bugün daha ciddi sorunlara neden olaca??n? öngörmektedir. Her iki durumda da karar?n, al?nd??? döneme göre çok daha karma??k boyutlar kazand??? aç?k.

On Noktada Yeni Amerikan Stratejisi

Al-Sharq Al-Awsat gazetesi geçenlerde, bilgili diplomatik kaynaklardan aktararak, Suriye’de üç amac? gerçekle?tirmeye ve dört mevcut tehdidi çözmeye çal??an yeni Amerikan stratejisinin on prosedür içerdi?ini yazd?.

Önerilen yeni stratejinin içerdi?i on prosedür a?a??daki hususlar? içeriyor: Avrupal?lar ile koordinasyon içinde Suriye’de kalmak, Bölgede herhangi bir güç azaltma veya çekilme süreci sonucu olu?abilecek bo?lu?un ?ran taraf?ndan doldurulmas?n? önlemek, Birle?ik Devletler ve Rus güçleri aras?ndaki çat??mas?zl?k durumunu korumak, Suriye’deki ?ran mevzilerini vurma konusunda ?srail’in tutumunu desteklemek, Arap ülkelerinin Suriye rejimi ile ikili ya da topluca normalle?melerini engellemek, Amerika’n?n ?artlar?n? kar??lamad??? sürece Suriye’deki yeniden imar süreçlerine kar??mamak, muhtelif uluslararas? ortamlarda Suriye rejimine me?ruiyet vermemek, Uygun ko?ullar sa?lanmadan önce Suriyeli mültecilerin geri dönü?üne yönelik Rus plan?na göre hareket etmemeleri için çe?itli taraflara bask? uygulamak, kimyasal silah kullanmas? durumunda Suriye rejiminin mevzilerine yo?un sald?r?lar yapmak ve klor bombas?n? kimyasal silah kabul etmek.

Bu prosedürlerin ?u üç temel hedefin gerçekle?mesine katk?da bulunaca?? öngörülmektedir: DAE? örgütünün geri dönü?ünü engellemek, ?ran’?n nüfuzuna kar?? koymak ve Suriye’de siyasi çözümü te?vik etmek.

Keza bu stratejiye göre Suriye kaynakl? dört temel tehdit bulunmaktad?r: DAE?, el-Kaide ve bunlardan ç?kan di?er gruplar gibi terörizm, Suriye halk? aleyhine Suriye’deki güçler dengesini de?i?tiren ?ran ve Rusya, ?srail-Suriye s?n?r? üzerinde askeri varl?k in?a etmek için çal??an Lübnan Hizbullah?.

Bu tehditlere kar?? koymak amac?yla yeni strateji üç ad?m at?lmas?n? önermektedir: ?srail’in me?ru müdafaa hakk?n? benimsemek, Bölgenin güvenlik ve istikrar?n? sarsan faaliyetlerini k?s?tlamak üzere Suriye’de ?ran ve Rusya üzerine bask? uygulamak ve uluslararas? finansman?n? önleme kanununu tümüyle ve güçlü bir ?ekilde uygulayarak Hizbullah üzerindeki bask?y? art?rmak.

Trendler Çat??mas?

Suriye’deki durumun tüm karma??kl??? ve hassasiyetine ra?men, herhangi bir taraf?n, ABD Ba?kan? Donald Trump ve Türk Cumhurba?kan? Recep Tayyip Erdo?an’?n politika ve davran??lar?n?n yerel seçmen üzerinde ne denli etkili bir araç haline geldi?ini göz ard? edemez. Bilindi?i gibi her iki taraf bu hassas meseleye, ciddi riskler bar?nd?rd???n? vurgulayacak ?ekilde yakla?maktad?r.

Trump aç?s?ndan çekilme, seçim kampanyas? s?ras?nda Birle?ik Devletler’in küresel askeri varl???n? s?n?rland?rmay? ve Amerikan güçlerini yabanc? çat??malardan çekmeyi taahhüt ederken ileri sürdü?ü vaatlerinden biridir. Dolay?s?yla Suriye’deki geri çekilme karar?n?n Amerikal? seçmeni memnun edece?i öngörülüyordu, ancak daha sonra anla??ld??? üzere bu yaln?zca Trump’?n görü?ü iken -Trump’?n kendi e?iliminin yan? s?ra- yönetimindeki maiyeti iki farkl? görü?e sahipti:

?lki; belirli bir taraf ile, bilhassa ?ran ile kar?? kar??ya gelmeyecek ve Birle?ik Devletler’in bölgede meydana gelen olaylar?n yans?malar? için uygun düzeyde etki ve absorbsiyon yetene?ini güvence alt?na alacak ?ekilde bu varl???n sürmesi, hatta biraz daha güçlendirilmesi. Bu yakla??m, önemli ölçüde Pentagon’daki komutanlar?n ve askeri dan??manlar?n görü?ünü temsil etmektedir. ?kinci yakla??m ise önemli ölçüde, ?ran ile gerginli?in t?rmand?r?lmas?n? ve daha kararl? ad?mlar at?lmas?n? savunan, ancak ?ran’?n Suriye’deki varl???n? absorbe etmek, s?n?rland?rmak veya k?s?tlamak de?il tamamen ortadan kald?rmak gerekti?ine inanan ve -D??i?leri Bakan? Pompeo’nun zaman zaman aç?klad??? gibi- ?ran’?n Suriye’den ve bölgeden bütünüyle çekilmesini isteyen mevcut D??i?leri Bakan? Pompeo ve Ulusal Güvenlik Dan??man? Bolton’?n görü?ünü temsil etmektedir.

Pompeo ve Bolton’a göre ani bir geri çekilme en az?ndan üç olumsuzluk ile sonuçlanacakt?r:

• DAE? hücrelerinin yeniden uyanmas?n? ve aktifle?mesini te?vik edecektir.
• Suriye’yi rakipsiz bir ?ekilde ?ran ve Rus nüfuzuna aç?k hale getirecektir.
• Türkiye’ye denetimsiz bir ?ekilde yay?lmac? emellerini gerçekle?tirme f?rsat? verecektir.

Pompeo ve Bolton’a göre, bölgedeki dü?manl?k etkisini k?s?tlamak, gerçekle?tirilecek stratejik hedeflerden biri olmal?d?r ve Trump’?n daha i?in ba??nda ortaya att??? ?ekilde bir çekilme, dü?manl??? azaltmak yerine partnerleri ate?i atma sürecine dönü?ecektir. Dolay?s?yla Suriye’de nelerin olmas? gerekti?ine dair vizyonlar?na uygun bir ?ekilde bu karar?n de?i?tirilmesi veya formüle edilmesi için çaba harcam??lard?r.

??te çekilme karar? ve uygulama mekanizmas?na ili?kin bu anla?mazl?k, Suriye’deki Amerikan varl???n?n, 400 ABD askeri konu?lanacak ?ekilde kalmas?yla sonuçlanan halihaz?rdaki duruma neden olmu?tur. Bu ise Birle?ik Devletler’in, Amerikan yönetimindeki baz? yetkililerin çekilme karar? öncesinde söz etti?i rolü oynamas?na ya da hedeflerini gerçekle?tirmesine izin vermemektedir. Ayn? zamanda, geçti?imiz birkaç hafta boyunca birden fazla kez meydana geldi?i gibi, Birle?ik Devletler’i DAE? unsurlar?n?n sald?r?lar?na aç?k hale getirmektedir.

Türkiye aç?s?ndan ise Kürt milislerin ak?beti meselesi, Trump ile Erdo?an aras?ndaki gerçekle?en görü?mede gündeme gelen konular listesinde hiçbir zaman yer almad??? gibi, önceki y?llar boyunca Türkiye ile Birle?ik Devletler aras?nda gerçekle?en toplant?lar ve görü?meler de yer almam??t?r. Aksine Erdo?an, F?rat’?n do?usu konusunda Trump ile yapt??? tart??malarda hep rahat olmu?tur, öyle ki sonuncusu Trump’?n çekilme karar?n? aç?klamas?yla sonuçlanm??t?r.

Türkiye’nin rahatl???, hatta çekilme konusundaki kararl?l??? anla??labilir bir durumdur. Çünkü bu, Türkiye’nin ulusal güvenli?i ve gelece?i için tehdit olarak gördü?ü silahl? Kürt milislere kar?? geni? çapl? askeri ve güvenlik operasyonlar? yap?lmas?na alan açmaktad?r. Ayr?ca Amerika’n?n çekilmesi; DAE? ve F?rat’?n do?usu, Irak’a ili?kin meseleler, ?ran ve di?er bölge ülkeleri ile ili?kiler ba?ta olmak üzere bölgenin temel meselelerinde Türkiye’ye daha etkin rol oynama f?rsat? tan?maktad?r.

Görüldü?ü kadar?yla Türkiye, Amerika’n?n endi?elerini gidermeye ve Türkiye’nin Kürtlere kar?? güya bir tür soyk?r?m i?leme niyetinde oldu?una dair iddialar?n önünü kesmeye çal??maktad?r. Nitekim Cumhurba?kan? Erdo?an, 7 Ocak 2019 günü New York Times gazetesinde yay?mlanan makalesinde, Türkiye’nin Kürtleri öldürme niyetinde olmad???n?, ancak ister DAE? örgütü, ister YPG olsun, Türkiye ve keza NATO için tehdit te?kil eden a??r? unsurlar? yok etmek istedi?ini ifade etmi?tir. Erdo?an devamla ?öyle yazm??t?r: “Suriye topraklar?, halk taraf?ndan seçimle belirlenen yerel meclisler taraf?ndan idare edilecektir. Terör örgütleriyle ba?lant?s? olmayan herkes, yerel yönetimlerde kendi toplumlar?n? temsil etme hakk?na sahip olacakt?r. Suriye’nin kuzeyinde, nüfusunun ço?unlu?u Kürt olan yerlerde kurulacak yerel meclislerde Kürt toplumunun temsilcileri ço?unlu?u olu?turacak, ancak di?er tüm kesimlerin adil bir ?ekilde siyasi temsil hakk?ndan faydalanmalar? sa?lanacakt?r.”.

Birle?ik Devletler’in Suriye’den çekilmesi, Kürt milisler için çe?itli güvenceler içersin ya da içermesin, çekilme mekanizmas? ve Türkiye ile ili?kiler göz önünde bulunduruldu?unda, her iki durumda da Türkiye’nin Suriye’ye ne kadar askeri müdahalede bulunursa o kadar -Suriye’deki saha hareketlerinin ço?unda Türkiye’nin müttefiki olan- Rusya ile koordinasyon içinde olmas? gerekecektir. Dolay?s?yla Birle?il Devletler’in Türkiye’yi s?n?rland?rma giri?imlerini sürdürmesi halinde Türkiye, Esed rejimi ile koordinasyon olmad?kça ulusal, ekonomik ve bölgesel ç?karlar?n? gerçekle?tirmeye devam edemeyecektir. Her ne kadar Türkiye böyle bir öneri kar??s?nda ?u anda oldukça isteksiz görünse de, herhangi bir zamanda önündeki tek seçenek haline gelebilir.

Birle?ik Devletler ile Türkiye aras?ndaki ili?kilerin karma??k durumu, Amerika’n?n do?ru bir ?ekilde ve Türkiye ile koordinasyon halinde Suriye’den çekilme konusundaki tereddüdü ve bunun yerine Kürt milisleri esas almas?, DAE? unsurlar?na yeniden toparlanma ve Suriye topraklar?n? yeniden ele geçirme f?rsat? sa?lam??t?r. Bu da aralar?nda Türkiye’nin de bulundu?u muhtelif taraflar? Suriye rejimine aç?l?ma do?ru itmekte, Rusya ve ?ran’a hem ç?karlar?n? desteklemek, hem de Suriye ve Büyük Ortado?u’ya ili?kin vizyonlar?n? uygulamak için gerekli alan? açmaktad?r.

Sonuç

Amerika’n?n Suriye’den çekilmesi konusunda uygulama, zamanlama ve mekanizma üzerinde do?rudan etkili üç temel faktör vard?r. Bunlar?n ilki; DAE?’in artç? sald?r?lar? ve SDG’nin buna kar?? koyma yetene?i. Suriye’den çekilmenin ana motivasyonlar?ndan biri DAE? örgütüne kar?? gerçekle?tirilmi? sözde zaferdir. Oysa örgütün, yenildi?inin ilan edildi?i günden bu yana sürekli olarak gerçekle?tirdi?i sald?r?lar bu gerekçeyi geçersiz hale getirmekte, örgütün halen bölgede ciddi bir tehdit te?kil etti?ini kan?tlamaktad?r. Bununla birlikte örgütün düzenledi?i bu operasyonlar, ate? hatt?nda bulunmas? için hiçbir gerekçesi olmayan Amerikan askerlerinin çekilmesi için h?zland?r?c? bir faktör de te?kil edebilir. Ayr?ca di?er taraflar?n ço?u, Türkler, Ruslar, rejim ve ?ranl?lar, Birle?ik Devletler’in çekilmesi kar??l???nda bu meselenin sorumlulu?unu üstlenme “teklifleri” sunmaktad?r.

?kinci faktör ise Türkiye’nin Birle?ik Devletler destekli Kürt milislere kar?? tutumudur. Zira ?u ana kadar aç?kça görülmektedir ki Amerikan yönetimi içindeki taraflar çekilmenin zamanlamas? ve mekanizmas? konusunda anla?mazl?k içinde olsalar bile, hemfikir olduklar? hususlardan biri ABD destekli Kürt milislerin korunmas? meselesidir. Ayn? zamanda bu, Türk taraf? ile ya?anan ciddi bir anla?mazl?k noktas? ve Türklerin hiçbir esneklik gösterme niyetinde görünmedikleri bir meseledir. Dolay?s?yla Birle?ik Devletler, destekledi?i Kürt milis varl???n? koruma konusunda ?srar etmek istiyorsa, tam bir çekilmeden vazgeçip Suriye’de kalmak zorunda olacak, ba?ta ?ran varl??? olmak üzere di?er meydan okumalarla kar?? kar??ya kalmay? göze alacakt?r.

Üçüncü faktör de F?rat’?n do?u bölgesinin ak?beti ve ?ran ya da rejimin bölgeye uzanmas?n?n önlenmesidir. Bu da Birle?ik Devletler’i iki seçenek aras?nda b?rakmaktad?r. ?lki, ABD destekli Kürt gruplar?n bölge üzerindeki hakimiyetinin sürdürülmesi ve varl?klar?n?n idari, güvenlik, hatta siyasi yönden peki?tirilmesidir. Bu gruplar?n özerklik denilen yap?y? olu?turma, e?itim kurumlar? açma, askere alma te?kilatlar? kurma vs. giri?imleri üzerinden ?u anda yap?lan da budur zaten. Ya da kendisini bölgeyi kontrol edebilecek en uygun taraf olarak gösteren Türkiye ile koordinasyon kurulacakt?r. Bilindi?i gibi Kürt gruplara dayanmak, Rusya, ?ran, Türkiye, rejim ve tümü olmasa da ço?u bölge ülkesinin muhalefetiyle kar??la?maktad?r.

Suriye’den çekilme karar?n?n avantaj ve dezavantajlar?na gelince; çekilmenin (Birle?ik Devletler aç?s?ndan) avantajlar? a?a??daki noktalar halinde özetlenebilir:

• Karar 2000 ABD askerinin terhis edilerek evine dönmesini ya da ba?ka bölgelerde konu?land?r?lmas?n? sa?layacakt?r.
• Çekilme, Birle?ik Devletler’in Suriye’deki çat??ma sahas?nda bir hayli bulunan di?er güçler ile planlanmam?? ya da tehlikeli bir kar??la?ma riskini önemli ölçüde azaltacakt?r.
• Çekilme, Amerika’n?n Ortado?u ve Avrupa güvenlik stratejisi için son derece önemli bir partner olan Türkiye ile ili?kilerin iyile?tirilmesi yönünde alan açacakt?r.

Çekilmenin (Birle?ik Devletler aç?s?ndan) dezavantajlar? ise a?a??daki noktalar halinde özetlenebilir:

• Amerika’n?n çekilmesi, bilhassa DAE?’e kar?? mücadelede ABD’nin uzun süredir kulland??? Kürt milislerin rolünün zay?flamas?yla birlikte DAE?’e kar?? mücadeleyi olumsuz etkileyecektir.
• Amerika’n?n çekilmesi, ?ran’?n Suriye’deki nüfuzunu geni?letmesi için bir f?rsat tan?yacakt?r.
• Amerika’n?n çekilmesi, Birle?ik Devletler’in gitmesiyle olu?acak bo?lu?u doldurmaya istekli olacak Rusya ve Putin için bir zafer olarak kabul edilecektir.
• Amerika’n?n çekilmesi, Birle?ik Devletler’in hakk?nda olumsuz bir tutum tak?nd??? Suriye rejiminin de lehine olacakt?r.

Sürpriz bir çekilme, Birle?ik Devletler’in güvenilirli?ini yitirmesine neden olacak, kendilerinden vazgeçmeyece?ini sürekli ve defalarca taahhüt etti?i müttefiklerini yar? yolda b?rakt??? ?eklinde anla??lacakt?r.