1. Sald?r?lar ve Failleri Hakk?nda Genel Bilgi
?srail’de 8 gün gibi k?sa bir zamanda art arda gerçekle?en üç sald?r?da 11 ki?i hayat?n? kaybetti ve 19 ki?i yaraland?. Sald?r?lardan ilki ?srail’in güneyinde Ber?eva kentinde gerçekle?ti. 22 Mart günü gerçekle?en sald?r?da 4 ölü ve 2 yaral? vard?. Al??veri? merkezinde vuku bulan b?çakl? sald?r? Bedevi bir ?srailli taraf?ndan gerçekle?tirildi. Failin 2015 y?l?nda, DAE?’i desteklemek ve tan?t?m?n? yapmak suçlar?ndan tutuklanmas? ve hapis yatm?? olmas? sald?r?n?n dikkat çeken özelliklerinden biri olarak görüldü. Olay? takip eden be?inci günde, ?srail’in bir di?er ?ehri olan Hadera’da silahl? bir sald?r? gerçekle?tirildi. ?ki faili olan sald?r?da 2 hudut polisi öldürüldü ve 12 ki?i yaraland?. Sald?r? Negev Zirvesiyle e? zamanl? gerçekle?tirildi ve sald?r?n?n faillerinden birisi 2016 y?l?nda DAE?’e kat?lmaya çal???rken tutuklanm??t?. Failler olay?n öncesinde Facebook hesaplar?nda DAE?’e ba?l?l?k yemini içeren bir payla??m yapm??t?. Olay?n akabinde, DAE? sald?r?n?n sorumlulu?unu üstlendi. Bir di?er sald?r? ise 29 Mart günü Tel Aviv’in kuzeyindeki Bnei Brak ?ehrinde meydana geldi. Sald?r?da 5 ki?i öldürüldü. Failin Bat? ?eria’da ya?ayan bir in?aat i?çisi oldu?u ve ?srail’e kaçak olarak giri? yapt??? aç?kland?. Bu sald?r?lara ek olarak 7 Nisan tarihinde Tel Aviv’in en i?lek caddelerinden birisi olan Dizengoff’ta bir sald?r? daha meydana geldi. Bu son sald?r?da ise 3 ki?i hayat?n? kaybederken 11 ki?i yaraland?. Sald?rgan?n Cenin’de ikamet etti?i ve ?srail’e kaçak yollarla giri? yapt??? aç?kland?.
2. Sald?r?lar?n Zamanlamas?
Sald?r?lar?n zamanlamas?n? manidar k?lan ilk sebep ?srail ile bölge ülkeleri aras?ndaki temaslar?n artt??? bir döneme denk gelmesi oldu. Öyle ki Ber?eva sald?r?s?n?n meydana geldi?i gün ?srail Ba?bakan? Bennett, ?arm El ?eyh’te M?s?r Cumhurba?kan? Sisi ve BAE Veliaht Prensi Muhammed bin Zayed ile bir görü?me gerçekle?tirmi?ti. Hadera’daki sald?r? ise Negev Zirvesi olarak isimlendirilen ve M?s?r, BAE, Bahreyn, Fas, ?srail ve ABD D??i?leri Bakanlar?n?n bir araya geldi?i gün gerçekle?ti.
?srail ile bölge ülkeleri aras?ndaki bu ?l?ml? atmosfer ve kar??l?kl? yak?nla?ma ad?mlar? Filistin kamuoyunda tepkilere neden olmakta. Özellikle BAE ve Bahreyn gibi Filistin davas?na dahli k?s?tl? olan ülkelerle ba?layan ?srail ile yak?nla?ma furyas?n?n akabinde Filistin davas?yla kuvvetli ba?lar? olan Ürdün, Türkiye ve M?s?r gibi ülkelerle ?srail aras?ndaki diplomatik temaslar?n artmaya ba?lamas? bu rahats?zl??? t?rmand?rd?. Gazze’nin finansörü olarak görülen ve ?srail ile ikili ili?kileri büyük oranda Gazze ?eridi üzerinden ?ekillenen Katar ile ?srail aras?nda dahi son dönemde Filistin meselesi d???nda görü?melerin oldu?u iddia ediliyor. Söz konusu sald?r?lar?n böyle bir atmosferde gerçekle?mi? olmas?, Filistin kamuoyundaki mevcut öfkenin d??a vurulmas? ve benzer sald?r?lar?n meydana gelmesini te?vik edici bir unsur olarak ele al?nabilir. Bu sald?r?lar, ?srail hükümetinin, koalisyonun bir parças? olan ?slamc? Ra’am partisinin siyasi taleplerine uygun olarak ?srailli Araplar? topluma daha fazla entegre etmeyi öngören stratejisine meydan okumaktad?r. Mansur Abbas liderli?indeki Ra’am partisi hükümet koalisyonunun olu?turulmas?nda önemli bir rol oynam??t?. Hükümet koalisyonuna verdi?i destek kar??l???nda Ra’am Partisi, ?srail bütçesinden Arap toplumunun durumunun iyile?tirilmesi için önemli bir miktar almay? ba?arm??t?.
Zamanlama aç?s?ndan bir di?er kritik durum ise sald?r?lar?n Ramazan ay?na k?sa bir süre kala gerçekle?mesidir. Ramazan ay?nda gerilimin yükselmesine birçok kesim taraf?ndan kesin gözüyle bak?l?yordu. Muhtemel görülen bu gerilimin nedenleri olarak ?unlara i?aret ediliyordu:
· Ramazan Bayram? ile Pesah Bayram?n?n kesi?mesi,
· ?eyh Cerrah olaylar?n?n yans?malar?,
· Ramazan ay?nda ?srail güvenlik güçlerinin uygulamalar?n?n sebep oldu?u rahats?zl?klar.
?üphesiz bu sald?r?lar?n, Ramazan ay?ndaki gerginlikler üzerinde ciddi etkisi olacakt?r. ?srail hükümeti Ramazan ay?nda verilmesi planlanan Bat? ?eria’dan Kudüs’e ve Mescid-i Aksa’ya gidi? izinlerinin sald?r?lar sebebiyle iptal edilmeyece?ini aç?klad?. Bu, gerginli?i dü?ürecek bir ad?m olarak ele al?nabilir. Ancak sald?r?lar?n ard?ndan Bat? ?eria, Gazze ve s?n?r bölgelerindeki kolluk kuvvetleri say?s?n?n art?r?lmas? ve Filistinlilerin silahlanmalar?na kar?? sert önlemler al?naca??n?n aç?klanmas? vb. uygulamalar?n ?srail güvenlik güçleri ile Filistinliler aras?nda gerginliklere sebep olmas? kaç?n?lmazd?r. Halihaz?rda özellikle Cenin’de ya?anan çat??malarda birçok Filistinli hayat?n? kaybetti ve ?srail hükümeti Cenin’e yönelik k?s?tlamalar? art?rd?. K?s?tlamalar?n yaln?zca Cenin özelinde art?r?lmas? ?srail hükümetinin bu gerginliklerin farkl? bölgelere s?çrayarak tansiyonu yükseltmesinden duydu?u endi?eden kaynaklanmaktad?r.
3. Sald?r?lar Koordineli Bir ?ekilde mi Gerçekle?ti?
Söz konusu sald?r?lar? farkl? k?lan detaylardan bir di?eri de pe?i s?ra gerçekle?en bu sald?r?lar?n; faillerin arka plan?, yöntem ve motivasyon aç?s?ndan farkl? olmas? sebebiyle tek bir kategori alt?nda toplanamamas?yd?. Daha önce gerçekle?en sald?r?lar ?srail güvenlik güçleri taraf?ndan belirlenen ?ablonlar dahilinde kategorize edilebiliyordu. Bu sald?r?larla alakal? ise henüz çok fazla bilinmeyen mevcut. Sald?r?lar?n s?n?fland?r?lmas?nda ya?anan bu zorluk ?srail güvenlik güçlerinin gerekli önlemleri almas?n? zorla?t?rmaktad?r.
Ber?eva ve Hadera’da gerçekle?en ilk iki sald?r? baz? aç?lardan benzerlikler ta??maktad?r. Her iki sald?r?n?n failleri de ?srail vatanda?? ve geçmi?lerinde DAE? ile ba?lant?lar? bulunmaktad?r. ?lk sald?r?n?n failinin DAE? propagandas? sebebiyle 4 sene hapiste kald??? belirtilirken di?er sald?r?n?n faillerinden birisinin DAE?’e kat?lmaya çal???rken Türkiye’de gözalt?na al?nd??? bilgisi payla??ld?. Hadera’da gerçekle?en sald?r?n?n DAE? taraf?ndan üstlenildi?i iddia edilirken ilk sald?r?yla alakal? böyle bir aç?klama yap?lmad?.
DAE?’in ?srail’de ciddi bir yap?lanmas? veyahut etkisi bulunmuyor. ?srail dahilinde DAE? ile ba?lant?l? gerekçelerle gözalt?na al?nan toplam ki?i say?s?n?n 80 civar?nda oldu?u ifade ediliyor. Daha önce 2016 ve 2017 y?l?nda ?srail’de gerçekle?en benzer sald?r?lar?n DAE? ile ba?lant?l? oldu?u iddia edildi. ?in-Bet’in aç?klamalar?na göre 2016 y?l?nda gerçekle?en sald?r?lar?n planlama ve uygulama süreçlerinde DAE?’in aktif rol almad??? yaln?zca sald?rgan?n DAE? sempatizan? oldu?u ifade edildi. 2017 y?l?nda gerçekle?en sald?r?y? DAE? üstlenmesine ra?men HAMAS yetkilileri yapt?klar? aç?klamayla bu iddiay? reddederek failin HAMAS üyesi oldu?unu aç?klad?.
Ber?eva ve Hadera sald?r?lar?nda da benzer bir durumun söz konusu olmas? muhtemeldir. Zira sald?rganlar?n DAE? geçmi?i bilinmekle birlikte, örgütün sald?r?lar?n planlanmas? ve gerçekle?tirilmesinde aktif rol ald???na i?aret eden herhangi bir veri mevcut de?ildir. Ayr?ca iki sald?r?n?n yöntem aç?s?ndan oldukça farkl? oldu?u görülmektedir. Ber?eva’da gerçekle?en sald?r? daha amatör ve bireysel olarak planlanm?? gözükürken, Hadera sald?r?s?n?n planl? bir eylem oldu?u dü?ünülmektedir.
Bu noktada sald?r?lar?n ?srail bas?n? taraf?ndan “Yaln?z Kurt Sald?r?s?” olarak isimlendirilen türden olmas? muhtemel gözükmektedir. ?srail ?çi?leri Bakan? Ayelet ?aked’in de bu yönde kanaat bildirdi?i görülmektedir. Bu ihtimalde akla gelen ilk soru ise üç sald?r?n?n pe?i s?ra gelmesidir. Bu durumu aç?klamak için ?srail bas?n?nda “taklitçi sald?r?” ifadesi kullan?lmaktad?r. Bu manada ?srail Ba?bakan? Bennett sald?r?lar? “Arap terörü dalgas?” olarak niteledi. 2015-2016 y?llar?nda birbirinden ilham alarak art arda gerçekle?en b?çak sald?r?lar? için de ?srail’de terör dalgas? tabiri kullan?lm??t?.
4. Sald?r?lara Siyasilerin Tepkileri
Ülke genelinde büyük bir panik dalgas?na yol açan sald?r?lara siyasilerden farkl? tepkiler geldi. Ba?bakan Bennett koalisyon hükümeti üzerindeki bask?y? artt?ran bu sald?r?lar? “Arap terörü dalgas?” olarak isimlendirdi. Bennett ayr?ca güvenlik güçlerinin i? ba??nda oldu?unu vurgulad? ve “Terörle ?srarla, gayretle ve demir yumrukla mücadele edece?iz.” diyerek vatanda?lara güven vermeye çal??t?. Savunma Bakan? Gantz da “?srail güvenlik güçleri ölümcül terör sald?r?lar?na son vermek için her yolu kullanacak.” aç?klamas?nda bulundu. D??i?leri Bakan? Lapid “Sivillere zarar vermeye çal??an her kimse bilmeli ki ?srail devleti onu yakalay?p, kanunlara göre titizlikle yarg?layacakt?r.” aç?klamas?n? yapt?. Hükümetin bir di?er orta?? olan Ra’am partisi lideri Mansur Abbas “Ölümcül bir terör dalgas?na kar?? hepimiz bir araday?z.” ifadeleriyle sald?r?lara kar?? tavr?n? ortaya koydu. Bennett’in aksine Abbas terör dalgas?n? “Arap” olarak nitelendirmeyi tercih etmedi. Abbas ayr?ca Arap toplumunun e?itim, siyaset ve din alan?ndaki liderlerine bu gibi suçlularla ba?a ç?kmak ve pratik çözümler üretmek için birlikte çal??ma ça?r?s?nda bulundu.
Sald?r?lar muhalefet lideri Netanyahu için hükümete yüklenebilece?i yeni bir alan açt?. Nitekim Netanyahu sald?r?larla ilgili ?u aç?klamalarda bulundu: “Bennett ve Lapid’in zay?fl??? insanlar?n hayat?na mal oluyor. Yaln?zca sert ve kararl? bir el ?srail’in güvenli?ini yeniden sa?layabilir.” Netanyahu iddialar?n? daha da sertle?tirerek hükümette Arap bir partinin yer almas?n?n hükümeti teröre kar?? sert bir tav?r almaktan al?koydu?unu öne sürdü. Sa? kesimden gelen bir di?er ele?tiri ise Bennett ve Lapid’in bar?? görü?meleriyle zaman kaybederek ?srail toplumunu ihmal etmi? olmalar?yd?.
Filistin yönetiminin resmi haber ajans?n?n internet sitesinde yap?lan aç?klamada sald?r?lar k?nand?.
5. Sald?r?lar?n Olas? Etkileri
?ç Siyaset: Sald?r?lar Bennett hükümeti üzerinde ciddi bir bask? olu?turacakt?r. Ber?eva’da gerçekle?en ilk sald?r?dan itibaren ba?ta Netanyahu ve partisi olmak üzere muhalefet kanad?ndan hükümete yönelik ciddi ele?tiriler yöneltildi. Bennett ve Lapid, teröre kar?? yeterince sert olmamakla ve hatta Negev’i teröristlere teslim etmekle itham edildi.
?srail’deki mevcut hükümet farkl? arka planlara sahip 8 partiden te?ekkül ediyor. Hükümet içindeki bu çok seslilik kriz süreçlerini yönetmeyi, kritik karar alma süreçlerini ve fikir ayr?l?klar?n?n oldu?u meselelerde ortak noktada bulu?may? zorla?t?r?yor. Lakin sald?r?lar kar??s?nda hükümet tek ses olmay? ba?ard?. Negev’de gerçekle?tirilen sald?r?lar sonras? hedef tahtas?na konan Ra’am Partisi dahi sald?r?lar? tereddütsüz k?nad?. Ancak hükümete yönelik ele?tiriler hükümetin yap?s? gere?i almas? gereken baz? kritik kararlar? almad??? ve koalisyon ittifak?n?n devaml?l???n? sa?lama gibi siyasi gerekçelerle ?srailli Araplara yönelik tavizlerin s?kça verildi?i gibi hususlarda yo?unla??yor.
Son sald?r?lar bir anlamda kamuoyu nezdinde Netanyahu ve onun destekçisi di?er muhalefet partileri taraf?ndan Bennett-Lapid hükümetine yöneltilen ele?tirilerin hakl? oldu?u izlenimini güçlendirecektir. Son anketlerde zaten artmakta olan Netanyahu ve partisi Likud’un yükseli?inin sürmesi oldukça muhtemel gözüküyor.
?srail Ba?bakan? Bennett aslen çizgi olarak Netanyahu’ya oldukça yak?n bir siyasi profil olarak görülüyor. Ancak ona yönelik temel ele?tiriler ise kendi koltu?u için kendisiyle tamamen z?t görü?lere sahip, solcu Meretz ve Ra’am gibi partilere göz yummas?ndan ileri geliyor. Bireysel manada güvenlik hissinin bu derece zay?flad??? bir ortamda Bennett sert say?labilecek söylemlerde bulundu. Yahudi vatanda?lar? silahlanmaya ça??rd?. Öyle ki aç?klamadan yaln?zca bir gün sonra ?srail’de silah ruhsat? için ba?vurularda %2,500 civar?nda bir art?? oldu?u bildirildi. Ancak mevcut ?artlarda onun bu söylem tarz?n?n ne derece kar??l?k bulaca?? tart??mal?d?r.
Gerçekle?en üç sald?r? sonras? ?srail hükümeti gerilimin daha da yükselmesinin önüne geçmek ad?na Ramazan’da Bat? ?eria’dan Kudüs ve Mescid-i Aksa’ya ya?anacak hareketlili?i engelleme yönünde bir ad?m atmad?. Ancak Bat? ?eria ve s?n?r bölgelerinde kolluk kuvvetlerinin say?s? art?r?ld?. Sald?r?lar sonras? Filistinlilere yönelik operasyonlar?n say?s?nda da art?? gözlenecektir. Operasyonlar esnas?nda ya?anacak çat??malara HAMAS taraf?ndan verilecek tepkiler ve Filistin kamuoyunun tepkisi tansiyonun yükselmesinde rol oynayabilir. Olas? yeni sald?r?lar yahut ?srail güvenlik güçleriyle ya?anabilecek olas? çat??malar Kudüs ve Mescid-i Aksa’ya gidi? konusunda yeni k?s?tlamalar gelmesi noktas?nda hükümet üzerindeki bask?lar? art?rabilir.
D?? Siyaset: ?srail ile bölge ülkeleri aras?ndaki en önemli meselelerden birisi ?üphesiz ilgili devletlerin Filistin meselelerine yakla??m?ndaki farkl?l?klard?r. Ancak son yak?nla?ma dalgas? ülkelerin pragmatik/realist yakla??mlar? önceleyerek bu hususta daha dü?ük profilli bir tav?r takip edebileceklerini gösterdi. ?srail’in en yak?n bölgesel müttefikleri olarak görülen ve Arap dünyas?ndaki bu pragmatik yakla??m?n öncüleri olarak ele alabilece?imiz BAE ve Bahreyn’in, geçti?imiz Ramazan ay?nda ya?anan olaylar esnas?nda iki taraf? da ?iddeti durdurmaya ça??ran tav?rlar?na binaen bu iki ülkenin olas? bir çat??ma/gerilim an?nda benzer bir tavr? sürdürece?i söylenebilir. Her ne kadar BAE, son olaylar kar??s?nda ?srail’e kar?? beklenmedik ?ekilde sert tepki göstermi? olsa da BAE D??i?leri Bakan?’n?n, ?srailli mevkida?? ile yapt??? görü?mede, bölgede tansiyonun dü?ürülmesi için ?srail’in çabalar?n? takdir ettiklerini aç?klayarak taraflar aras?ndaki dengeli tutumu sürdürdü?ü ifade edilebilir.
Bennett hükümetinin göreve ba?lad??? günden bu yana daha aktif bir ikili ili?ki yürüttü?ü Ürdün ve M?s?r’?n tepkilerinin daha farkl? olmas? muhtemel. Zira her iki ülke de Filistin meselesinde aktif biçimde rol oynuyor. Ramazan ay?ndan önceki dönemde ?srail ile Ürdün aras?nda s?k? bir diplomasi trafi?i yürütüldü. Bu görü?melerde taraflar bölgede istikrar?n korunmas? için istekli olduklar?n? ifade ettiler. Gazze’nin yeniden in?a sürecinde aktif bir rol oynayan M?s?r ise son zamanlarda özellikle g?da sektöründe ekonomik s?k?nt?larla mücadele ediyor. Bu durum M?s?r’? ?srail ile ekonomik ve ticari ili?kilerini geli?tirmeye itiyor. ?srail medyas? Ürdün ve M?s?r’?n mevcut konumlar?n?n, sakinli?in korunmas? noktas?nda HAMAS üzerinde bask? olu?turdu?unu tahmin ediyor.
Son dönemde h?zl? bir geli?im gösteren Türkiye-?srail ili?kileri aç?s?ndan Ramazan ay?nda ya?anmas? muhtemel olaylar?n ilk büyük test olaca?? tahmin ediliyordu. Ancak ya?anan bu son sald?r?lar ikili ili?kiler aç?s?ndan bir anlamda erken test mahiyetinde oldu. Türkiye Tel Aviv Büyükelçili?i yay?mlad??? mesajlarda sald?r?lar? k?nad?. Ancak bu noktada ?srail bas?n? ve kamuoyunda yer bulan sald?r?lar?n HAMAS d??? aktörlerden gelmi? olmas?n?n Türkiye’nin elini rahatlatt???na yönelik yorumlara da de?inmek gerekir. Gazze ile ?srail aras?ndaki olas? bir t?rmanmada Türkiye’nin nas?l bir tav?r tak?naca?? hala bir soru i?areti olarak görülüyor. ?u ana kadar Türkiye ?srail ile eski dönemdeki sert k?nama ve mesajlar?n aksine daha ?l?ml? ve diyaloga dayal? bir yöntem tercih etmi? gözüküyor.
Türkiye-?srail ili?kilerinin yeniden geli?tirilmesinde –ABD’deki Yahudi lobileri ve din adamlar? ile kurdu?u ileti?im sayesinde- büyük rol oynayan Washington Büyükelçisi Hasan Mercan’?n Yahudi din adamlar?yla bulu?tu?u bir etkinlikte, ?srail’in Türkiye-Hamas irtibat?n? kendi lehine kullanabilece?i minvalindeki aç?klamalar o dönem ?srail medyas?nda oldukça dikkat çekmi?ti. Türkiye’nin ?srail ile HAMAS aras?nda böyle bir rol oynamaya gerçekten haz?r olup olmad???n? test etmek ad?na mevcut olaylar kritik bir test olacakt?r.
Benzer bir durum Katar için de geçerli. Uzun süren çabalar?n ard?ndan Katar, Gazze’ye para transferi meselesini çözüme kavu?turdu. Katar taraf?ndan üretilen çözüm uyar?nca daha önce Gazze’ye nakit olarak giren mebla?lar yerini M?s?r’dan sevk edilen petrole b?rakt?. Kamu görevlilerin maa?? bu petrolün sat???ndan elde edilen gelirle ödenmekte. Buna ek olarak Katar ve M?s?r Gazze’nin yeniden in?as? sürecinde de aktif olarak rol al?yorlar. Ancak yeniden in?a sürecinde M?s?r taraf?yla alakal? aksakl?klar sebebiyle ciddi bir ilerleme kaydedilmedi?i belirtiliyor. Katar, yo?un bir diplomasi trafi?i sonucu kurdu?u bu dengenin çabuk bozulmas?ndan yana olmayacakt?r. Benzer ?ekilde bu dengenin bozulmas? M?s?r aç?s?ndan da ciddi ekonomik kay?plara yol açacakt?r. Zira M?s?r, Gazze’ye sevk etti?i petrol kar??l???nda Katar’dan ayl?k olarak ciddi mebla?lar al?yor.
Bir di?er aç?dan bak?ld???nda ise Katar, HAMAS’?n bölgede güç kaybetmesini istemeyecektir. Özellikle DAE? gibi bir aktörün bu tür sald?r?lar vas?tas?yla Filistin sahas?na girmesi, Katar’?n ç?karlar?n? birkaç aç?dan olumsuz etkileme potansiyeli ta??maktad?r. Bu noktada mevcut dengelerin korunmas? Katar için öncelikli tercih olabilir.
6. Sonuç ve De?erlendirme
?srail ile Müslüman devletler aras?ndaki irtibat?n giderek artt??? bir dönemde gerçekle?en bu sald?r?lar?n koordineli bir biçimde DAE? taraf?ndan gerçekle?tirildi?i noktas?nda ciddi ?üpheler mevcuttur. Daha a??r basan görü?, sald?r?lar?n bireysel ?ekilde gerçekle?tirildi?i yönündedir. ?srail güvenlik yetkililerinin aç?klamalar? da bu ihtimale i?aret etmektedir. Bu ihtimal dahilinde sald?rganlar?n farkl? profillerde olmas?n? da göz önünde bulundurarak ?srail’in t?pk? geçti?imiz Ramazan ay?nda oldu?u gibi bütün Arap sektörlerde (Gazze, Bat? ?eria, ?srailli Araplar, Bedeviler) yükselecek bir tansiyonla kar?? kar??ya oldu?u ifade edilebilir.
Benzer sald?r?lar?n devam etmesi; muhalefet ile hükümet aras?ndaki gerginli?i art?rmas? bak?m?ndan ?srail iç siyasetini, ?srail ile normalle?me furyas?na kat?lan ülkelerin Filistin meselesine duyduklar? ilgi bak?m?ndan ise d?? siyasetini etkileme potansiyeli ta??maktad?r. ?imdiye kadar ki sald?r?lar?n DAE? ile irtibatland?r?lmas?, bu sald?r?lar?n ?srail d?? politikas? üzerinde y?k?c? bir etki yaratmas?n?n önüne geçmi?tir.
Filistin taraf? aç?s?ndan de?erlendirildi?inde ise sald?r?lar?n Filistin davas?n?n siyasi arenada güç kaybetti?i bir süreçte gerçekle?mi? olmas? önemlidir. DAE? iltisakl? ki?ilerce gerçekle?tirilen bu sald?r?lar, Filistin arenas?nda yeni aktörlerin aktif hale gelebilece?ine dair bir i?aret olarak alg?lanabilir.